بامداد24/فرشته قهرمانی: تاریخ مقاومت مردم استان ولایتمدار و استعمار ستیز بوشهر تاریخ پر شکوهی است که به‌دلیل بی‌توجهی به این مولفه مهم فرهنگی، اسناد و نوشته مهم در این خصوص زیر خروارها خاک جای گرفته‌اند و در آستانه فراموشی قرار دارند. مهم است که فرزندان این مرز‌بوم تاریخ مقاومت ملت خود را در برابر سلطه‌افکنی و دست‌اندازی بیگانگان، به‌خصوص استعمار پیر به‌خوبی بشناسند. کتاب «تکاپوی سیاسی و ضد استعماری زائر خضرخان تنگستانی» اثر مرتضی کرمی است که با هدف معرفی این شخصیت تاریخی، زندگی و مبارزات زائر خضر‌خان را به رشته تحریر درآورده است.

زایر خضرخان، فرزند حاج محمدعلی متولد (۱۲۸۰‌ه.‌ق/ ۱۲۴۱ خورشیدی) در روستای شمشیری دهستان باغک، از مخالفان حضور انگلستان در جریان اشغال بوشهر در جنگ جهانی اول است که در آن ایام ضابط منطقه تنگستان بود. 

 زائر خضرخان فولادی اهرمی ملقب به «امیر اسلام» از همرزمان رئیسعلی دلواری در نبرد علیه نیروهای انگلیس در سال ۱۳۳۳ه.ق است که همزمان با مبارزات رئیسعلی دلواری و پس از کشته شدن او مقاومت در مقابل اشغالگران را در جنگ اول جهانی در دلوار و بوشهر در جنوب ایران ادامه داد.

وی از فرماندهان مبارز با استعمار در تنگستان در بحبوحه جنگ جهانی اول بود. در جوانی سوارکاری، تیراندازی و ادبیات آموخت و به شاهنامه فردوسی علاقه فراوان داشت. وی همگام با رئیسعلی و پس از شهادت او به‌طور مستقل به مبارزات خود ادامه داد. شش روز پس از شهادت رئیسعلی به‌واسطه مبارزه بی‌امان با دشمن از سوی علمای فارس و بوشهر به «امیر اسلام» ملقب شد. در سال 1297 خورشیدی زائر به‌کمک شیخ‌حسین‌خان چاهکوتاهی و غضنفرالسلطنه برازجانی مانع عبور انگلیسی‌ها از تنگستان و رفتن به برازجان شد. در این جنگ زائر به کوه‌های خاییز پناهنده شد و پس از یک‌سال سرانجام موفق شد به اهرم بازگشته و ضابطی آنجا را برعهده گیرد.

زائر‌خضر‌خان در فروردین 1301 خورشیدی در توطئه‌ای پلید به همراه پسرش سام‌خان به‌دست یکی از مهمانانش به قتل رسیدند. قلعه کلات در اهرم از او به‌یادگار مانده که هم‌اکنون جای گلوله توپ جنگی انگلیسی‌ها بر دیواره آن هویداست. قلعه‌ای که مدتی اسرای انگلیسی در عین احترام برای معاوضه با اسرای خودی در آن نگهداری می‌شدند.

مرتضی کرمی، نویسنده کتاب «تکاپوی سیاسی و ضد استعماری زائرخان تنگستانی» در خصوص این کتاب به بامداد جنوب گفت: زائرخان یکی از نخستین همرزمان رئیسعلی دلواری است که بعد از وی به مدت هفت سال اداره جنگ علیه انگلیسی‌ها را بر عهده داشته است.

وی با بیان این‌که درباره این شخصیت بزرگوار مطالب بسیار کم و پراکنده‌ای وجود داشت، تصریح کرد: من سعی کرده‌ام که مجموعه زندگینامه این شخص را جمع‌آوری کنم، اگرچه قبلا هم کارهایی به‌صورت پراکنده درباره زائرخان انجام شده بود اما تدوین یک مجموعه کامل مورد نیاز بود.

کرمی به‌دلایل تدوین این کتاب اشاره کرد و گفت: از سال 1302 تاکنون مدرکی به‌صورت تک‌نگاری در مورد زائرخان به‌دست نیامده بود. به همین دلیل احساس نیاز کردم که باید هم راجع به زندگی و هم مبارزات این شخصیت تاریخی مطالبی را جمع‌آوری کنم که تلاش‌های من در نهایت به تدوین این کتاب منجر شد.

وی با اشاره به این‌که کتاب ‌«تکاپوی سیاسی و ضد استعماری زائرخان تنگستانی» در سه فصل کلیات، زندگی و مبارزات درباره زائرخان به رشته تحریر درآمده است، افزود: من در تدوین این کتاب هم از منابع کتابخانه‌ای و هم از منابع شفاهی استفاده کردم. با توجه به این‌که مطالب بسیار کمی از منابع کتابخانه‌ای راجع به این شخصیت به‌دست آوردم، از مطالب شفاهی بسیاری در جمع‌آوری اطلاعات استفاده کردم.

این نویسنده تنگستانی با بیان این‌که تدوین این کتاب بیش از یک‌سال طول کشیده است، تصریح کرد: در جمع‌آوری مطالب شفاهی با افراد یک نسل نزدیک به زائرخان مانند حاج حسن تهمتن نوه دختری خضرخان، سردار پولادی فرزند سام‌خان، داریوش تنگستانی‌نژاد از مورخان خود تنگستان مصاحبه کردم. همچنین از قاسم یاسینی نیز در تدوین این کتاب کمک‌های بسیاری دریافت کردم.

وی با بیان این‌که تنها 50 منبع کتابخانه‌ای راجع به زائرخان تنگستانی وجود داشت، گفت: با توجه به این‌که کتاب موثقی در این رابطه وجود نداشت، تاریخ‌های منتشر شده در کتاب به‌صورت گفتاری است و این امر موجب شد که منابع شفاهی و کتابخانه‌ای را با یکدیگر انطباق دهم و این موارد از مشکلات تدوین کتاب من بود. 

کرمی از برگزاری همایش زائرخان تنگستانی در شهرستان اهرم خبر داد و افزود: این همایش با هدف معرفی این شخصیت مبارز و تاریخی در آبان‌ماه برگزار خواهد شد.

لازم به ذکر است مرتضی کرمی پیش از این نیز کتاب‌های «اسطوره‌های عشق»، «تاریخچه آموزش و پرورش شهرستان تنگستان»، «یاد ایام» و «روزگاری با توپ» را منتشر کرده است.