الهام بهروزی

روزنامه‌های کاغذی در عصری که رسانه‌های برخط و مجازی هر روز بیشتر و بیشتر از گذشته در جامعه جولان می‌دهند، رو به غربت گذاشته‌اند و حیاتی قطره‌چکانی پیدا کرده‌اند. این رسانه‌های سنتی که روزگاری در غیاب تلویزیون و رادیو و رسانه‌هایی مدرن، بازار گرم‌کن کوچه‌ها و گذرها و میادین شهرهای بزرگ و کوچک بودند و داغ‌ترین اخبار روز را به مردم و در فرایند خبررسانی نقش اول را بازی می‌کردند، در جوامع جهان سومی و در حال توسعه با رشد تکنولوژی و انفجار اطلاعات و ظهور فضای شگفت‌انگیز و طنازی چون فضای مجازی به حاشیه رانده شدند.

این در حالی است که جایگاه روزنامه‌ها در کشورهای پیشرفته که مهد توسعه هستند مثل ژاپن نه تنها افول پیدا نکرد، بلکه هر روز بر فروش آن‌ها افزوده شد تا جایی که اکنون ژاپن در صدر کشورهای روزنامه‌خوان قرار دارد. قطعا توسعه گفتمان مکتوب در این کشور نقش بدیعی در رونق روزنامه‌خوانی ایفا می‌کند، موضوعی که متاسفانه در ایران فرهنگ‌خیز از نگاه دولتمردان دور مانده است. موضوع بعدی که در محبوبیت روزنامه‌ها در جوامع توسعه‌یافته نقش‌آفرین است، روی آوردن روزنامه‌ها به تحلیل و تفسیر موضوعات مهم روز جامعه متبوع و جهان و تولید محتوای دست اول است که این موضوع در روزنامه‌های امروز ایران کمتر مدنظر قرار می‌گیرد.

به هر روی این دو دلیل در کنار سایر عوامل موجب شده که جامعه امروز ایران نه کتاب را چندان بخواند و نه به روزنامه‌ها روی خوش نشان بدهد. همان اندک مخاطبی هم که برای این رسانه‌های مکتوب باقی مانده، در پی مسائل و مشکلاتی که هر روز بیشتر گریبان روزنامه‌ها به‌ویژه روزنامه‌های بومی و دور از مرکز را می‌گیرد، دور از ذهن نیست که از روزنامه‌خوانی به سایت‌خوانی کوچ کنند. این در حالی است که تا همین سه دهه پیش مردم برای روزنامه‌ها هر صبح مقابل دکه‌های مطبوعاتی صف می‌کشیدند تا روزنامه آن روز را از دست ندهند.

روزنامه‌هایی که هر روز با تیترها و گزارشات جذاب و خواندنی و مردمی صدای رسایی برای نمایاندن دردهای مسکوت و زیرپوستی جامعه بودند ولی با ظهور رسانه‌های برخط و قوت گرفتن فضای مجازی و انفعال روزنامه‌ها در تولید محتوا بنا به دلایل گوناگون، این رسانه‌ها هر روز بیشتر از قبل به انزوا کشیده شدند؛ ولی با همه این بی‌مهری‌ها، همچنان قشری وفادار به روزنامه‌ها ماندند؛ همان‌هایی که اغلب کارمند بودند و هر روز پیش از اینکه عازم محل کار شوند، نسخه‌ای از روزنامه مورد نظر و محبوب خود را خریداری می‌کردند و زیر بغل می‌زدند و بعد عازم کار می‌شدند. همین قشری که اکنون پیرزن‌ها یا پیرمردهای هفتاد یا هشتادساله‌ای هستند، همچنان روزنامه را می‌خرند و می‌خوانند حتی با عینک‌های ذره‌بینی. به عقیده آن‌ها، هیچ رسانه‌ای نمی‌تواند با روزنامه‌های کاغذی که خبرها یا تحلیل‌های روز را در کاغذهای کاهی منتشر می‌کنند، برابری کند.

خوشبختانه در استان بوشهر که هم‌اینک دو روزنامه بومی وجود دارد و به‌طور منظم هر روز پا به پای روزنامه‌های سراسری منتشر می‌شوند، هنوز مخاطبانی هستند که به خواندن روزنامه علاقه نشان می‌دهند و اشتراک ماهانه دارند. اغلب این قشر روزنامه‌خوان کارمندهای بازنشسته یا زندانیان اهل مطالعه هستند.

