بامدادجنوب- الهام بهروزي:

روز گذشته در جوار خلیج فارس و در شهر بوشهر، پایتخت کتاب ایران هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در آیینی با نواخته شدن زنگ کتاب در دبیرستان فرزانگان به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد. این آیین با حضور محسن جوادی معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، علی‌اصغر سیدآبادی مدیرکل دفتر کتابخوانی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجید غلامی‌جلیسه مدیرعامل خانه کتاب و دبیر هفته کتاب، علی غیاسی‎ندوشن مدیرکل امور استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، حمیده ماحوزی مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر و برخی از مسوولان استانی برگزار شد.

بوشهر از آغاز طرح پایتخت کتاب ایران از جمله‌ استان‌های فعال و مشتاق به حوزه کتابخوانی بود و در طول این سه سال توانست با همکاری سایر دستگاه‌های دولتی و خصوصی، حرکت و جنبش خوبی را در این حوزه ایجاد کند. این شهر با اجرای طرح‌هایی چون «شفای کتاب»، «میلاد کتاب»، «آزادی کتاب»، «هر اجرا، یک کتاب»، «پرواز کتاب»، «تبادل کتاب» و... بستر مناسبی را برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه فراهم کرد که در سایه این طرح‌ها هم‌افزایی لازم میان بخش دولتی و خصوصی شکل گرفت و همین امر باعث تقویت طرح‌های مردمی در زمینه کتابخوانی شد و کتاب به حوزه‌هایی راه یافت که تاکنون یا در آنها حضور نداشته یا حضور کمرنگی داشته، مثل ایستگاه‌های اتوبوس، زندان، بیمارستان، سربازخانه‌ها و... .

از این‌رو، در سطح شهر به هر جا که وارد می‌شوی، یا خود کتاب را می‌بینید یا تصویر یا المانی از آن. اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مدت کوشید تا به کمک بخش دولتی و خصوصی کتاب را در زندگی اهالی بندر پررنگ و پررنگ‌تر کند. انجمن‌های هنری این اداره‌کل نیز در راستای حمایت همه‌جانبه از این طرح وارد عمل شدند، یکی از اقدامات خوبی که در این زمینه انجام شد، راه‌اندازی یک کتابخانه به نام احمد آرام، نویسنده صاحب‌نام به همت انجمن سینمای جوانان استان بوشهر بود. البته ناگفته نماند که برای نهادینه شدن کتاب در جامعه و قرار گرفتن آن در سبد خانوارها نیاز به یک همت همگانی است که تا اندازه‌ای این مهم در سایه طرح پایتخت کتاب ایران محقق شده است اما کافی نیست، چراکه نیاز است کتابخوانی به یک جنبش مردمی تبدیل شود و هفته کتاب بهانه‌ای برای آغاز این حرکت است. روز گذشته در حاشیه بازدید از مدرسه مصلحیان (باشگاه کتابخوان برتر بوشهر) به ترتیب با معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان بوشهر، دبیر طرح پایتخت کتاب ایران و مدیرعامل خانه کتاب به گفت‌وگو پرداختیم که در ادامه می‌آید.

معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص سیاست‌های این وزارتخانه در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی به بامداد جنوب، گفت: بخش زیادی از برنامه‌های کتابخوانی وزارتخانه در زمان معاونت دکتر صالحی محقق شد که وی مسیر خوبی را در این زمینه طراحی کرد و حال ما هم سعی می‌کنیم همان مسیر را پی بگیریم اما طبیعتا باید یک‌سری نوآوری‌ها و خلاقیت‌هایی صورت بگیرد تا نتیجه مناسب حاصل شود. چرخه کتاب مراحل بسیار زیادی دارد؛ از جمله نشر، توزیع و عرضه کتاب که الان شاهد فرایند بسیار پیچیده‌ای در این حوزه هستیم و هر بخش از آن نیازمند یک تفکر خلاقانه است. از این‌رو، ما بیشتر سعی داریم که نشر کتاب اقتصاد خودش را پیدا کند و به سمتی برود که خودکفا شود و وابسته به حمایت‌های دولتی نباشد؛ هرچند در این حوزه هم باید حمایت‌های دولتی صورت بگیرد، با وجود این، به‌شخصه به‌دنبال تمرکز‌زدایی در حوزه نشر و خرید کتاب هستم. باید فرایند نشر را از مرکز و پایتخت به سمت شهرهای دیگر همانند بوشهر ببریم و این نیازمند پروسه‌ای است که کتاب خود این چرخ را بگرداند و نیازمند حمایت‌های جانبی نباشد.

