با بررسی و تعمق بیشتر در آثار هنرمندان نگارگر مشاهده می‌کنیم که آنها خود را مقید به تقلید صرف از طبیعت نکرده‌اند بلکه در عالم خیال و تصورات ذهنی به عالمی غیر از جهان ماده توجه داشته‌اند، بنابراین نقاشی ایرانی علاوه بر صورت‌های ظاهری و مادی که در صفحه منعکس می‌شود، دارای عالمی معنوی و روحانی است که در فضای نقش جایگزین می‌شود. شناخت زیبایی‌های هنر نگارگری بدون شناخت آثار ادبی ایرانی از یک سو و دیدگاه‌های عارفانه از سوی دیگر ممکن نیست، چراکه هنرمند نگارگر برای تصویرسازی خود بیش از عالم ماده به عالم معنا توجه دارد. تصویر او از یک اسب نه اسب موجود در عالم ماده که اسب دنیای مُثُلی (عالم ایده) است.

به همین دلیل در نگارگری ایرانی، تصاویر غرق در نور هستند. در هیچ نگاره‌ای سایه وجود ندارد، چراکه سایه از نبود نور ایجاد می‌شود و دنیای ایده و مثل غرق در نور است و نیستی در آن جای ندارد. با دقت در تصاویر یک نکته ظریف دیگر را می‌توان مشاهده کرد که بازتاب همین نگرش است، در نگارگری ایرانی فرق چندانی میان چهره‌سازی مرد و زن وجود ندارد، چراکه جنسیت، نتیجه نقص است و نقص بازتاب عالم ماده و در عالم مثل، نقص وجود ندارد، پیران را به‌واسطه مو و محاسن می‌توان شناخت، چین و چروکی در چهره نیفتاده است. همه چیز در کمال خود جلوه‌گر است و به همین دلیل از عمق‌نمایی واقعی (پرسپکتیو) نیز دوری می‌شود.

 ادوار تاریخی نگارگری ایران با توجه به این‌که از آثار دوران قبل از اسلام اثر مکتوب به‌جا نمانده (به‌جز برگ‌هایی از نقاشان پیرو دین مانی که در تورفان چین به‌دست آمده) بررسی هنر نگارگری ایران تنها در دوران بعد از گرویدن به اسلام ممکن است. به‌طور کلی می‌توان تحول تاریخی هنر نگارگری را به‌صورت زیر بررسی کرد: مکتب بغداد: یا مکتب بین‌المللی عباسی که اولین مکتب نگارگری جهان اسلام است و به سده‌های اولیه هجری و دوران خلافت عباسیان گفته می‌شود.

 مکتب سلجوقی: مکتبی است که در دوران حکومت سلجوقیان رایج بوده و قرن‌های پنجم و ششم هجری را شامل می‌شود. مکتب تبریز اول: مربوط به دوران حکومت مغولان در ایران است و قرن‌های هفتم و هشتم هجری را شامل می‌شود. مکتب شیراز اول: همزمان با مکتب تبریز اول در شیراز صورت شکل گرفته و مربوط به دوران حکومت آل اینجو و آل مظفر در سده هشتم هجری است مکتب جلایری: یا مکتب تبریز-بغداد که مربوط به حکومت آل جلایر بعد از خاندان ایلخانی در سده هشتم هجری است. مکتب شیراز دوم: یا مکتب شیراز سده نهم هجری که مربوط به حکومت دورات تیموریان در شیراز است و دوران فرمانروایی اسکندر سلطان، ابراهیم سلطان و ترکمنان را شامل می‌شود. مکتب هرات: مکتب رسمی دوران تیموری است و مربوط به سلطنت شاهرخ، پسر تیمور و سلطان حسین بایقرا در قرن نهم هجری است.

 مکتب تبریز دوم: مربوط به دوران حکومت صفوی در ایران است و دوران زمامداری شاه ‌اسماعیل اول و شا‌ه ‌تهماسب را شامل می‌شود. مکتب مشهد: مربوط به دوران صفویه و شاه ‌تهماسب است و در مشهد به حمایت ابراهیم‌میرزا است. مکتب قزوین: مربوط به دوران صفویه است و از دوران شاه تهماسب را بعد از تغییر پایتخت به قزوین تا به حکومت رسیدن شاه عباس را شامل می‌شود. مکتب اصفهان: مربوط به دوران صفویه بعد از تغییر پایتخت از سوی شاه عباس به اصفهان است و تا پایان دوران صفوی برقرار است. لازم به ذکر است که نگارگری ایران از اواخر دوران صفوی با ورود هنرمندان خارجی به دربار صفوی و دلباختگی هنرمندان ایرانی به تقلید از آثار غربی رو به افول نهاد. در استان ما هنر نگارگری هنری نوپا است و نیاز به توجه و اقبال بیشتری دارد.

