الهام بهروزی

کرونا ویروسی بی‌رحم است که از بدو شیوع خود در جهان همه جوانب و ابعاد زندگی بشر را تحت شعاع خودش قرار داده است؛ از جان آدمی گرفته تا تعطیلی آیین‌های شادی و عزا و مناسک‌ها و مناسبت‌های مختلف ملی و مذهبی! چراکه این ویروس در مقایسه با سایر ویروس‌های هم‌خانواده خود مرموز‌تر و مسری‌تر است و با کمترین سهل‌انگاری در تن آدمی جاخوش می‌کند. از همین روی است که کلیه مراسم و برنامه‌های تجمعی به‌دلیل جلوگیری از ازدحام و رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در ایران از اسفندماه ۹۸ تاکنون متوقف شده است.

تا بدین طریق بتوان از اپیدمی این ویروس در جامعه جلوگیری کرد. البته اعمال این محدودیت‌ها تا اینجا در عین اینکه موثر واقع شده است اما موجب به انزوا رفتن بسیاری از ابعاد زندگی بشری به‌خصوص بعد هنری و فرهنگی آن شده است ولی تا زمانی که دارویی برای درمان قطعی این ویروس کشف نشود، ناچار هستیم که با این محدودیت‌ها و با تغییر سبک زندگی از جان خود و اطرافیان محافظت و مراقبت کنیم.

بدیهی است حذف برخی از آيین‌ها و مناسک‌ها که از دیرباز در زندگی ایرانیان جایگاه ارزنده‌ای داشته است کار چندان راحتی نیست؛ به‌ویژه زمانی که در ورای این آيین‌ها یک فلسفه عمیق و اصیلی حضور و وجود دارد؛ مثل مراسم عزاداری حسینی در محرم که در عین شورانگیزی از شعور و معرفتی برخوردار است که به کرات باید برای نسل‌های قدیم و جدید تکرار و مهم انگاشته شود؛ چراکه این آیین‌ها پیام‌آور و مبلغ انسانیت و دینداری هستند.

از همین روی است که ماه محرم و صفر در میان شیعیان همیشه از ارج و قرب فراوانی برخوردار بوده است و برای نمایش شکوه و فلسفه نهضت حسینی هر ساله مراسم و آیین‌های متعدد و متنوعی در سراسر کشور که پیوند ناگسستنی با باورها و اعتقادات مردمان دارد، اجرا می‌شود. طبیعتا امسال هم انتظار می‌رفت با کنترل ویروس کرونا، آیین عزاداری حسینی هر چه باشکوه‌تر و انبوه‌تر برگزار شود اما همه‌گیری این ویروس مرگبار شرایط را دشوار کرد تا جایی که ستاد ملی مبارزه با کرونا به‌منظور حفظ جان مردم، برگزاری آیین عزاداری حسینی را در محرم ۹۹ با محدودیت تصویب کند.

بر اساس دستورالعمل ابلاغی از وزارت کشور و تائید و تصویب ستاد استانی مبارزه با کرونا، دستورالعمل برگزاری مراسم ایام محرم در سطح استان بوشهر که از تعدد و تنوع آیینی فراوانی در ماه محرم برخوردار است و اغلب این آیین‌ها تجمعی است، به این شرح اعلام شده است: ۱) الزامی بودن ثبت‌نام هیات مذهبی در سامانه بیرق و تکمیل فرم‌های مربوطه و اخذ مجوز لازم برای برگزاری مراسم به نشانی http://beyragh.mobi