محسن جوادی در ادامه با بیان این‌که ما مجموعه‌ای به نام حمایت از آثار فاخر داریم اما نباید آن را محدود به آثار فاخری که معدود هستند، کرد این یکی از اهداف و برنامه‌های اصلی ماست، افزود: دغدغه دیگر ما توجه به آثاری است که به فرهنگ‌سازی و آموزش و پیشگیری توجه دارند، از این‌رو، در نظر داریم که در عرصه نشر، توزیع و فروش کتاب از آثاری حمایت کنیم که مرتبط با محیط زیست، سلامت و بحران آب هستند، چراکه ما اگر بتوانیم فرهنگ صحیح مصرف آب را ترویج دهیم، بخش زیادی از مشکل بحران آب را مدیریت کرده‌ایم. بنابراین نخستین برنامه من، تمرکززدایی در حوزه کتاب است و برنامه دوم هم همین پرداختن به آثاری است که به تسهیل مدیریت و دفع بحران محیط زیستی و حوزه سلامت و بهداشت و... توجه دارند.

وی در پاسخ به این پرسش که کتاب چه نقشی می‌تواند در کاهش آسیب‌های اجتماعی که امروزه گریبان جامعه ما را گرفته است، داشته باشد، توضیح داد: من نمی‌گویم که اگر ما کتابخوان شدیم همه بخش‌های آسیب‌دیده یک‌روزه درمان می‌شود اما با جا انداختن فرهنگ کتابخوانی می‌توان جلوی بسیاری از این نابهنجاری‌ها را گرفت و پیشگیری کرد. اگر شما دقت بفرمایید اهل کتاب و انسان‌های با فرهنگ کمتر دچار نابهنجاری‌های اجتماعی و بزهکاری‌های رایج می‌شوند. البته نه هر کتابی! کتاب باید ، تاثیرگذار و اصولی باشد. بنابراین همه هزینه‌های جانبی سریز می‌شوند به حوزه فرهنگ و از این رهگذر، ما به‌جای درمان به پیشگیری که هزینه کمتری دارد، روی می‌آوریم. خدا را شکر تا الان اهداف و سیاست‌های آقای صالحی در این حوزه بسیار راهگشا بوده است.

معاون فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در خصوص این سوال که طرح تمرکززدایی در شهرهایی مانند بوشهر، اهواز و... چه تحولی در فرهنگ این مناطق به‌وجود آورده است، گفت: از دید من، هر روز، روز کتاب است، چراکه کتاب ساعت و زمان مشخصی ندارد و ما با توسعه فرهنگ کتابخوانی و تمرکززدایی توانسته‌ایم مثلا در همین بوشهر، تحولات زیادی را انجام دهیم و در آینده هم سیاست‌های خود را منظم‌تر و بهتر پیش ببریم؛ چون وقتی ما روی فرهنگ کتابخوانی تاکید می‌کنیم هم مسوولان صدای ما را بیشتر می‌شنود و هم این‌که مخاطب بهتر کتاب را می‌بیند و بیشتر جذب آن می‌شود، بالاخره پایتخت کتاب یعنی جایی که شور و شوق کتابخوانی در آن از جاهای دیگر بیشتر باشد و گرایش به کتاب بدون شک به تعالی فرهنگ یک منطقه بسیار کمک می‌کند.

