بامداد جنوب- الهام بهروزی:

همایون شهنواز نویسنده و کارگردان ایرانی است که در سال 1350 با خلق اثری دیدنی به‌نام «دلیران تنگستان» نام خود را در عرصه فیلمسازی کشور مطرح کرد. او در واقع این مجموعه تلویزیونی را با برداشت آزاد از کتاب «دلیران تنگستانی» نوشته محمدحسین رکن‌زاده آدمیت و با تاسی از ۱۱ کتاب ترجمه شده، هفت کتاب ترجمه نشده و روزنامه‌های حبل‌المتین، عصر جدید و همچنین ۱۱۰ فقره سند و ۱۸۰۰ قطعه عکس و یادداشت‌های رهبران و بازماندگان جنبش تنگستان به‌تهیه‌کنندگی ملک ساسان ویسی طی دو سال (1350 تا 1354) در بوشهر تولید کرد. شهنواز در این مجموعه تلویزیونی دلاوری‌ها و رشادت‌های رئیسعلی دلواری و شمار زیادی از مبارزان تنگستان، دشتی، دشتستان و بوشهر را در مقابل استعمار انگلستان به تصویر کشید. این کارگردان بعدها آثاری چون «روزهای به یادماندنی» و «شاه خاموش» را ساخت ولی عمده شهرت خود را مدیون ساخت مجموعه تلویزیونی «دلیران تنگستان» است.

شهنواز بعدها به همراه خانواده‌اش ساکن کانادا شد ولی در این سال‌ها دائم در حال رفت ‌و آمد به ایران بود و طرح‌ها و ایده‌هایی را که داشت، دنبال می‌کرد. وی در آخرین سفر خود به ایران، پنجم اسفندماه در منزلش به‌دلیل انفجار گاز دچار سوختگی شدید (80 درصد) شد که متاسفانه در 16 همین ماه به‌دلیل ایست قلبی و شدت جراحت دار فانی را وداع گفت. از آنجایی که اهالی بوشهر هیچ‌گاه خدمت بزرگ شهنواز را به تاریخ و فرهنگ این خطه از یاد نبرده بودند، خواهان به خاک سپردن پیکر این کارگردان مطرح در جوار موزه رئیسعلی دلواری در دلوار شدند تا او برای همیشه در زادگاه معنوی خود آرام گیرد که خوشبختانه این مهم از سوی خانواده وی پذیرفته شد. از این‌رو، پیکر مرحوم شهنواز پس از تشییع در تهران به بوشهر منتقل شد تا برای خاکسپاری راهی دیار رئیسعلی دلواری شود که در بوشهر هم مراسم تشییع پیکر وی از میدان رئیسعلی دلواری بوشهر تا میدان رئیسعلی دلواری در میان نوای حزن‌انگیز سنج و دمام با حضور انبوه مسوولان استانی و مردم فرهنگ‌دوست بوشهر روز گذشته 20 اسفندماه انجام شد. 

مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر در خصوص تاثیر کار همایون شهنواز با خلق سریال «دلیران تنگستان» در تاریخ و فرهنگ کشور به‌خصوص بوشهر به بامداد جنوب گفت: نخست من این ضایعه بزرگ را به خانواده محترم همایون شهنواز و مردم شریف ایران خاصه مردم استان بوشهر تسلیت عرض می‌کنم. تشکر می‌کنم از خانواده‌ای که کریمانه عزیز خود را در استان بوشهر و شهر دلوار به امانت سپردند. او سهم بزرگی در تاریخ فیلمسازی ما ایفا می‌کند، چراکه در پی ساخت فیلم «دلیران تنگستان» علاوه بر معرفی استان بوشهر و مردم دلیر و دلاورپرور این خطه، پیام استعمارستیزی و وطن‌دوستی ایرانیان به‌ویژه مرزداران خلیج فارس را به گوش جهانیان رساند. امیدوارم مردم شریف استان به‌ویژه مردم دلوار و جامعه هنری استان قدردان این اقدام شایسته باشند.

حمیده ماحوزی در پایان با بیان این‌که خاکسپاری وی به‌عنوان یک هنرمند بزرگ برای اهالی فرهنگ و هنر الگو و نمادی است که سبب جاودانگی هنر فاخر ایرانی و درس بزرگی برای هنرمندان این استان است، افزود: اینک شهنواز جایی آرمیده که با عشق فیلم «دلیران تنگستان» را ساخت و به روی صحنه برد. باشد که هنرمندان ما بتوانند رهرو اخلاص آن روح فقید باشند.