طبق بررسی‌های میدانی، تا نیمه دوم سال گذشته اوضاع خرید روزنامه در این منطقه بد نبود و روزانه هر دکه بین 15 تا 20 نسخه روزنامه یا هفته‌نامه بومی یا سراسری را می‌فروخت ولی از بعد از آن تا سه ماهه اول امسال به‌دلیل بی‌نظمی پروازها توزیع این نشریات با مشکلاتی مواجه شده است که فروش روزنامه را هم‌اینک در بوشهر به زیر 10 درصد رسانده است؛ موضوعی که متاسفانه نه مسوولان امر و نه صاحبان رسانه و دکه‌های مطبوعاتی توانسته‌اند برای آن راه‌حلی پیدا کنند. بی‌شک تداوم این رویه نه تنها حداقل مخاطب روزنامه‌خوان را می‌پراند، بلکه روزنامه‌ها را به بن بست بی‌مخاطبی و تبدیل شدن به روزنامه باطله صرف سوق خواهد داد.

مخاطبان حداقلی روزنامه را هم داریم از دست می‌دهیم

مسوول دکه مطبوعاتی واقع در سرای بازرگانی بوشهر که یکی از باتجربه‌ترین و باسابقه‌ترین دکه‌های روزنامه‌فروشی بوشهر است، در این باره به بامداد جنوب گفت: متاسفانه در سه ماهه اول امسال روزنامه‌ها به‌ندرت روزانه به دست ما رسیده‌اند و به جرات می‌گویم بیشتر روزها در این مدت، روزنامه با دو یا سه روز تاخیر به ما تحویل داده شده که همین بی‌نظمی موجب شده مخاطبان روزنامه‌خوان ما هر روز مایوس و دست خالی برگردند. بی‌شک اگر این رویه ادامه پیدا کند، همین افراد هم دیگر قید روزنامه‌خوانی را می‌زنند.

خانم آرامی در ادامه در پاسخ به این سوال که آیا این مشکل برای همه روزنامه‌ها وجود دارد یا تعداد خاصی از آن‌ها، توضیح داد: برای بیشتر آن‌ها، چون همه روزنامه‌ها از سراسری گرفته تا بومی از طریق پرواز به دست ما می‌رسد ولی با محدود شدن پروازها فقط شرکت‌های هواپیمایی خاصی که ظرفیت بیشتری برای حمل بار دارند، اقدام به آوردن روزنامه می‌کنند که این شرکت‌ها در بعضی از روزها که بارشان بیشتر از حد مجاز است، روزنامه‌ها را از بار خود حذف می‌کنند. ظاهرا تنها بار اضافی در هواپیما روزنامه‌ها هستند!

وی در پایان یادآور شد: امیدوار بودیم که با منظم شدن پرواز‌ها این مشکل که دیگر یک معضل شده، رفع شود ولی نه تنها رفع نشده، بلکه هر روز بی‌نظم‌تر هم می‌شود.

کوچک شدن پروازها، مهم‌ترین دلیل تاخیر ارسال روزنامه‌ها هستند

در ادامه این گزارش به سراغ مسئول پخش روزنامه‌های سراسری در استان رفتیم که روزانه رسالت تحویل و توزیع روزنامه‌های کشوری را در استان برعهده دارد. اصغر اقبال که از سال 75 تا کنون نمایندگی روزنامه ایران و پخش و توزیع روزنامه‌های جام جم، اطلاعات و... را عهده‌دار شده است، با گلایه از وضع پیش‌آمده به بامداد جنوب گفت: در سال گذشته که پروازها اغلب یک در میان بود ولی روزنامه‌ها به طور منظم به دست ما می‌رسید و توزیع آن هم منظم صورت می‌گرفت ولی از اواخر سال گذشته و اوایل امسال متاسفانه با محدود و کوچک‌شدن هواپیماها، متاسفانه ظرفیت حمل بار هم کاهش یافته است. اغلب بار مطبوعات را شرکت هواپیمایی آسمان می‌آورد و گاهی ایران ایر و شرکت‌های دیگر.

به گفته وی، شرکت‌های مذکور وقتی بارشان اضافه از ظرفیت تعیین‌شده باشد، بار مطبوعاتی را حذف یا بخشی از آن را می‌آورند که این موضوع موجب شده یک بی‌نظمی در سیستم پخش و توزیع روزنامه در استان به وجود بیاید؛ بی‌نظمی که دارد نگران‌کننده می‌شود.

اقبال تاکید کرد: این مساله را از طریق فرودگاه بوشهر هم پیگیری کردیم، ولی می‌گویند که مشکل از ما نیست و ما در این زمینه تصمیم‌گیرنده نیستیم چون بار از تهران می‌آید و آن‌ها تصمیم‌ می‌گیرند که کدام بارها در اولویت قرار بیگرد.

