بامدادجنوب- الهام بهروزی:
بوشهر یکی از غنی‌ترین استان‌ها در زمینه آیین‌ها و افسانه‌ها و قصه‌های بومی است که برخی از این آیین‌ها و افسانه‌ها با استان‌های همجوار نظیر هرمزگان و خوزستان مشترک هستند ولی برخی دیگر از آنها تنها خاص این اقیلم است؛ آیین‌هایی که با جسم و جان اهالی این دیار گره خورده است. بسیاری از این آیین‌ها و افسانه‌ها در بطن خود آبستن ژرف‌ترین پیام‌ها و مفاهیم هستند. هر بار قلم به‌دست می‌گیرم تا از هنری بنویسیم که برگرفته از این آیین‌ها و افسانه‌های جنوبی است، وسواس خاصی دارم و تمام تلاش خویش را به کار می‌گیرم تا لابه قلمم را در دل این افسانه‌ها و داشته‌ها پنهان کنم. هنری را می‌ستایم که برگرفته از این آیین‌ها و افسانه‌ها باشد؛ هنری که تلاش دارد با زبانی ساده و به‌دور از پیرایه‌های امروزی شکل واقعی آداب و رسوم، آیین‌ها و افسانه‌های اصیل خطه جنوب را به نمایش بگذارد.
هنرمندان مطرحی نظیر ایرج صغیری، احمد آرام، حسین دهقانی، غلامحسین دریانورد و... کوشیدند تا با نگاشتن متونی قوی و پربار به افسانه‌های دریایی و خشکی جنوب جانی دوباره ببخشند. در این میان، هنرمندان جوان تئاتر این دیار هم در پی آن هستند تا با گنجاندن این آداب و رسوم و افسانه‌ها در آثار خود، بوشهر و میراث فرهنگی آن را به ورای مرزهای این استان ببرند. یکی از این هنرمندان فضل‌الله عمرانی، بازیگر و کارگردان دیّری است که در بیست و هشتمین جشنواره تئاتر استانی با کاری به نام «ایران» حضور یافته است؛اثری متفاوت با آثار پیشین خود. این کارگردان مطرح و جوان در این اثر افزون بر پرداختن به افسانه‌های جنوب، گوشه‌هایی از جاذبه‌ها و ویژگی‌های جغرافیایی، آیین‌های دیّر، زندگی جاشویی و پیوند پری و انسان را ترسیم کرده است. نمایشی که با لهجه شیرین دیّری اجرا شد، کاری که قابل ارج است، شاید عده‌ای خرده بگیرند فهم برخی از دیالوگ‌ها دشوار بود اما در اینجا اگر اندکی تامل کنیم، در می‌یابیم در عصر یخ‌زده ماشینی، در حال فاصله گرفتن از بسیاری از داشته‌های زبانی و فرهنگی خود هستیم و چه خوب است هر از چند گاهی کارهای این‌چنینی تولید شود تا گوشه‌ای از لهجه‌ها، آداب و رسوم و افسانه‌های خود را به همان شکل حقیقی‌شان به مخاطبان انتقال دهیم. توانایی عمرانی در هدایت موضوع و بازیگران ستودنی بود و فراز و نشیب‌هایی که در کارش ایجاد کرده بود، نمایش را از خمودگی و یکنواختی خارج می‌ساخت. این نمایش داستان عشق‌ورزی انسان به پری را روایت می‌کند.
این کارگردان جوان در این اثر افزون بر بهره‌گیری از شخصیت‌های عادی، از شخصیتی نمادین نیز استفاده کرده است؛ «شامیرو» با بازی خوب و ستایش شده قحطبه فخرایی راز این نمایش بود که با پی بردن به این راز، در ذهن افسانه‌ای تداعی می‌شود که از دیرباز در باور مردم جنوب جاخوش کرده است؛ پیوند انسان و پری. البته در این باره کارگردان اثر گویاتر توضیح داده است.
فضل‌الله عمرانی در خصوص این‌که چگونه شد این متن را که نوشته موسی درویشی است، برای حضور در جشنواره تئاتر استانی برگزید، به بامداد جنوب گفت: مهم‌ترین دلیل انتخاب این متن برای کار امسالم این بود که در یک فضای کاملا بومی نگاشته شده بود و عموم مردم هم متن‌های بومی و پرداختن به افسانه‌های کهن را دوست دارند و به‌خوبی با این‌گونه آثار ارتباط برقرار می‌کنند و من هم به‌عنوان یک کارگردان جوان تمایل دارم همه حوزه‌ها را تجربه کنم بعد از سه چهار بار مطالعه متن متوجه شدم که از فضای خوبی برخوردار است و می‌تواند ارتباط خوبی را با مخاطب برقرار کند،به همین دلیل آن را انتخاب کردم.