در ادامه این گزارش گفت‌وگویی را با سیدرضا صافی، کارگردان و فیلمساز خوشفکر و مطرح بوشهری در خصوص همایون شهنواز صورت دادیم که در ادامه می‌آید.

نام مرحوم همایون شهنواز با رئیسعلی دلواری، یک پیوندِ ناگسستنی دارد. قیام ضد استعماری رئیسعلی دلواری مدیونِ برجسته‌سازی هنریِ شهنواز است، او این واقعه را در تاریخ ثبت کرد و زنده نگاه داشت، زیرا در اواسط دهه پنجاه به‌واسطه کتاب مرحوم رُکن‌زاده آدمیت، تنها مردم کتابخوان این واقعه را تا حدودی می‌شناختند و آنچنان فراگیر نشده بود اما سریالِ «دلیران تنگستان» ساخته شهنواز آن را در اذهان عموم مردم و طبقات مختلف جامعه ماندگار کرد. 

از طرفی، شهنواز نیز به‌نوعی مدیون حرکت باارزش رئیسعلی دلواری است، چراکه آوازه و شهرتش را مدیون سریالی است که به نام او و همرزمانش تولید کرد. می‌توان به‌نوعی گفت که ارتباط این دو، همانند راوی حادثه کربلا (حضرت زینب و امام حسین) است؛ این دو (شهید رئیسعلی و مرحوم شهنواز) در تداوم هم هستند، نه در عرض هم! همان‌طور که می‌دانید رسانه‌های بصری و تصویری در میان مخاطبان، فراگیریِ بیشتری دارد و گسترده‌تر می‌توانند این وقایع را به دیده مخاطبان برساند. در واقع نه تنها بوشهری‌ها، بلکه تمام ایرانی‌ها به‌صورت گسترده‌تری بعد از دیدن این سریال فهمیدند که چه قیام ضد استعماری و شجاعانه‌ای در خطه جنوب و استان بوشهر رخ‌داده است.

من نمی‌دانم که ایده خاکسپاری مرحوم شهنواز در دلوار از سوی کدام شخص یا نهادی ارائه شده است ولی کار بسیار باارزش و شایسته‌ای بود. به‌خصوص آن‌که مزار ایشان در کنار منزل و موزه رئیسعلی قرار گرفت. همان‌طور که در پاسخ قبلی هم به آن اشاره کردم این دو نفر با یکدیگر پیوندی ناگسستنی دارند و یکدیگر را تکمیل می‌کنند. من همچنان که در پست اینستاگرامی‌ام نوشتم معتقدم: «شهنواز به زادگاه معنویِ خود بازگشت!»؛ زیرا اگر مردم به این واقعه تاریخیِ فخرآور تا حدود زیادی واقف شده‌اند، به‌واسطه دیدن ِسریال دلیران تنگستان و پرداختن به شخصیت رئیسعلی دلواری و یارانش است. خطه دلوار هم بخش زیادی از شهرتش را مدیون همایون شهنواز است. به قول یکی از دوستان: «همایون شهنواز حتی با مرگش هم دلوار را زنده‌تر کرد» به‌طور قطع این سخنِ درستی است.

تنها خاطره‌ای که من از مرحوم شهنواز دارم، مربوط به سال ۹۲ می‌شود که برای ساختن یک فیلم مستند به بوشهر آمده بود. من هم فرصت را غنیمت شمردم و اولین اکرانِ خصوصیِ فیلم سینمایی‌ام را همراه با جمعی از دوستان و عوامل فیلم «بالابان» با حضور وی به نمایش گذاشتم. شهنواز فردی خوش‌مشرب و شیرین‌سخن است. هیچ‌گاه سخنش ذهنم پاک نمی‌شود که بعد از پایان فیلم به من گفت: «برای من غیرقابل‌باور است فیلمی به این خوش‌ساختی و با تکنیک حرفه‌ای به‌تمامی در بوشهر ساخته شود، چون زمانی که ما در بوشهر کار می‌کردیم، مردم هنوز دوربین را به چشم ندیده بودند اما شما یک فیلم با استانداردهای فرااستانی و حتی فرا کشوری ساخته‌اید و این جای تقدیر و افتخار دارد».