این فعال حوزه روزنامه با اشاره به اینکه تداوم این موضوع با ریزش چشمگیر مخاطب روزنامه‌خوان استان برابر خواهد بود، تصریح کرد: متاسفانه در سال‌های اخیر هر بار عاملی موجب شده که مخاطبان روزنامه کم و کمتر شوند. برای مثال، در سه چهار سال اخیر کرونا نقش زیادی در این زمینه داشت تا جایی که مخاطب دو هزار نفری روزنامه را به 150 نفر رساند. ما دوره طلایی روزنامه‌خوانی هم البته داشتیم که برمی‌گردد به دوره اصلاحات که حدود 4 هزار نفر روزنامه می‌خواندند ولی در سال‌های اخیر شمار بسیار اندکی از جامعه کنونی به روزنامه‌خوانی رغبت نشان می‌دهند. برخی گرانی قیمت روزنامه را دلیل کاهش روزنامه‌خوانان می‌دانند ولی از دید من، دلیل‌های دیگری هم وجود دارد که از نگاه‌ها دور مانده است.

متاسفانه روزنامه‌ها در پروازها، بار اضافی هستند

سردبیر روزنامه «پیام عسلویه» هم که در کنار روزنامه «بامداد جنوب» دو روزنامه استان بوشهر را تشکیل می‌دهند، در خصوص مشکل به‌وجود آمده در سیستم پخش این روزنامه به بامداد جنوب گفت: از شش ماهه دوم سال 1402 تا خرداد امسال متاسفانه شاهد این مساله هستیم. باید بگویم که در سه ماه اخیر وضعیت بسیار بدتر هم شده تا جایی که در بعضی از هفته‌ها سه یا چهار شماره از روزنامه در یک روز ارسال می‌شود. قطعا این موضوع موجب ریزش مخاطبانی می‌شود که برای ما مانده است.

علی هوشمند با تاکید بر اینکه متاسفانه ادارات در سال‌های اخیر اشتراکات خود را با روزنامه‌های بومی قطع کرده‌اند، ما به طور رایگان نسخه‌هایی از روزنامه را برای آن‌ها ارسال می‌کنیم تا حداقل ارتباط آن‌ها با روزنامه حفظ شود، افزود: این در حالی است که استان‌های خوزستان، خراسان رضوی، خراسان شمالی و تعداد دیگری از استان‌ها با نگاه مثبت استاندارانشان به روزنامه‌خوانی، ادارات و مسوولان موظف به گرفتن اشتراک روزنامه‌های بومی و خواندن آن‌ها شده‌اند اما این نگاه و حمایت در استان ما وجود ندارد. از این‌رو، ما دلمان خوش است به همان مخاطبان اندک مردمی و برخی از شرکت‌ها که متاسفانه بی‌نظمی پروازها و ارسال نامنظم روزنامه‌ها به استان، زمینه نارضایتی و گله‌مندی آن را فراهم آورده است.

به گفته وی، متاسفانه این مساله برای روزنامه در عسلویه هم به وجود آمده است. قطعا مسوولان باید به این موضوع مهم ورود کنند و راهی برای حل آن پیدا کنند. اینکه بار مطبوعات در فرودگاه بار اضافی یا ثانویه دانسته می‌شود، چیز جالبی نیست.

بی‌نظمی در ارسال روزنامه مخاطبان را معترض کرده است

مسوول پخش روزنامه «بامدادجنوب» هم با تائید مشکل به‌وجود آمده گفت: متاسفانه این مشکل در یک ماه اخیر که با سفر حج هم‌استانی‌هایمان همزمان شده، خیلی بیشتر شد به خصوص در شهر بوشهر. پیگیری‌ها هم برای رفع آن تاکنون به جایی نرسیده است. این بی‌نظمی به شدت مخاطبان روزنامه‌خوان را گله‌مند و معترض کرده است.

راضیه علیزاده با تاکید بر اینکه نبود چاپخانه در استان، موجب شده که ما چاره‌ای جز این نداشته باشیم که روزنامه در خارج از استان منتشر کنیم، افزود: پیش از این روزنامه را در خوزستان منتشر می‌کردیم که بنا به مشکلاتی که در ارسال و توزیع آن به وجود آمد، ناچار شدیم که روزنامه را در تهران چاپ کنیم و در این چند سال به‌ندرت با مشکلات این‌چنینی مواجه شدیم اما در چند ماه اخیر ارسال بار روزنامه به استان به خصوص در شهر بوشهر با تاخیرهای یک تا سه روزه مواجه شده است که ادامه آن اصلا به نفع روزنامه نخواهد بود. امیدوارم این مشکل با تدبیر مسوولان امر حل شود.