بامدادجنوب- الهام بهروزی: روز گذشته روز «خلیج فارس» بود. در این باره تصمیم گرفتیم از غربت این روز در استان بوشهر بنویسیم. روزی که برای مردمان این دیار دارای اهمیتی فوق‌العاده‌ای است اما مسوولان مربوط این بار نیز چون هفته میراث فرهنگی با یکی دو برنامه بی‌هدف آن را پاس داشتند. در این باره مصمم شدم، از حقایقی بنویسم که بارها کام قلمم را تلخ کرده ولی در این مسیر دانایی‌افزایی و روشنگری کوچک‌ترین کاری است که می‌توانم در برابر این سهل‌‌انگاری‌ها صورت بدهم. تلخ است که هر بار تلاش مصرانه مدیریت ارشد استان را برای تغییر یکی از مدیران فعال و توانمند استان می‌ببینم اما سهل‌انگاری مدیریت میراث فرهنگی استان را با دیده اغماض می‌نگرند. نمی‌دانم چه توجیه یا تحلیلی برای این کوتاهی‌ها دارند؟! به‌راستی استان ما در حوزه گردشگری و توریسم در حال درجا زدن است. تا دلتان بخواهد گوش‌هایمان اشباع شده از وعده و وعید‌ها... .
خالی از لطف نیست که در این روز از سیرافی بنویسم که شناسنامه و هویت معتبر تاریخی استان است اما همچون دیگر آثار تاریخی، محوطه‌های باستانی و جاذبه‌های گردشگری به اماها و شایدها سپرده شده است. سال قبل در گزارشی از سیراف و آثار تاریخی‌اش نوشتیم اما در این گزارش به قلعه نصوری که همچون گوهری در میان بناهای شاخص استان می‌درخشد، اشاره‌ای نکردیم، چراکه در بازدیدی که از این بندر کهن داشتیم، این قلعه در حال مرمت بود و اجازه بازدید از آن را به ما ندادند و این‌گونه به ما گفتند که تا پایان سال کار مرمت این قلعه تمام می‌شود و آن زمان می‌توانید از قلعه بازدید و گزارش تهیه کنید.
اما زهی خیال باطل که این پروژه نیز مانند دیگر پروژه‌ها به‌موقع تحویل داده شود. طبق پیش‌بینی که شده بود، مرمت و بازسازی قلعه نصوری باید تا پایان سال 94 تمام می‌شد اما بهدلیل سهل‌انگاری و اعمال سلیقه در مرمت این بنا نه تنها بازسازی آن در مدت مشخص شده تکمیل نشده، بلکه بودجه تخصیص‌یافته نیز به پایان رسیده و اینک قلعه با حال نزاری رها شده است. نمی‌دانم چگونه می‌توان از این هم بی‌مسوولیتی و اقدامات کارشناسی نشده سخن گفت، چراکه در زمان نصرالله ابراهیمی (معاون حفظ و احیای میراث فرهنگی بوشهر) در سال 90 که بودجه‌ای بالغ بر یک میلیارد تومان برای بازسازی این بنا تخصیص یافته بود، کف این قلعه سنگفرش شد اما با آمدن ذاکری به‌عنوان ناظر جدید این پروژه، دستور تخریب این سنگفرش صادر شد. برای مرحله دوم بازسازی این قلعه بودجه یک میلیارد و 800 میلیون تومانی تخصیص یافت و قرار شد که بازسازی این قلعه به پایان برسد اما با توجه به دوباره‌کاری‌ها و اعمال سلیقه این پروژه همچنان ناتمام باقی ماند. سنگفرش اولیه تخریب شد و قرار بود برای کف حیاط این قلعه از نوعی آجر استفاده شود که بهدلیل تمام شدن بودجه اختصاص‌یافته این کار هم ناتمام مانده و با کوچک‌ترین بارش و وزش نسیمی وضعیت نامناسب بر این محیط حاکم می‌شود. در خصوص کاربری این قلعه این‌گونه شنیدیم که در سال 90 تصویب شده بود که به موزه تبدیل شود و به همین علت هم تغییراتی در معماری اولیه آن صورت گرفت که با شکل اولیه آن مغایرت داشت و دوباره در سال 93 تصویب شد که این قلعه به یک مجموعه اقامتی-پذیرایی تبدیل شود. در این باره با یک فعال مدنی که بخش اعظمی از عمرش را صرف معرفی سیراف و آثار تاریخی این بندر تاریخی کرده است، در خصوص قلعه نصوری گفت‌وگویی را صورت دادیم که در ادامه می‌آید.
