بامدادجنوب- عبدالله محمدعلی‌پور: پنجاه سال پیش، زمانی‌که جمعیت در این سیاره از نیم جمعیت کنونی آن کمتر بود، درک مشترک این بود که آب یک منبع بی‌نهایت است. مردم مانند امروز ثروتمند نبودند، کمتر کالری مصرف می‌کردند و گوشت کمتری می‌خوردند، بنابراین آب کمتری برای تولید مواد غذایی نیاز بود. آنها به یک سوم حجم آبی که ما در حال حاضر از رودخانه برداشت می‌کنیم نیاز داشتند.
امروز، رقابت برای منابع آب بسیار شدیدتر است. دلیلش این است که در حال حاضر بیش از هفت میلیارد نفر بر روی زمین وجود دارند، مصرف گوشت و سبزیجات و آب در حال زیاد شدن است و رقابت برای آب در بخش‌های صنعتی، شهری و سوخت‌های زیستی بیشتر شده است.
مقدار کل منابع آب شیرین نیز به‌دلیل تغییرات آب و هوایی که موجب عقب‌نشینی یخچال‌های طبیعی، کاهش جریان رودخانه و کوچک شدن دریاچه‌ها شده، کاهش یافته است. بسیاری از آبخوان‌ها (سفره‌های آب زیرزمینی) که بیش از حد پمپ شده‌اند، به‌سرعت پر نمی‌شوند. اگر چه کل منابع آب شیرین مورد استفاده قرار نگرفته است، بسیاری آلوده، شور، نامناسب و یا غیرقابل دسترس برای مصارف شرب، صنعت و کشاورزی شده‌اند.
به عقیده کارشناسان حوزه استراتژیک، آب موضوعی است که تا کمتر از 30 سال آینده به سوژه جنگ‌های فراگیر تبدیل خواهد شد. این امر در مناطق خشک و کم‌آب جهان شدت بیشتری دارد و حتی بیش از دو دهه پیش، در کشوری مانند اتیوپی به مرگ و میر انسان‌های زیادی منجر شده است.
هماهنگ‌کننده اجرائی اداره بهداشت عمومی سازمان بهداشت جهانی درباره بحران آب در جهان گفته است: از هر 10 نفر در جهان هشت نفر فاقد آب آشامیدنی سالم هستند که این مشکل هم شامل مناطق شهری و هم روستایی است.
این اطلاعات در بالا بیان شد تا بگوییم بحران آب چه میزان بحرانی است و برای درک بهتر کم‌آبی، حتی می‌توانیم به استان بوشهر نیز نگاهی بیاندازیم. استانی که 90 درصد از آب شرب خود را از استان‌های همجواری دریافت می‌کند که کشاورزان آنها به این آب برای کشاورزی نیاز دارند. به‌همین دلیل، ساکنان استان بوشهر باید دو ماه مانده به آغاز فصل تابستان جیره‌بندی آب را تحمل کند. جیره‌بندی‌ای که بدون اطلاع قبلی مدتی است آغاز شده و در بهترین شرایط، یک روز در میان اجرا می‌شود.
اما چه باید کرد؟
امروزه استفاده از منابع تجدید شونده در همه زمینه‌ها مورد توجه کشورها قرار گرفته است. مثلا برای تولید برق از منابع مختلفی استفاده می‌شود، از جمله انرژی خورشید، باد، آب دریا، نفت، گاز، انرژی زمین‌گرمایی و... . اما برای رفع تشنگی، تنها آب است که می‌تواند جای آب را بگیرد و این نشان می‌دهد که حساسیت آب چقدر است.
آبهای نامتعارف، واژه‌ای است که برای اشاره به منابع آبی مغفول مانده و دور از ذهن به‌کار می‌رود. این آب‌ها شامل آبهای شور، پساب‌های فاضلاب، زه‌آب‌های کشاورزی و همه آب‌هایی است که به روش‌های مصنوعی تهیه می‌شوند و ظرفیت عظیمی از آب را در خود جای داده‌اند.