۲) مدت اجرای مراسم سخنرانی و روضه‌خوانی حداکثر دو ساعت ترجیحا بعد از اقامه نماز مغرب و عشا خواهد بود. ۳) الزامی بودن استفاده از ماسک و حفظ بهداشت فردی از سوی تمامی عزاداران. ۴) مراعات فاصله‌گذاری اجتماعی برای شرکت کنندگان در مراسم (از هر طرف حداقل ۲ متر)، ۵) ممنوعیت هرگونه پذیرایی در حین برگزاری مراسم. ۶) ایجاد شرایط لازم برای تهویه مناسب و عبور هوا در محل برگزاری مراسم. ۷) ممنوعیت برپایی هر گونه ایستگاه صلواتی شامل موکب خیمه و چادر برای توزیع نذورات و چای در تمامی نقاط استان. ۸) ممنوعیت استفاده از سنج و دمام و طبل و حرکت دسته‌جات عزاداری در سطح خیابان‌ها و معابر. ۹) ضد عفونی محیط و تجهیزات مورد نیاز مراسم قبل و بعد از اجرای مراسم. ۱۰) ممنوعیت سینه‌زنی سنتی و مراسم تعزیه و زنجیرزنی در تمامی نقاط استان. ۱۱) ضرورت فراهم کردن اقلام بهداشتی و مواد ضدعفونی در ورودی مساجد حسینیه‌ها و هیات‌های مذهبی برای استفاده عزاداران. ۱۲) توصیه می‌گردد افراد آسیب‌پذیر و دارای بیماری زمینه‌ای در مراسم حضور پیدا نکنند. ۱۳) نذورات صرفا در غالب مواد غذایی خشک و خام به‌صورت کمک‌های مومنانه به محرومین صورت پذیرد (تبصره: نذورات خاصی که امکان تغییر نذر به‌دلیل مسائل شرعی وجود ندارد با نظارت کارشناسان بهداشتی طبخ؛ بسته‌بندی و بدون هرگونه تجمع صف و تراکم جمعیت توزیع شود)، ۱۴) همکاری کامل کلیه مسوولان هیات‌های مذهبی با مامورین بهداشت و دستگاه‌های انتظامی. ۱۵) استفاده حداکثری هیات مذهبی از فضای مجازی برای ترویج فرهنگ حسین. ۱۶) تعیین افرادی به‌عنوان همیار سلامت برای نظارت بر رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی از سوی هیات مذهبی و ۱۷) برنامه‌های روزهای عاشورا و تاسوعا صرفا مطابق بند ۲ حداکثر به مدت ۲ ساعت انجام و هرگونه دسته‌روی ممنوع ماست.

این دستورالعمل‌ها با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی و روش سنتی عزاداری‌ها در ستادهای استانی مصوب شده و هر با توجه به شرایط خاص خود ملزم به رعایت کامل مصوبات و دستور‌العمل هاست. با این اوصاف، امسال در استان بوشهر برگزاری فیزیکی بسیاری از آیین‌های عزاداری ممنوع شده است و تنها برخی از آیین‌ها آن هم با رعایت کامل پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی می‌توانند در حسینه‌ها و مساجد برگزار شوند.

البته در این میان به‌منظور پاسداشت و نمایش شکوه مراسم عزاداری حسینی، پویش‌هایی با محتوای عاشورایی و حسینی مثل پویش «هر خانه، یک حسینیه» راه‌اندازی شده است که تا حد فراوانی می‌تواند شور و شعور حسینی را به خانه‌ها بیاورد و بدین‌طریق سلامتی عزاداران و دوستداران حسینی را حفظ کرد.

یک نویسنده و آیین‌پژوه بوشهری در خصوص اجرای پویش «هر خانه یک حسینیه» به بامداد جنوب گفت: پویش «هر خانه، یک حسینیه یک پرچم» به ابتکار دفتر امور اجتماعی و فرهنگی استانداری بوشهر ارائه شده است. همان‌طور که می‌دانید شش‌ماه است همه رویدادهای فرهنگی، هنری، اجتماعی و حتی اقتصادی به‌دلیل شیوع کرونا تقریبا تعطیل و گاه نیمه‌تعطیل شده‌اند. آنچه مهم است برای کنترل این ویروس همه باید تلاش کنیم. مثل ماه مبارک رمضان، ستاد کرونا تصمیم گرفت مراسم محرم هم برگزار نشود یا به‌صورت حداقلی برگزار شود. خب، در این شرایط برای مراسم هرساله محرم، باید جایگزین‌هایی معرفی می‌شد که با کمترین جمعیت قابل اجرا باشد و این بود که «پویش هر خانه، یک حسینیه یک پرچم» به‌وجود آمد و الحمدالله با استقبال خوب مردم روبه‌رو شد. البته آن چیزی که در این مورد قابل توجه است، این است که ما این پویش را براساس یک رسم دیرین در استان بوشهر معرفی کردیم.