جوادی در پایان با بیان این‌که در تلاش هستیم با ارزیابی و بررسی‌های کارشناسی‌شده حمایت‌های خودمان را از برنامه‌های ترویج فرهنگ کتابخوانی افزایش دهیم، تاکید کرد: بوشهر یکی از مناطقی است که در حوزه ترویج فرهنگ کتابخوانی به‌خصوص در راه‌اندازی باشگاه‌های کتابخوانی بسیار موفق عمل کرده است که ما نیز به‌طور قطع این فرایند را در آینده تقویت و حمایت خواهیم کرد.

مدیرکل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان نیز در گفت‌وگو با بامداد جنوب در خصوص انگیزه‌اش در زمینه ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی در بوشهر گفت: کتاب و کتابخوانی باید به‌عنوان یکی از برنامه‌های مهم زندگی در نظر گرفته شود. من نیز با این عقیده که جامعه بوشهر یک جامعه فرهنگ‌دوست است و همچنین با توجه به پیشینه غنی فرهنگی بوشهر (وجود چاپخانه، دارا بودن نویسندگان و شاعران مطرح و...) از همان سال نخست طرح پایتخت کتاب ایران مصر بودم که بوشهر می‌تواند یک شهر زنده در حوزه کتاب و کتابخوانی باشد. از این‌رو، ترویج فرهنگ کتابخوانی را در اولویت برنامه‌های خودم در مدیریت اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار دادم و خدا را شکر همکارانم در این اداره نهایت همکاری را برای تحقق این مهم داشتند، به‌طوری که ما در سال نخست با ۱۸ برنامه، در سال بعد با ۲۴ فعالیت و در سال سوم که موفق به کسب عنوان پایتخت کتاب ایران شدیم، با ۳۲ برنامه در قالب 200 تفاهمنامه در این طرح شرکت کردیم. خوشبختانه با پایتخت کتاب ایران شدن بوشهر، موج بسیار خوبی که در شهر آغاز شد که این مهم جز با رایزنی امکان‌پذیر نبود. ما سعی کردیم با شهرداران، بخشداران و مدیران دستگاه‌ها، سمن‌ها، مدیران کارخانجات، موسسات فرهنگی و هنری گفت‌وگو کنیم و به‌شخصه از آنها خواستم در این زمینه به ما کمک کنند که خوشبختانه این همکاری در سطح وسیعی محقق شد البته برای نهادینه شدن فرهنگ ترویج کتابخوانی نیاز به تمرین و ممارست است. سال‌های سال باید در شهر بوشهر و استان بوشهر تمرین کتاب و کتابخوانی داشته باشیم تا بتوانیم این کار ترویجی را به حد اعلای خودش به انجام برسانیم و مردمی کتابخوان و کتابدوست پرورش دهیم.

حمیده ماحوزی در ادامه با بیان این‌که بسیاری از ایده‌ها و برنامه‌های ما در طرح پایتخت کتاب ایران از جمله طرح «پرواز کتاب» که به یک طرح ملی تبدیل شد، برای نخستین‌بار در کشور اجرا می‌شود، افزود: بسیاری از این طر‌ح‌ها در شهر، استان و در کل کشور قابلیت پیاده شدن دارد و حتی می‌توانند جهانی شوند. برای مثال، همین طرح پرواز کتاب، حرکت بسیار خوبی بود که امیدوارم در پروازهای کشور کاملا پوشش داده شود و مردم ما بتوانند در همه جا به کتاب دسترسی داشته باشند.