اگرچه میزان آبهای غیرمتعارف استان بوشهر به‌طور دقیق برآورد نشده است اما همان‌طور که از عناوین ذکر شده برای آب نامتعارف پیداست، این استان به منبع بی‌پایانی از آنها دسترسی دارد. آب دریا منبعی است که با استفاده از آبشیرین‌کن می‌توان مقادیر بی‌پایانی از آب آشامیدنی را تولید کرد اما در سال‌های گذشته از آن غفلت شده است. گرچه مسوولان استان وعده داده‌اند در سال آینده چند واحد آبشیرین‌کن مشکل کم‌آبی استان را برای همیشه برطرف خواهند کرد.
منبع آبی که هدر می‌رود
در کنار آب دریا، منبع آب نامتعارف دیگری هم وجود دارد که محدود به هیچ نقطه جغرافیایی نیست. جو زمين حاوي 12 هزار و 900 كيلومتر مكعب آب شيرين است كه از اين مقدار 98 درصد به صورت بخار و تنها دو درصد بـه‌صـورت ابر وجود دارد. استخراج آب از این منبع، یک فناوری در حال توسعه است و در حال حاضر تامین آب از این منبع نیاز به هزینه زیادی دارد. با توجه به این‌که در استان بوشهر رطوبت هوا در تابستان بالای 50 درصد است، غنای این منبع در این استان بسیار بالاست.
سال گذشته در گزارشی به بررسی میزان آبی که از کولرهای گازی سراسر استان هدر می‌رود، پرداختیم. در این گزارش، با برآوردی سرانگشتی محاسبه کردیم که روزانه به‌طور متوسط پنج میلیون لیتر آب کولر هدر می‌رود که می‌توان از آن در مصارف غیرشرب استفاده کرد. آبی که تولید آن هیچ هزینه‌ای ندارد و می‌توان با سیاست‌های تشویقی، مردم را برای جمع‌آوری و بهره‌برداری از آن تشویق کرد.
آب کولر و کاربردهایی که تحقیقات تائید می‌کند
به‌تازگی یک تحقیق علمی در این زمینه انجام شده است که نشان می‌دهد میزان هدر رفت آب کولر در استان بوشهر بیش از دو برابر میزانی است که ما در سال گذشته برآورد کرده بودیم. بر اساس نتایج این تحقیق، در شهر بندرعباس که در فصل تابستان تقریبا از لحاظ آب و هوایی نزدیک به بنادر استان بوشهر است، کولرهای گازی به‌طور روزانه 36 لیتر آب تولید می‌کنند. همچنین، ادارات و سازمان‌های دولتی و خصوصی به مقدار 30 درصد کل آب تولیدی کولرهای خانگی، آب مازاد ایجاد می‌کنند.
به این‌ترتیب، با استفاده از نتایج این تحقیق علمی، با در نظر گرفتن بعد خانوار پنج نفری و تعداد یک یا دو کولر گازی برای هر خانوار، بین 260 هزار تا 520 هزار کولر گازی در سراسر استان روزانه فعال هستند. با در نظر گرفتن میزان تولید متوسط 36 لیتر در روز، روزانه بین 9 میلیون و 360 هزار لیتر تا 18 ملیون و 720 هزار لیتر آب از کولرهای مردم بوشهر خارج می‌شود که می‌تواند مورد استفاده‌های متعددی قرار گیرد.
این تحقیق علمی همچنین با بررسی ساختار آبی که از کولرهای گازی خارج شده است، به این ذهنیت عمومی پاسخ داده است که آیا واقعا این آب برای مصرف شرب مناسب است و آیا برای سلامتی ضرری ندارد؟
آزمایش‌های آب مربوط به این مطالعه نشان می‌دهد که آب کولر اندکی اسیدی است و به اصطلاح PH آن اسیدی است که می‌تواد دلیل آن حضور گازهاي موجود در هوا به خصوص گاز دي‌اكسيدكربن باشد. البته اسيدي بودن آب آزمايش شده زياد نبوده و نزديك به محدوده خنثي است که از این لحاظ برای شرب چندان مضر نیست.
