الهام بهروزی

بوشهر در گستره خود پذیرای مردمانی است که با ذوق و هنر صنایع دستی منحصربه‌فردی را با تاسی از اقلیم و فرهنگ بومی پدید آورده‌اند؛ صنایعی که در نوع خود نه تنها منحصربه‌فرد هستند، بلکه دربردانده بخشی از هویت و گفتمان فرهنگی این منطقه هستند.

عبابافی، گبه‌بافی، صدف‌سازی، لنج‎سازی، حصیربافی، خوس‌دوزی، گلیم‌بافی و... از زمره این صنایع هستند که در عین شکیل بودن، برساخته اندیشه و خلاقیت مردمان جنوب هستند ولی بسیاری از این محصولات در برهه‌ای به‌دلیل ورود بی‌روحیه محصولات بی‌کیفیت چینی به کشور در انزوا و خطر فراموشی قرار گرفتند ولی با سیاست‌های بجای دولت سابق (تدبیر و امید) بسیاری از این صنایع مثل عبابافی و لنج‌سازی که به‌صورت اجدادی و سینه به سینه به امروز رسیده بودند، توانستند احیا، معرفی و باززنده‌سازی شوند و به حیات خود ادامه بدهند.

خوشبختانه استان بوشهر در احیای هنرها و صنایع دستی بومی کارنامه درخشانی از خود ارائه کرده و بسیاری از هنرهایی که در معرض فراموشی قرار گرفته یا کاملا فراموش شده بودند (انگشت‌شمار) احیا شده و با حمایت از صنعتگران نخبه هم‌استانی کارگاه‌های این صنایع شاخص در نقاط دور و نزدیک در شهرها و و روستاها فعال شدند و تولید محصولات و دست‌ساخته‌های بومی و سنتی رونق گرفت. در این میان، اداره‌کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان بوشهر در راستای سیاست‌های معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی کوشید تا زمینه صادرات برخی از این محصولات را که از کیفیت بالا و استانداردهای لازم برخوردار بود به خارج از کشور فراهم کند و این مساله منجر به تشویق بیش از پیش صنعتگران به تولید محصولات باکیفیت و تلفیق این دست‌ساخته‌سنتی با نگرشی مدرنیته شد که از قضا این محصولات هم خیلی زود مشتریان خود را پیدا کردند و راهی خانه‌های ایرانیان و همچنین مورد استقبال گردشگران خارجی واقع شد.

طرح‌ها و رنگ‌ها و بافت‌های کم‌نظیر دست‌ساخته‌های ایرانی موجب شده همچنان محبوب و پرطرفدار باشند. یک فعال صنایع دستی استان بوشهر که حدود 9 سال است که در زمینه ساخت زیورآلات سنتی و بومی مشغول به فعالیت است، در خصوص اهمیت صنایع دستی بومی به بامداد جنوب گفت: صنایع دستی بومی بوشهر دربردارنده هویت و تمدن دیرینه این آب و خاک است که از دیرباز در جوار خلیج فارس تولید شده و می‌شوند. این ساخته‌ها و محصولات علاون بر زیبایی‌های ظاهری، دربردارنده زیبایی‌های معنوی و آرامش‌بخشی هستند که نابودی آن‌ها بی‌شک برابر است با حذف بخشی از داشته‌های کهن فرهنگی‌مان. بنابراین حفظ و احیای این صنایع که حاصل ذوق، خرد و هنر نیاکان ماست، وظیفه همگانی است. بی‌شک بازشناسی و زنده‌سازی صنایع دستی بومی نقش شگرفی را هویت‌بخشی فرهنگی ما ایفا می‌کند.

فاطمه مظفری در ادامه با بیان اینکه کرونا ضربه مهلکی به صنایع دستی وارد کرد، افزود: اما خوشبختانه دو سه ماهی است که با بهبود نسبی شرایط کسب‌وکارهای تا حدودی رونق گرفته‌اند ولی هزینه مواد اولیه افزایش یافته که این مساله منجر به افزایش قیمت صنایع دستی شده ولی با وجود این، دست‌ساخته و محصولات بومی همچنان مخطبان و مشتریان خود را دارند.

وی که به‌تازگی در همان کوچه‌ای که به کافه حاج‌رئیس ختم می‌شود، با مدیریت ادریس عبدی‌پور گالری کوچکی را برای عرضه محصولات صنایع دستی راه‌‌اندازی کرده‌اند، در خصوص این گالری توضیح داد: قرار بود این گالری اسفندماه سال 98 راه‌اندازی شود؛ ولی با شیوع یکباره این ویروس مرگبار، این کار به تاخیر افتاد تا اینکه در آذرماه با حاکم شدن وضعیت آبی و برقراری وضعیت ایمن در استان، این گالری آغاز به کار کرد که در آن محصولات و دست‌ساخته‌های صنعتگران هم‌استانی ارائه می‌شود که مورد استقبال همگان به‌ویژه گردشگران خارجی قرار گرفته‌اند.

این برگزیده نخستین جشنواره استانی محصولات فرهنگی «فیروزه» ادامه داد: در این مکان بخشی از محصولات و دست‌ساخته‌های صنعتگران شامل گلیم، گبه، ماکت لنج، دست‌ساخته‌های صدفی، زیورآلات بومی و سنتی، سفال، فیوزگلس (هم‌جوشی شیشه)، ظروف چوبی و... که همه کار دست هنرمندان هم‌استانی است، عرضه می‌شود. این گالری که بستری برای فعالیت هنرمندانی شده که پیش از این در گالری صنایع دستی میراث فرهنگی محصولات خود را عرضه می‌کردند ولی بنا به مصوبات قانونی این گالری نتوانست به فعالیت خود را ادامه بدهد. از این‌رو، این فضا با همدلی عبدی‌پور و مسوولان امر فراهم شده تا در ایام کرونا فضای بیشتری برای عرضه محصولات صنایع دستی در استان وجود داشته باشد.