محمد کنگانی با بیان این‌که این قلعه در سیراف و در شرق استان بوشهر قرار دارد، در گفت‌وگو با بامداد جنوب گفت: قلعه نصوری به «قلعه شیخ» نیز مشهور است و در اوایل دوره قاجاریه (در سال 1224قمری) به دستور شیخ جبار دوم نصوری در حدود 213 سال پیش ساخته شده و معمار آن علی‌اضعر شیرازی بوده است. مصالح به کار رفته در این قلعه، سنگ‌های بزرگ و ملاط آن گل و گچ است. در ورودی قلعه از سمت جنوب و رو به خلیج فارس است که تنها بنای مشرف به خلیج فارس در استان است. این قلعه دارای در بزرگ چوبی با گل میخ و کنده‌کاری شده است. بعد از ورودی اصلی یک هشتی بزرگ وجود دارد که دارای هشت طاقچه ساده است. زمانی که از هشتی وارد حیاط بیرونی می‌شویم، در سمت شمالی آن یک ردیف پلکان به طبقه دوم منتهی می‌شود و یک در چوبی ساده، آن را به اندرونی وصل می‌کند. در سمت غربی نیز یک پلکان به طبقه دوم می‌رود. در این طبقه یک ایوان با ستون‌های سنگی و گچبری‌های جالب وجود دارد. این ایوان از طرف پنچ در چوبی به اتاقی راه می‌یابد که در غرب آن قرار دارد. در این اتاق یک گچبری با تزئینات گل و بوته وجود دارد که فاقد هرگونه تزئین است و در سمت غربی از طریق پلکانی به طبقه دوم راه می‌یابد. این قلعه از دو حیاط اندرونی و بیرونی تشکیل شده است.
وی ویژگی که این بنا را با سایر بناهای دیگر خطه جنوب متمایز می‌کند، داشتن بادگیری چهارسویه دانست و یادآور شد: معماری قلعه نصوری از معماری ساختمان‌های قاجاریه تاثیر پذیرفته است. این قلعه دارای ایوان ستون‌داری در طبقه دوم است. تزئینات گچبری مربوط به این قسمت است. سبک کار و تراش آنها شبیه ستون‌های بازار وکیل شیراز است. گچبری‌ها شامل شاخ و برگ گل و بوته، فرشتگان و پرندگانی است که بر رونق و زیبایی قلعه افزوده است. چون معمار این بنا شیرازی بوده، معماری این بنا بیشتر به بناهای این شهر نزدیک است و در واقع این قلعه در میان میان قلعه‌های بوشهر همچون نگینی می‌درخشد.
کنگانی دیگر ویژگی منحصر‌به‌فرد این قلعه را وجود 18 تابلو بسیار زیبا از مجالس شاهنامه فردوسی در ایوان غربی این قلعه دانست و گفت: همچنین این قلعه در تابستان مجهز به سیستم سرمایشی بوده که در زیر این بادگیر حوضی تعبیه شده، چاهی در شرق قلعه قرار داشته که به‌وسیله گاو از آن آب می‌کشیدند و این آب از زیر اتاق‌ها به درون این حوض جریان پیدا می‌کرده و هوایی که از طریق این بادگیرها به‌درون قلعه وارد می‌شده با عبور از روی آب، هوای مطبوعی را به درون اتاق‌ها هدایت می‌کرده است.
این فعال مدنی که نخستین فعالیت خود را در حوزه گردشگری و معرفی آثار تاریخی سیراف در سال 76 با ارائه بروشوری پنج صفحه‌ای -که برگرفته از تنها کتابی که در سیراف در مورد این بندر کهن تاریخی موجود بود- در جشنواره ساردین آغاز کرده است، در سال 83 نیز با راه‌اندازی یک سمن مردم‌نهاد به‌نام «موسسه سیراف پارس موزه» به طور جدی به مطالعه و پژوهش در این حوزه پرداخت و در سال 86 در جشنواره صدا و سیما نیز به‌عنوان محقق برتر معرفی شد و در حال حاضر هم نام وی به‌عنوان معرف سیراف در دو کتاب آلمانی قید شده است که گردشگران خارجی برای کسب اطلاعات پیرامون سیراف و میراث تاریخی گهربارش می‌توانند به وی مراجعه کنند و کنگانی تاکنون میزبان خیل عظیمی از گردشگران خارجی و داخلی بوده و با تسلط به تاریخ این بندر تاریخی به معرفی سیراف و آثار تاریخی آن پرداخته است.
وی در مورد مرمت و بازسازی قلعه نصوریان تصریح کرد: بیشترین کار مرمت این قلعه در سال 88 صورت گرفت تا این‌که در سال 94 این قلعه جزء 25 اثری بود که در طرح پردیسان قرار گرفت و تصویب شد که به یک خانه بوم‌گردی تبدیل شود، به همین‌دلیل آخرین بازسازی این قلعه از تیرماه 94 شروع شد و قرار بود تا پایان سال گذشته تکمیل شود که متاسفانه بازسازی این قلعه با تمام شدن بودجه اختصاص‌یافته ناتمام ماند.
محمد کنگانی با اشاره به این‌که از آبان تا فروردین که منطقه ما از آب و هوای مطبوعی برخوردار است، در این بندر میزبان گردشگران خارجی و تورهای گردشگری داخلی معتبری نظیر دالاهو، مارکوپولو و... هستیم، یادآور شد: البته متاسفانه بهدلیل این‌که در این بندر مکانی برای پذیرایی از مسافران نداریم، آنها مجبور هستند که برای اقامت به شهرهای اطراف بروند. اگر در سیراف هتل یا مسافرخانه دایر شود، می‌توان این بندر را که از حدود 10 سال پیش برای ثبت جهانی در فهرست یونسکو قرار گرفته است، به‌عنوان قطب گردشگری استان و نماد هویت خلیج فارس مطرح کنیم که متاسفانه در این زمینه تاکنون شاهد اقدام موجه و موثری نبوده‌ایم.