وی با تاکید بر این‌که مساله‌ای که در حوزه کتابخوانی بسیار حائز اهمیت است، این است که از سنین کودکی و نوجوانی، فرزندانمان را با کتاب و کتابخوانی آشنا کنیم، خاطرنشان کرد: همین قدر که نام کتاب را در هر نقطه از شهر ببینیم، ناخودآگاه انسان به سمت خواند کتاب گرایش پیدا می‌کند. من مطمئن هستم که در سال‌های نه‌چندان دور شاهد تحول و حرکت بسیار ارزشمندی در بوشهر و در کل ایران در زمینه کتاب خواهیم بود. خود ما طرح پایتخت کتاب ایران را از سال ۹۳ دنبال کردیم، این در حالی است که سرانه مطالعه در سال ۹۲ سه دقیقه بود اما پس از اجرای برنامه‌های طرح پایتخت کتاب ایران و راه‌اندازی باشگاه‌های کتابخوانی در بوشهر سرانه مطالعه به 59 دقیقه رسید که این نشان از تحولی دارد که در حوزه کتابخوانی در سطح شهر رخ داده است.

ماحوزی در پایان با بیان این‌که امروز تعداد باشگاه‌های کتابخوانی بوشهر با توجه به این‌که تعدادی از آنها در انتظار ثبت شدن هستند، به دو هزار باشگاه می‌رسد، تاکید کرد: این باشگاه‌ها نقش غیرقابل انکاری در ترویج فرهنگ کتابخوانی در جامعه دارند، چون از طریق دانش‌آموزان کتاب به درون خانواده‌ها راه می‌یابد. بنابراین الان احساس می‌کنیم که یکی از مطالبه‌های جدی همه خانواده‌ها کتاب شده است. در این میان کودکان نیز آماده پذیرش ایده‌های جدید و نو از سوی بزرگ‌ترها هستند. از این‌رو، می‌طلبد با پیشنهادات و برنامه‌های خلاقانه علاقه‌مندی کودکان را نسبت به کتاب روز‌به‌روز بیشتر و سعی کنیم زمینه خواندن کتاب‌های غیر درسی را نیز فراهم کنیم تا کتابخوان‌های خوبی برای آینده تربیت کنیم و از مهجوریت کتاب پیشگیری کنیم.

دبیر طرح پایتخت کتاب ایران و مدیرکل دفتر کتابخوانی معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با بیان این‌که برنامه‎های مربوط به کتاب هرچه بیشتر و مستمرتر دنبال شود، تاثیرگذارتر است، به بامداد جنوب گفت: با توجه به این‎که بوشهر تابستان گرمی را گذراند و همین مساله باعث شد برخی از برنامه‎ها با استقبال کمی روبه‎رو شود اما الان با خنک شدن هوا شاهد رونق فعالیت کتابخوانی به‎خصوص در شهر بوشهر هستیم. به‏نظر می‏رسد که به کمک طرح پایتخت کتاب ایران گروه‌های مردمی و مدارس در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی فعال‌تر شده‌اند. یکی از مزایای این طرح، افزایش هم‌افزایی فرهنگی میان نهادهای اقتصادی و فرهنگی است که می‏تواند در تقویت و توسعه فرهنگ کتابخوانی در جامعه بسیار مفید واقع شود.

علی‎اصغر سیدآبادی در پاسخ به این پرسش که کدام طرح‌های بوشهر در ترویج فرهنگ کتابخوانی تاثیرگذارتر بوده است، توضیح داد: آن دسته از طرح‌های مردمی و همچنین طرح‌هایی که در حوزه دانش‌آموزی اجرائی شدند، جزء طرح‌های ویژه‌ای بوده که در این شهر خیلی موفق ظاهر شدند.

سیدآبادی در پایان در خصوص باشگاه‌های کتابخوانی گفت: این باشگاه‌ها یک کار مشارکتی است که صرفا محدود به حوزه کتابخوانی نمی‎شود؛ بچه‌ها در این فضا با محوریت کتاب کار جمعی، نقدپذیری، دموکراسی و... یاد می‌گیرند، این فعالیت مهمی است که بوشهر نیز توانسته همپای شهرهای دیگر در این زمینه بسیار علاقه‌مند و فعال ظاهر شود.