محمد مظفری در ادامه در خصوص هدف برگزاری این پویش تصریح کرد: هدف این است که هم اجتماعات بزرگ برگزار نشود و هم مراسم عزاداری برگزار شود. طبق رسوم قدیم اهالی استان با آمدن محرم بر سردر خانه‌هایشان پرچم سیاه می‌زدند و در خانه‌هایشان هر چند مختصر و خلاصه مراسم می‌گرفتند. این پویش بر همین اساس از خانواده‌ها می‌خواهد این سنت دیرین را زنده کنند. البته با حضور اعضای خانواده! به‌یقین، با این کار ما هم توانسته‌ایم با جلوگیری از برپایی تجمعات از گسترش ویروس جلوگیری کنیم و هم اینکه مراسم محرم با مدیریت خانواده‌ها به شکل گسترده‌تری برپا می‌شود‌.

وی در اد امه به شاخص‌ترین آیین‌های عزاداری بوشهری در کشور اشاره و بیان کرد: در میان آیین‌‌های محرم، مراسم سینه‌زنی و سنج و دمام بوشهری از جمله آیین‌های منحصر‌به‌فردی است که هرساله با شور حسینی برگزار می‌شده ولی امسال همه متفقل‌القول تصمیم گرفته‌اند که برای حفظ جان دوستداران اهل بیت (ع) این آیین‌ها برگزار نشود اما در این میان، آیین‌های عزاداری بسیاری در استان بوشهر وجود دارد که امکان برگزاری آنها در جمع خانواده هم میسر است.

نویسنده کتاب «بوشهر؛ سرزمین آیین و مراسم» در ادامه در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه امسال به‌دلیل محدودیت‌ها بایستی شعور حسینی را به‌جای شور حسینی به مردم به‌ویژه نسل جوان بشناسانیم، آیا این مهم می‌تواند آیین عزاداری را در محرم امسال شورآفرین کند، گفت: شور و شعور حسینی همیشه و همه حال باید در کنار هم در اجرای مراسم مذهبی باشد که تا کنون نیز چنین بوده است اما امسال با توجه به شرایط بحرانی کرونا تنها می‌توان جلوه این شور و شعور را در جمع خانواده و با جمعیت کمتر به نمایش گذاشت. طبیعتا با روی آوردن به پویش «هر خانه، یک حسینیه یک پرچم» پرشورتر از همیشه می‌شود مراسم محرم را برپا کرد.

مظفری در ادامه با تاکید بر اینکه فراموش نکنیم که آیین‌های محرم و سوگواری اباعبدالله (ع) در استان بوشهر چه از نظر محتوا و چه به لحاظ فرم و شکل از فاخرترین وکامل‌ترین آیین‌های سوک در ایران به‌شمار می‌روند. همین ویژگی باعث شده در حوزه آیین‌های عزاداری محرم شاهد کمترین تحریف‌ها در میان آیین و مراسم مردم استان بوشهر باشیم.

وی به منحصربه‌فرد بودن سینه‌زنی بوشهری در میان سایر آیین‌های عزاداری ملی اشاره و تصریح کرد: فرم و شکل اجرای مراسم سینه‌زنی بوشهری منحصر‌به‌فرد است؛ چراکه از نظر محتوا هر نوحه‌ای نمی‌تواند به آن ورود کند و اشعار نازل قبل از رسیدن به اجرا حذف می‌شوند. حضور ده‌ها انسان عاشقی که دایره‌وار بر گرد نقطه‌ای می‌چرخند و در سوگ اباعبدالله الحسین (ع) بر سینه می‌زنند، اقرار به وحدانیت خداوند و بندگی معبود یکتاست. البته ناگفته نماند که هر کدام از آیین‌های عزاداری بوشهری ویژگی‌ها و جایگاه خاص خودشان را دارند که مبتنی بر باور، اندیشه و اعتقادات مردمان جنوب پدید آمده‌اند.

این نویسنده و آیین‌پژوه در ادامه با بیان اینکه ماندگاری پیام امام حسین بعد از گذشت قرن‌ها، نشان از تاثیر اجرای همین آیین‌های ماه محرم است، تاکید کرد: از دید من، نسل امروز بیشتر از پیشینیان از نهضت عاشورا می‌دانند و به قیام او آگاه هستند. البته چیزی که نسل جدید باید از این دریای معرفت بهره بگیرد، چگونه زیستن است. امروز ما بیشتر از همیشه به بهره‌گیری از سیره اهل بیت (ع) برای بهبود مسائل اجتماعی‌مان نیازمندیم.