الهام بهروزی

بوشهر، شهری است که از پیشینه فرهنگی دیرینه‌ای برخوردار است؛ اما با اندکی تامل در مبلمان و فضاسازی شهری کمترین نشانه را از این پیشینه می‌بینید. دلیل این امر هم برمی‌گردد به نوع نگاه مدیران شهری در سال‌های اخیر که ظاهرا اعتقاد یا باوری به نمایش فرهنگ غنی و باشکوه این منطقه در کالبد شهری نداشته یا ندارند.

طبیعتا تا زمانی که هویت فرهنگی خود را در مبلمان شهری در قالب المان و نمادهای خاص نگنجانیم، نمی‌توانیم امیدی به انعکاس ژرفای فرهنگ و هویت تاریخی این بندر کهن داشته باشیم. البته در این میان، بافت تاریخی شناسنامه گویایی برای نمایش تاریخ معماری بوشهر است ولی افزون بر بافت تاریخی، این بندر رد پای محکمی در تاریخ ادبیات و فرهنگ ایران‌زمین به‌ویژه در منطقه فرادست خلیج فارس داشته و دارد.

بدیهی است بوشهر چهره‌های شاخصی را در حوزه ادبیات، تاریخ و خلیج‌فارس‌پژوهی به کشور معرفی کرده است. همین‌طور این شهر به پشتوانه ظرفیت فرهنگی منحصربه‌فردی که در خود جای داده است، توانسته در سال 96 عنوان پایتخت کتاب ایران و در سال 1400 عنوان پایتخت قرآنی کشور را از آن خود کند ولی در این سال‌ها همپای با کسب این عناوین، مدیران شهری نتوانسته‌اند به جریان‌سازی در حوزه کتاب و کتابخوانی و علوم قرآنی در عرصه شهری بپردازند. بی‌شک نصب المان، مناسب‌سازی فضا با موتیف‌های مذکور می‌تواند نقش شگرفی را در بازنمایی بخشی از هویت شهری به مخاطبان و رهگذران داشته باشد.

بی‌شک زیاده‌روی در بازنمایی المان‌هایی با یک موضوع خاص موجب غافل شدن از دیگر ابعاد هویتی و فرهنگی شهر می‌شود. در این میان، برخی از کارشناسان فرهنگی بر این باورند که بوشهر در سال 96 به‌عنوان پایتخت کتاب ایران معرفی شد اما دریغ از نصب یک المان با نامگذاری یک کوچه یا خیابان به نام کتاب یا نویسندگان و شاعران مطرح و پرآوازه این شهر! ظاهرا در آن بازه زمانی تنها یک خیابان آن هم به نام نجف دریابندری نامگذاری شد که آن هم به‌دلیل مشکلات ویرایشی در تابلو خیابان، با نقدها و واکنش‌هایی مواجه شد.

هرچند در این رابطه، شورای شهر پیشین بارها وعده نصب المان کتاب یا نامگذاری پارکی یا معبری را به نام کتاب داد اما این وعده نه از سوی آن شورا و نه از سوی شورای فعلی عملی نشد. این در حالی است که در مبلمان شهری بوشهر به‌شدت خلأ کتاب احساس می‌شود. شهری که طبق آمارها در رتبه آخر سرانه مطالعه کشور قرار دارد و این بحران کتاب‌نخوانی بوشهری‌ها را نشان ‌می‌دهد اما در این میان، متولیان فرهنگی و شهری با وجود این رتبه مایوس‌کننده باز هم هیچ اقدام کارسازی در راستای پررنگ کردن کتاب و فرهنگ کتابخوانی در جامعه کتاب‌گریز انجام ندادند.

یک شهروند بوشهری در این باره به بامداد جنوب گفت: متاسفانه در سطح شهر اغلب با المان‌هایی مواجه هستیم که نه از بعد زیباشناختی حائز اهمیت هستند و نه از حیث معنایی و مفهومی! نمی‌دانم مسوولان یا طراحان این المان‌ها اصلا مطالعه یا شناخت دقیقی از فرهنگ و هویت تاریخی بوشهر داشته‌اند که این یادمان‌ها را در سطح شهر جاسازی کرده‌اند! به استثنای یکی دو المان، شما در سطح شهر با نمادهایی مواجه می‌شوید که با بافتار فرهنگی آن به‌طرز بارزی بیگانه و بی‌ربط است.