وی با تاکید بر اینکه خود من پیش از این، به مدت پنج سال در این کوچه به عرضه زیورآلات صنایع دستی مشغول بودم که به دلیل ساختار و بافت قدیمی و صمیمی «کوچه» همیشه با اسقبال خوبی از سوی رهگذران و اهالی فرهنگ و هنر مواجه بودم، تصریح کرد: این بستر کوچک فراهم شده تا به سهم خود در معرفی صنایع دستی بومی و همچنین حمایت از صنعتگران هم‌استانی کمک کنیم.

مظفری با اشاره به اینکه در استان بوشهر صنایع دستی اصیل و دیرینه‌ای وجود داشته که امروز بنا به دلایلی یا فراموش شده‌اند یا در آستانه فراموشی قرار گرفتند، گفت: صنعت لنج‌سازی یکی از آن‌هاست که متاسفانه بسیاری از کارگاه‌های آن با توسعه صنعت کشتی‌سازی و ورود لنج‌های فایبرگلاس تعطیل شده و این امر موجب بیکاری شمار قابل توجهی از گلافان و فعالان این حوزه شده است. از این‌رو، برخی از سازندگان این لنج‌ها برای اینکه راهی برای امرار معاش خود بیابند و همچنین این هنر اجدادی را از خطر فراموشی حفظ کنند، رو به ساخت ماکت لنج در ابعاد مختلف آورده‌اند که این ماکت‌ها امروز زینت‌بخش بسیاری از خانه‌ها به‌عنوان یک دکور فاخر شده است. جالب این است که بسیاری از توریست‌های خارجی با دیدن این ماکت‌ها کنجکاو می‌شوند و از ما می‌خواهند که در مورد این لنج‌ها و اجزا و چگونگی ساختشان توضیحاتی را ارائه کنیم.

این فعال حوزه میراث فرهنگی در ادامه به هنر گبه‌بافی در استان اشاره و خاطرنشان کرد: این هنر که یکی از صنایع اصیل این منطقه است و نمونه اعلای آن اغلب در روستاهای شمال استان بوشهر با موی بز در اشکال و طرح‌های مختلف بافته می‌شود، خریداران پر و پاقرصی به‌ویژه در کشورهای حوزه خلیج فارس دارد. نکته جالب در خصوص گبه این است که این دست‌بافته همچنان با طرح‌ها و بافت اولیه خود عرضه می‌شود و کمترین دخل و تصرف در طرح‌ها و اشکال آن ایجاد شده است.

مظفری با تاکید بر اینکه محصولات حصیری هم دیگر صنایع شاخص استان بوشهر است که در سال‌های اخیر تولید آن به‌دلیل اجرای سیاست‌های کارشناسی‌شده و ایجاد کارگاه‌های متعدد در سراسر استان با رشد چشمگیری مواجه شده است، گفت: در این گالری سعی کردیم بخشی از این محصولات را شامل سفره حصیری، کپو، تویزه و... که حاصل هنر هنرمندان دشتستانی است عرضه کنیم. خوشبختانه در سال‌های اخیر به‌دلیل تبلیغات و تلفیقاتی که در حوزه صنایع دستی صورت گرفته است، استقبال خوبی از محصولات حصیری که محصولاتی متناسب با محیط زیست است و با برگ درخت نخل (پیش) و رنگ‌های سنتی تولید می‌شوند، صورت گرفته است.

این سازنده زیورآلات سنتی و بومی در ادامه با تاکید بر اینکه در چند سال اخیر کم‌کم ظروف چوبی و سفالی در زندگی مردم پرکاربردتر از قبل شده است، گفت: خوشبختانه این ظروف جایگزین ظروف بلور خارجی شده است. شاید یکی از دلایل اقبال مردم به ظروف چوبی و سفالی این باشد که هیچ‌گاه ظروف لوکس خارجی روح ظروف و دست‌ساخته‌های سنتی را ندارد و از همین‌رو، مردم به‌دنبال رسیدن به آرامش هستند که در زندگی ساده و بی‌آلایش سنتی بیشتر حضور و وجود دارد. این ظروف دست‌ساز هم تداعی‌کننده همین حس آرامش است.

مظفری در پایان یادآور شد: صنایع دستی بومی بوشهر و همچنین زیورآلات سنتی و بومی امروز مخاطبان فراوانی پیدا کرده است. خود من که در حوزه زیور آلات فعالیت می‌کنم، به‌تازگی به‌منظور بازشناسی هویت فرهنگی و هنر اصیل منطقه جنوب به ساخت محصولات بومی بیشتر تمایل نشان می‌دهم و خوشبختانه این محصولات مشتریان زیادی هم پیدا کردند. من این زیور آلات را با الهام از المان‌های بومی و نقش و نگارهایی که در این منطقه پرکاربرد بوده‌اند، طراحی و تولید می‌کنم. بی‌شک یکی از وظایف ما هنرمندان این است که معرف هنر، اندیشه و فرهنگ منطقه خود باشیم. امیدوارم با همدلی‌ها هنر استان را بیش از پیش بارور کنیم و سفیران دغدغه‌مندی برای انعکاس اندیشه و هنرهای اصیل سرزمینمان باشیم.