کارگردان نمایش «سه‌چهار روزی که امیر خونه نبود» در ادامه با بیان این‌که نمایش «ایران» روایتگر یکی از افسانه‌های مشهور جنوب است، افزود: تا پیش از این به‌جز در اشعار فایز دشتی از پیوند آدمی با پری اثری ندیده بودم و تصمیم گرفتم در این نمایش به این موضوع بپردازم.
عمرانی درباره استفاده از آیین‌ها در این نمایش توضیح داد: پیش از این هم در کارهایم ممکن است به آیین‌ها پرداخته باشم اما در این کار آیین‌ها را به همان شکلی که در منطقه اجرا می‌شود، به نمایش گذاشتم اما در این میان یکی از نقدهایی که از کار شد، این بود که چرا آیین‌ها را به همان شکل واقعی خود اجرا کردیم، در این زمینه باید بگویم که زیبایی این آیین‌ها در این است که به همان صورتی که اجرا می‌شوند، نمایش دهیم، به‌عنوان نمونه، آیین «زار» را نمی‌توانیم به‌صورت دیگری اجرا کنیم، چون در آن صورت دیگر آنچه که اجرا می‌شود، آیین زار نیست. به همین دلیل در این اثر گوشه‌ای از این آیین را به همان شکلی که بود و بدون هیچ دخل و تصرفی نمایش دادیم.
وی با بیان این‌که عنصر طنز در ریتم اجرائی نمایش تاثیر زیادی دارد، خاطرنشان کرد: ما در این اثر کوشیدیم که طنز را در بخشی از آن بگنجانیم، چون سلایق و ذائقه‌ها متفاوت است. فضای این کار هم زندگی جاشوویی را ترسیم می‌کند. زندگی جاشویی هم با سختی‌ها و خمودگی مواجه است و همیشه ناخداها یکی دو تا جاشوی شوخ‌طبع انتخاب می‌کنند تا در سفر دریایی با روحیه شاد خود خمودگی و خشکی فضای کار را در هم شکنند. ما به این مهم نیز در این اثر توجه کردیم.
عمرانی با اشاره به این‌که شخصیت‌های داستان، شخصیت‌هایی هستند که در جامعه امروزی وجود دارند و قابل لمس هستند، افزود: در این اثر کوشیدم مخاطب را سردرگم نکنم و پیچیدگی را از نمایش حذف کردم و با زبانی ساده و روان افسانه‌ای که در جنوب جریان داشت، به نمایش گذاشتم. در نمایش ایران همچنین به‌منظور معرفی بخشی از جغرافیای شهرستان دیّر از مطاف که در واقع برمودای خلیج فارس است، نام بردم، نقطه‌ای که به‌دلیل عمق کمش بسیاری از لنج‌ها در این منطقه غرق می‌شوند. همچنین از مکان‌هایی دیگر نظیر خور خندل، خور خان، خور بردستون، مومباسه (بندری در تانزانیا که جنوبی‌ها از آنجا چوب می‌آوردند) و سیدصفا (محله‌ای قدیمی در دیّر) نیز در این نمایش حرف می‌زنیم و مخاطب را به‌صورت غیرمستقیم با شهرستان دیّر آشنا می‌کنیم.
وی در توضیح شخصیت «شامیرو» در نمایش ایران گفت: شخصیت «شامیرو» در این نمایش نماد فایز دشتی است که افسانه عشق فایز به پری یکی از مشهورترین افسانه‌های جنوب است و در اشعارش هم کاملا این عشق هویداست. مردم نیز بر این باور هستند که واقعا فایز با این پری ازدواج کرده و از وی صاحب فرزندی هم شده است.
کارگردان نمایش «ایران» که تمام تلاش خود را به کار گرفته تا لهجه دیّری را به صورت غلیظ استفاده کند، در خصوص شخصیت‌های «ناخدا بریمو» و «ناخدا سمیل» این نمایش توضیح داد: هر دو شخصیت در یک سطح هستند ولی «ناخدا بریمو» (فضل‌الله عمرانی) کمی تودارتر و بدجنسی «ناخدا سمیل» (یوسف ابراهیمی) نمایان‌تر است ولی در مجموع «ناخدا بریمو» دوست دارد مسائل را به‌صورت مسالمت‌آمیز به پایان برساند.