 گاه دشواری‌های و تنگناهای زندگی عرصه را بر افراد سخت می‌کند و چه خوب است که ما در زندگی زمانی را به فراگیری هنر نقاشی و موسیقی اختصاص دهیم، نگارگری ایرانی با محیط شادی که خلق می‌کند، خواه ناخواه اندوه و ملال روزمرگی‌ها را از خاطرمان می‌زداید، در این زمینه با یکی از اساتید هم‌استانی هنر نگارگری ایرانی به گفت‌و‌گو پرداختیم. مهدی مظلوم‌زاده در گفت‌وگو با بامداد جنوب گفت: این هنر خاص کشورهای مشرق‌زمین است ولی با وجود این بیشتر کشورها هنر نگارگری را دنبال می‌کنند و با توجه به سلیقه خود تغییراتی را در این هنر ایجاد کرده‌اند اما در مورد هنر نگارگری ایران باید گفت، ما در این هنر مکتب‌ها و سبک‌های خاص خودمان را داریم، به‌طوری که امروزه بسیاری از کشورها از جمله ترکیه و هند از نگارگری ایرانی تاثیر زیادی گرفته‌اند. کشور هند با وجود این‌که خود نگارگری مکتب گورکانیان را دارد که مکتب وسیعی است اما در دوره صفویه به‌دلیل مهاجرت هنرمندان ایرانی به این سرزمین با هنر نگارگری ایرانی آشنا شدند و از آن تاثیر پذیرفتند.

 این هنرمند نگارگر هم‌استانی با اشاره به این‌که از دوره دبستان به هنر نگارگری پرداخته‌ام افزود: سال‌های 65 یا 66 بود که به این هنر علاقه‌مند شدم و به‌طور تجربی آن را فراگرفتم و هرگز در کلاس هیچ استادی در این زمینه حاضر نشدم اما اطلاعات لازم را بیشتر با مطالعه آثار یا از طرق تماس تلفنی و یا با دیدن تصاویر و نگاره‌های استادان این هنر به‌دست می‌آورم. وی با بیان این‌که برای خلق نگاره‌های خود بیشتر موضوعات آزاد و مذهبی را انتخاب می‌کند، عنوان کرد: به دلیل این‌که مردم بوشهر بیشتر از تصویرها یا تابلوهایی با شخصیت‌پردازی تک‌نفره در مکتب‌های اصفهان یا هرات و یا موضوعات مذهبی و آزاد استقبال می‌کنند، کمتر به تصویرهای مربوط به داستان‌ها و شخصیت‌های شاهنامه پرداخته‌ام.

 مظلوم‌زاده با اشاره به این‌که در حال حاضر مشهورترین استاد نگارگری ایران در حال حاضر محمود فرشچیان است، گفت: البته شاگردان وی نیز صاحب سبک و ممتاز هستند، از جمله ارشیر مجرد پاکستانی، مجید مهرگان، محمدباقر آقامیری را می‌توان نام برد که خود من در خلق آثارم بیشتر به سبک آقای پاکستانی توجه دارم ولی دقیقا روش او را انتخاب نکرده‌ام بلکه یک‌سری ویژگی‌های خاصی را که در آثارش دیده می‌شود، مورد توجه قرار داده‌ام، به‌عنوان نمونه، در تصاویرش او، شخصیت‌ها از نظر طراحی چهره و فرم لباس و منظره‌ای که در زمینه کار می‌کند، با دیگر نگارگران متفاوت است. وی با بیان این‌که مکتب‌های این هنر از مکتب سلجوقی شروع می‌شود، یادآور شد: بعد از آن مکتب بغداد، مکتب هرات، مکتب تبریز، مکتب شیراز، مکتب قزوین و مکتب اصفهان شکل گرفتند که خود من بیشتر در مکتب هرات کار می‌کنم، البته تغییراتی را در فرم لباس و شخصیت‌ها ایجاد کرده‌ام.

 مهدی مظلوم‌زاده با اشاره به ‌این‌که تاکنون چندین مقام‌ استانی در این زمینه کسب کرده‌ام، افزود: اما بهترین مقامی که به‌دست آورده‌ام، کسب رتبه اول نهمین دوسالانه ملی نگارگری ایران در سال گذشته بود. او در خصوص رتبه هنری خود گفت: در حال حاضر درجه سه هنری را در نگارگری دارم. هنرمندان نگارگر درجه هنری خود را به‌صورت مستقیم از واحد ارزشیابی آثار شورای هنرمندان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کشور اخذ می‌کنند، به‌زودی ان‌شاءالله به درجه دو هنری ارتقا خواهم یافت ( مدرک درجه سه هنری معادل کارشناسی، مدرک درجه دو هنری معادل کارشناسی ارشد و مدرک درجه یک هنری معادل دکتری است). مظلوم‌زاده در پایان یادآور شد: تاکنون نمایشگاه‌های زیادی چه در استان و چه در خارج از استان هم به‌صورت انفرادی و هم به‌صورت گروهی برگزار کرده‌ام و آخرین نمایشگاهی هم که برگزار کردم، سال گذشته در گالری «سوره» حوزه هنری بود. هنر نگارگری ایرانی هنری پر از نقش و نگار ریز و درشت و بیشتر برگرفته از عالم اعلی است اما این هنر آن‌گونه که بایسته است در استان معرفی نشده است، امید است شاهد شکوفایی هر چه بیشتر هنرمندان نگارگر هم‌استانی در عرصه‌های ملی و بین‌المللی باشیم.