مریم صفوی که خود دانش‌آموخته رشته هنر است، ادامه داد: بوشهر یکی از شهرهای مهم و کهن ایران است که از استقلال، هویت و شخصیت شهری برخوردار است، بنابراین باید یادمان‌هایی در این شهر طراحی و نصب شود که به بازتولید هویت شهری کمک کنند نه آنقدر بیگانه باشند که نتواند دورنمایی از هویت فرهنگی شهر ارائه کنمد. این شهر چه در گذشته و چه در امروز، شخصیت‌ها و ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی منحصربه‌فردی را در خود جای داده است که بی‌شک نمایش این ظرفیت‌ها در سطح شهر نه تنها به زیبایی آن می‌افزاید؛ بلکه غنایی فرهنگی و نقش این دیار را در تکامل و تقویت بنیه فرهنگی کشور در جوار خلیج فارس به شکل شایسته‌ای به رخ می‌کشد.

وی با اشاره به اهمیت بوشهر در بازنمایی و کشف هویت خلیج فارس تصریح کرد: بندر بوشهر از دوره ساسانیان تاکنون نقش شگرفی را در حومه خلیج فارس ایفا کرده و می‌کند و به علت نقش تاثیرگذار آن در حفاظت از خلیج فارس، پیوسته نامش در دوره‌های مختلف تاریخی در سطح جهان درخشیده است اما شما ببینید چه المانی از خلیج فارس در سطح این شهر می‌بینید؟! یا هر ساله همزمان با روز ملی خلیج فارس چه اقدام شگرفی از سوی متولی شهری صورت می‌گیرد؟! این در حالی است که بسیاری در این شهر مدعی هستند که با توجه به آثار فرهنگی و تاریخی که در بستر خلیج فارس در حوالی بوشهر کشف شده، شایسته است که بوشهر عنوان پایتخت خلیج فارس را به خود بگیرد! قطعا کسب این عنوان نیازمند کارهای فرهنگی، اصولی و مطالعه‌شده‌ای است تا بتوان حقانیت بوشهر را برای کسب این عنوان به همگان اثبات کرد.

صفوی در پایان یادآور شد: ضروری است که هر چه زودتر کمیته‌ای تخصصی برای نام‌گذاری خیابان‌ها، طراحی، نصب و جانمایی المان‌ها و یادمان‌ها، بازنگری در المان‌های فعلی و... در شهرداری بوشهر تشکیل شود تا دیگر شاهد طراحی و نصب المان‌های بی‌معنا و گاه زمخت در سطح شهر نباشیم. به‌طور مسلم، میراث فرهنگی و هویت تاریخی این شهر ظرفیت تبدیل شدن به یادمان‌های زیبایی‌شناختی و مفهومی را دارد که امید می‌رود این دغدغه از سوی شورای شهر فعلی و شهرداری بوشهر جدی گرفته شود و به اهمیت المان‌ها در مبلمان شهری بیش از همیشه توجه داشته باشند.

شهروند دیگری هم در خصوص سهل‌انگاری در طراحی المان‌های شهری بوشهر به بامداد جنوب گفت: با توجه به اینکه المان‌ها می‌توانند آیینه تمام‌نمایی برای انعکاس فرهنگ و هویت شهری باشند، بنابراین طراحی آن‌ها بایستی مرتبط با پیشینه فرهنگی و تاریخی آن باشد حتی در قالب المانی مدرن. شما با دیدن المان‌های نصب شده در بوشهر ببینید چقدر با پیشینه فرهنگی این شهر آشنا می‌شوید. تنها چند یادمان در شهر بوشهر وجود دارد که برخاسته از اقلیم، معماری و فرهنگ این شهر است که از نظر بصری به هویت این شهر جان می‌بخشند وگرنه سایر این المان‌ها که چند سال پیش در گوشه گوشه این شهر نصب شده‌اند، عاری از هرگونه بار هویتی برای شهر هستند.