عمرانی در پاسخ این سوال که به‌نظر شما تا چه میزان نمایش‌های این‌چنینی که در بردارنده آیین‌ها، افسانه‌ها و لهجه‌های جنوبی هستند، در انتقال میراث فرهنگی ما به دیگر نقاط کمک می‌کند، بیان کرد: با توجه به تجربه‌ای که در زمینه کارهای مدرن، پست‌مدرن و... داشته‌‌ام، لذتی که مردم از کارهای بومی و فولکور می‌برند، از تماشای نمایش‌های مدرن و پست‌مدرن بیشتر است و بر اساس ارتباطی که با هنرمندان مرکز و دیگر استان‌ها دارم، بیشتر آنها تاکید دارند آثاری تولید شود که دردها، قصه‌ها، افسانه‌ها و داشته‌های بومی را منعکس کند. این امر کمک می‌کند تا مخاطبی که در شهر دیگری زندگی می‌کند از طریق هنر تئاتر با نوع زندگی و فرهنگ ما آشنا شود. حتی آثاری که با لهجه بومی تولید می‌شود، با تهیه بروشور می‌توان به مخاطب در فهم اثر کمک کرد. نکته جالب این نمایش این بود که محور اصلی نمایش زنی به نام «ایران» است که در نمایش غایب است.
سرپرست گروه آفرینگان دیّر در خصوص کیفیت بیست و هشتمین جشنواره تئاتر استانی بوشهر گفت: با توجه به این‌که در دوره‌های پیش هم در این جشنواره حضور داشتم، جشنواره امسال از نظر کیفی از سطح خوبی برخوردار است و در این دوره آثار خوبی به جشنواره راه یافته‌اند، به‌خصوص کارهای شهرستان‌های نسبت به دوره‌های گذشته خیلی بهتر شده است که البته آقای ابروان، منتقد جشنواره هم در جلسه نقد آثار به این مساله اشاره کرد.
فضل‌الله عمرانی در خصوص برگزاری جلسه نقد در این جشنواره توضیح داد: برگزاری این جلسات بدون‌شک به ارتقای کار ما هنرمندان کمک می‌کند اما انتظار داشتم که بیشتر در مورد شکل و محتوا اثر سخن گفته شود، زیرا شکل اجراها همیشه متفاوت است و ممکن است این اثر را دیگری به گونه دیگر اجرا کند. در مجموع منتقد جشنواره خوب بحث نقد را هدایت کرد و من هم به نظر دوستان احترام می‌گذارم.
وی با بیان این‌که خودم از نمایش «ایران» خیلی راضی هستم، با احترام به نظر دوستانی که معتقد هستند تجربیات پیشین من بهتر بوده، یادآور شد: پرداختن به فرهنگ بومی کار شیرینی است و خوشحالم که این کار را تجربه کردم، بیشتر هنرمندان مطرح ما به این موضوع توجه ویژه‌ای دارند، به عنوان نمونه، ابراهیم پشت‌کوهی که یکی از داوران این جشنواره است، همه کارهای وی با فرهنگ جنوب و بندرعباس عجین شده است و در بسیاری از جشنواره‌های ملی و حتی بین‌المللی به موفقیت‌های خوبی دست یافته است. من هم دوست دارم این تجربه را ادامه بدهم و شعار «پارس برای همه» را فراگیر کنم. تمام تلاشم این بود که هم مخاطبان عام و هم مخاطبان خاص راضی از سالن بیرون بروند.
در نمایش «ایران» بازیگرانی نظیر قحطبه فخرایی «شامیرو»، یوسف ابراهیمی «ناخدا سیمل»، فضل‌الله عمرانی «ناخدا بریمو»، پژمان برزگر «شکرو»، حسن قانون «خسرو»، غلامرضا بردستانی «مندی»، امین خیاط «حیدر» و حبیب مومنی «نوروز» به ایفای نقش می‌پردازند و دیگر عوامل این نمایش عبارتند از: امین خیاط (طراح دکور و صحنه)، زیبا دریاسفر (طراح لباس و نور)، قحطبه فخرایی (طراح چهره)، محمد عمرانی (عکس و فیلم)، عباس هوشمند (موسیقی و نوازنده نی‌انبان)، فرشاد قاسمی (دیره و سنج)، امین یوسفی (دمام) و عباس قنبری (خلق کاراکتر، طراح پوستر و بروشور). این نمایش در دومین روز بیست و هشتمین جشنواره تئاتر استانی بوشهر به روی صحنه رفت. این جشنواره تا هشتم مهرماه ادامه دارد و در نهایت با انتخاب هیات داوران متشکل از حجت‌الله سبزی، حسن کیانی و ابراهیم پشت‌کوهی دو اثر به جشنواره بین‌المللی تئاتر فجر راه می‌یاید.