همچنین، چنين آبي در رده آب‌هاي بسيار نرم قرار مي‌گيرد و بنابراین در مواردي اين آب مي‌تواند خوردگي بخش‌هاي فلزي در تماس را موجب شود، از اين‌رو، ضرورت دارد در خصوص نوع مصرف اين آب، به اين نكته توجه کرد.
بر اساس نتایج این تحقیق علمی، در خصوص املاح محلول، اختلاف زیادی بين نواحي نزديك به ساحل و مناطق دورتر از ساحل وجود دارد به‌طوري كه ميانگين املاح محلول آب استحصالي در مناطق نزديك به ساحل بيشتر است ولی به‌طور کلی در این آب املاح معدنی کمی وجود دارد.
به استناد آزمايشات صورت گرفته در این تحقیق علمی، كيفيت آب کولر به‌گونه‌اي است كه اين آب، تقريبا براي اكثر موارد شهري از قبيل آبياري فضاي سبز، استفاده در استخرها و پارك‌هاي آبي، آب مورد نياز ساختمان‌سازي، تامين آب مورد نياز آتشنشاني، استفاده در كارواش‌ها و... قابل استفاده است. يك راهكار ساده براي جمع‌آوري اين آب، استفاده از مخازن جمع‌آوري در اماكن مسكوني به‌ويژه در مجتمع‌هاي مسكوني و نيز تجاري است. با توجه به اين‌كه در انواع كولرهاي دو تكه لوله‌كشي آب زهكش وجود دارد، لذا با هدايت اين لوله به مخزن مزبور مي‌توان مبادرت به جمع‌آوري و استفاده از آب توليدي کرد.
محققان این پژوهش توصیه کرده‌اند در انواع كولرهاي پنجره‌اي نيز با نصب يك تكه لوله يا شيلنگ به سيني نصب كولر مي‌توان اقدام به جمع‌آوري آب توليدي کرد و به‌منظور حصول اطمينان از سلامت ميكروبي آب مورد بحث، توصيه شده است مقدار پنج گرم پودر پركلرين به ازاي هر مترمكعب آب به آن افزوده شود.
در يك مطالعه انجام شده در امريكا، تا روزانه 70 ليتر آب از كولرهاي خانگي استحصال شده بود. اين آب براي استفاده در فلاش تانك توالت‌ها مورد استفاده قرار گرفته بود.
از طرفي با تطابق كيفيت شميايي آب استحصالي با مقادير استانداردهاي آب صنعتي، مشخص شد به جز گروهي كه نيازمند آب با درجه بسيار حساس هستند، براي اغلب نيازمندي‌هاي ديگر صنايع، مي‌توان از اين آب استفاده کرد ضمن این‌که هزينه تصفيه‌اي براي تامين آن نياز نيست و اثرات نامطلوبي بر محيط زيست و گونه‌هاي زيستي ندارد.
به‌عبارت ساده‌تر، اين آب منبعي بسيار باكيفيت و رايگان است كه در وضعيت موجود، نه تنها مورد هيچ استفاده مفيدي واقع نمي‌شود بلكه با چكيدن بر روي زمين مشكلات بهداشتي و زيبا شناختي براي ساكنين مناطق مختلف استان ايجاد مي‌كنند. با استفاده از نتايج اين مطالعه، مي‌توان يك ارزيابي اوليه از ميزان و كيفيت آب حاصل از كولرها در هر خانه، مجتمع مسكوني و يا صنعتي به‌عمل آورد تا با يك برنامه‌ريزي مدون و جامع، آب‌هاي حاصله به‌خوبي جمع‌آوري و ذخيره‌سازي شود و در نهايت آن را به بهترين مورد مصرف هدايت کرد.