مدیرعامل خانه کتاب و دبیر هفته کتاب نیز با تاکید بر این‌که بالغ بر 15 هزار برنامه از سوی سازمان‎ها، نهادها و دستگاه‏های دولتی و خصوصی و مروجان مردمی کتاب در هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران اجرا می‎شود، به بامداد جنوب گفت: از سال گذشته مقرر شد که هفته کتاب از پایتخت کتاب ایران آغاز شود. به‌دنبال این تصمیم پارسال این هفته در نیشابور (دومین پایتخت کتاب ایران) و امسال در از شهر بوشهر که سومین پایتخت کتاب ایران است، شد و این خود بیانگر اهمیت هفته کتاب در خارج از مرکز است؛ در این ارتباط یکی از مهم‌ترین سیاست‌های ما در خانه کتاب تمرکززدایی فعالیت‌های کتاب و کتابخوانی بوده است. خدا را شکر همکاران ما در شهر بوشهر برنامه‎های بامحتوا و باکیفیتی را در سطح شهر، مدارس، اماکن عمومی، کتابفروشی‏ها، کتابخانه‎ها و ... در زمینه کتاب و کتابخوانی تدارک دیده‎اند که بدون شک در زمینه فرهنگ‎سازی و نهادینه شدن کتاب در ذهن و روح و روان کودکان و افراد این شهر تاثیر امیدبخشی خواهد داشت و به تقویت کتابخوانی در این منطقه کمک می‎خواهد کرد. البته این فقط یک مقدمه برای توسعه کتابخوانی در جامعه و تلنگری برای خانواده‌هاست.

مجید غلامی‎جلیسه در ادامه با بیان این‎که «آینده روشن با خانواده کتابخوان» شعار بیست و پنجمین هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران در سال جاری است، افزود: تاکید می‎کنیم که نقش خانواده در توسعه فکری و ذهنی کودکان برای استفاده هر چه بهتر و بیشتر از کتاب و کتابخوانی بسیار سازنده است. از این رو امیدواریم که هفته کتاب بهانه خوبی برای پررنگ شدن نقش خانواده‌ها در توسعه کتابخوانی شود و این مهم تداوم یابد.

وی در پاسخ به این پرسش که آیا خانه کتاب توانسته نقش بسزایی در توسعه فرهنگ کتابخوانی در سطح جامعه داشته باشد، توضیح داد: در بحث توسعه فرهنگ کتاب و کتابخوانی نه تنها ما، بلکه وزارت فرهنگ و ارشاد سلامی نیز به تنهایی نمی‎تواند نقش پررنگی داشته باشد، بنابراین نیاز است که سایر دستگاه‎های دولتی و خصوصی در این زمینه همکاری کنند که در مرحله نخست باید از ظرفیت آموزش و پرورش برای توسعه فعالیت‌های مرتبط با کتابخوانی بهره گرفت که خوشبختانه با شکل‌گیری باشگاه‌های کتابخوانی در مدارس زمینه مناسب برای ترویج فرهنگ مطالعه در میان دانش‌آموزان فراهم شده است. ما هم در کنار آموزش و پرورش با برنامه‎ریزی‎هایی که صورت دادیم، داریم سعی می‎کنیم که این فضا را با برنامه‌‏هایی چون برگزاری جام باشگاه‏ها، یارانه دانش‎آموزی، تقویت کتابخانه‏‌های مدارس و... توسعه بدهیم، چراکه وظیفه ما جهت‏‎دهی و توسعه فضای کتابخوانی است.

مدیرعامل خانه کتاب در پایان با تاکید بر این‎که رسانه‌ها و به‎ویژه صدا و سیما نیز می‌توانند نقش پررنگی در زمینه ترویج فرهنگ کتابخوانی در سطح کشور داشته باشند، در خصوص تاثیر باشگاه‏های کتابخوانی در رشد سرانه مطالعه گفت: مهم‌ترین تاثیر این باشگاه‌‏ها این است که یک جریان سیالی را در طول سال برای توجه بیشتر دانش‎آموزان به مقوله کتابخوانی ایجاد می‎کند و با تکرار و استمرار این مهم کتاب در درون بچه‎ها نهادینه می‎شود.