هر اثری در رسانه چه به شکل سریال و چه به شکل فیلم ساخته شود، خدمتی است به خودِ رسانه! چراکه رسانه، هم از نظر فرم و هم از نظر محتوا فربه‌تر می‌شود. البته باید این نکته را هم مدنظر داشت که چه اثری تولید می‌شود با چه محتوا و چه فرمی! نمونه‌اش سریال «دلیران تنگستان» است که پس از گذشت نیم‌قرن هنوز هم مشتاق دیدن دوباره آن هستیم. در زمانه‌ای که امور تکنیکال در هنر به‌صورت بسیار شتاب‌آوری در حال پیشرفت است، یک سریال که قدمتی نزدیک به پنجاه سال دارد، باید از وجوه هنری و زیبایی‌شناختیِ آنچنان قوی و پرجاذبه‌ای برخوردار باشد که هنوز هم بعد از حدود پنج دهه بتوان آن را مشتاقانه به تماشا نشست. در رابطه با بی‌مهری‌هایی که تلویزیون به هنرمندان به‌خصوص در حق شهنواز کرد، باید این جمله پروفسور حسابی را بگویم که «جهان سوم جایی است که اگر بخواهی میهنت را آباد کنی، به قیمت ویرانی خانه‌ات تمام می‌شود و بالعکس، اگر بخواهی خانه‌ات را آباد کنی به قیمت ویرانی میهنت می‌انجامد» و این جمله متاسفانه همچنان در مورد جامعه ما صدق می‌کند و شرمندگی‌اش برای متولیان امور فرهنگی و هنری کشور است.

ببینید سینما، تلویزیون و کل هنرهای سمعی و بصری، شأن و مقامشان، ابزار بودنشان است؛ چراکه هدف نیستند! مرحوم شهنواز به این موضوع به‌خوبی واقف بود. سینما و تلویزیون برای او ابزار بود؛ هدفِ غایی نبود! از جانبی دیگر نیز دغدغه احیای تاریخِ شکوهمند این مملکت خاصه تاریخ جنوب و بوشهر را در سر داشت. پس چه هدفی بالاتر از این‌که حماسه‌ها و ارزش‌های ملی خود را ثبت و ضبط کند و آن را به نسل‌های آینده منتقل کند!!! نقل قولی از مرحوم شهنواز را یکی از دوستانم بیان می‌کرد که به‌نوعی درسی هم برای خودم شده است. او می‌گفت: مرحوم شهنواز عقیده داشت «حالا که سریال خودم را بعد از سال‌ها می‌بینم، خطاها و ضعف‌های تکنیکی بسیاری دارد اما آنچه این سریال را احیا می‌کند، شور و هیجانی است که ما به این سریال تزریق کردیم». این همان چیزی است که با بیان دیگر می‌گوییم: «طرف فیلم را با دلش ساخته»؛ یعنی انگیزه، تفکر، اندیشه و احساسش را پشت این فیلم گذاشته است؛ هرچند در جاهایی هم از نظر تکنیکی و فنون زیبایی‌شناختی ضعیف باشد اما شور و احساسِ خاصِ خودش را به نمایشِ عموم گذاشته است و این درس بزرگی است که وی به ما داد.

به نظر من این اقدام نشان از خوش‌سلیقگی و قدرشناسی ما دارد که علاوه بر تدفین این کارگردان بزرگ در کنار موزه شهید رئیسعلی دلواری، خیابان یا میدانی از شهر را هم به نام مرحوم همایون شهنواز ثبت شود. هم اصحاب رسانه و هم هنرمندان، باید همگی دست در دست هم دهیم تا از این منظر هم نام این مفاخر، احیا و زنده نگه‌داشته شود.

مراسم تدفین و خاکسپاری مرحوم شهنواز بیشتر یک مراسم مردمی بود و این ارزش والایی دارد. شاید آنچه که از مسوولین و متولیان انتظار می‌رفت، برای این مراسم و تبلیغات آن سنگ تمام بگذارند، برآورده نشد اما با وجود همه اینها، مراسم درخوری بود. طبیعتا بهتر از این هم می‌شد اجرا شود. به‌عنوان مثال، جای چند بیلبورد تبلیغاتی در سطح شهر غایب بود! اما قسمت خوبِ ماجرا، قدرشناسی و حضور گسترده آحادِ مردم از این شخصیتِ والای فرهنگی بود.

در پایان یادآوری می‌شود، ابوذر دهدار رئیس شورای اسلامی شهر بوشهر به پاس خدمت فرهنگی ارزنده همایون شهنواز به بوشهر ضمن تسلیت درگذشت این هنرمند فقید اعلام کرد که باید یکی از خیابان‌ها یا معبر اصلی شهر بوشهر به نام این کارگردان نامگذاری شود.