محسن خلیلی در ادامه با بیان اینکه در طراحی المان‌های شهری در بوشهر، شاخص‌ها و المان‌های ایرانی- اسلامی باید پررنگ‌ باشد، تصریح کرد: چراکه زیست مردمان جنوب با باورها و اعتقادات خالصانه و همچنین فرهنگ و هنر و شعر و دریا درهم تنیده شده است. از دید من، بایستی از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران در طراحی المان‌ها وام گرفت و باید ببینیم که بوشهر در کدام عرصه حرف بیشتری برای گفتن دارد و بعد بر اساس آن به طراحی المان اقدام کنیم، سپس آن‌ها را در مکان‌های مناسب جانمایی کنیم. با یک بررسی اجمالی مشخص می‌شود که بوشهر در زمینه ادبیات، تاریخ، علوم قرآنی، خلیج فارس، آیین‌ها، پوشش، معماری و صنایع دستی بومی شاخص حرف بسیار برای گفتن دارد. بی‌شک بازنمایی یادمان‌هایی از این موضوعات در سطح شهر به کالبد آن معنا می‌بخشد.

به عقیده وی، یک پارک می‌تواند به مشاهیر ادبی و فرهنگی و علمی شهر تعلق بگیرد و در آن سردیس‌ها و تندیس‌هایی از این مشاهیر جانمایی شود یا پارکی به خلیج فارس اختصاص بیابد و در آن المان‌هایی از خلیج مثل نقشه‌های تاریخی که از آن موجود است و همچنین موجودات آن و سایر متعلقاتش طراحی و جانمایی شود. بی‌شک با مطالعه و بررسی‌های کارشناسی‌شده می‌توانیم جانی دوباره به مبلمان خموده بوشهر بدهیم.

این شهروند در پایان یادآور شد: به‌نظر می‌رسد وقتی ما شهری زیبا با المان‌هایی مرتبط با فرهنگ و هویت تاریخی آن داشته باشیم، مسافران یا گردشگرانی که به این‌جا می‌آیند با دیدن این المان‌ها سوالاتی در ذهنشان مطرح می‌شود که برای رسیدن به آن‌ها به جست‌وجو می‌پردازند، در رهگذر این جست‌وجو، به کوچه تاریخ و فرهنگ بوشهر گام می‌نهند و قطعا با هویت این منطقه بیشتر از قبل آشنا می‌شوند. امیدوارم که در ادامه هم‌افزایی لازم میان شهرداری و شورای شهر و متولیان فرهنگی در زمینه طراحی المان‌های شهری ایجاد شود تا المان‌های شهری از این پس بر اساس شاخص‌های بندر و متناسب با بافتار فرهنگی آن برای نصب در سطح شهر طراحی و ساخته شوند. طبیعتا بدین شکل می‌توانیم به هویت‌بخشی و معناگذاری المان‌های شهری امیدوار شویم.

در پایان این گزارش باید یادآور شد که کارشناسان شهرسازی معتقدند که المان‌هاي شهري به‌عنوان عنصر شاخص از شهر ابزاري ارزشمند براي معرفي هويت شهر هستند. بدیهی است که فضاها و محیط‌های انسان‌ساخت خود به‌سان آیینه‌ای هویت شهری را منعکس می‌کند. هویت در هر جامعه، نشان از فرهنگ آن جامعه است و فضاهایی همساز با هویت شهری موجب آرامش امنیت و مشارکت شهروندان می‌شود. فضاهای شهری محل تعاملات اجتماعی است و این تعاملات در مکان‌هایی دیده می‌شود که برای شهروندان حس امنیت و حس تعلق را فراهم کنند. بنابراین با توجه به تاثير المان‌هاي شهري بر ذهن انسان‌ها، استفاده از آن به‌صورت نوين ولي با توجه به شاخص‌هاي ايراني- اسلامي مي‌تواند بر هويت و خوانايي شهر و افزايش ارتباط شهروندان با شهر موثر باشد.