الهام بهروزی

کودکان معلول، کودکانی با نیازهای ویژه هستند که برای برخورداری از زندگی شاد و پرانرژی بسان دیگر کودکان حقی برابر دارند. هرچند این کودکان از نظر ذهنی یا جسمی با دیگر همنوعان خود تفاوت دارند ولی این مساله موجب نمی‌شود که در زندگی نادیده انگاشته شوند؛ چراکه آن‌ها مانند سایر کودکان دیگر مملو از میل به زندگی هستند منتها باید به دنیای درون آن‌ها رسوخ کرد و بستر مطلوب را برای بروز و ظهور استعدادهای‌شان فراهم آورد تا بتوان باور به خود و زندگی را در آن‌ها نهادینه کرد.

طبیعتا هنر و فعالیت‌های هنری می‌تواند نقش شگرفی را در شناسایی علاقه‌مندی و نیازهای این کودکان ایفا کند؛ چراکه این امکان وجود دارد که کودکان کم‌توان ذهنی نتوانند جلوه‌گری کافی را از خود در زندگی معمولی به نمایش بگذارند اما همین کودکان با حضور در صحنه نمایش می‌توانند به دیگران یادآوری کنند که هستند و می‌خواهند زندگی کنند یا کودکانی با معلولیت حرکتی شاید نتوانند مانند یکی کودک سالم جست و خیز کنند ولی در صحنه نمایش می‌توانند بازی درخشانی با بیانی منحصربه‌فرد از خود به نمایش بگذارند! بنابراین این کودکان باید شنیده، دیده، باور و فهمیده شوند که این مهم در گروی باور توانمندی‌های خاص آن‌هاست.

بدیهی است این کودکان تحت هیچ شرایطی به ترحم دیگران نیازی ندارند؛ چراکه آن‌ها ذاتا پذیرای احساس‌های خوب و انسانی هستند و در این صورت است که می‌توان به دنیای ذهنی آن‌ها نفوذ کرد و آن‌ها را به داشتن زندگی شاد و مفید سوق داد. به عقیده بسیاری از صاحب‌نظران، کودکان با نیازهای خاص، کودکانی ‌آموزش‌پذیر هستند که به‌ذاته با هنر مانوسند و از آن لذت می‌برند. بنابراین می‌توان با آموزش هنرهای مختلف دریچه زیبایی از زندگی را به روی آن‌ها گشود.

در این رابطه، دستگاه‌های متولی حوزه کودک و نوجوان نظیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان، آموزش و پرورش کودکان استثنائی، بهزیستی می‌کوشند در طول سال برای کودکان با نیازهای خاص، برنامه‌ها و کلاس‌های آموزشی تخصصی را برنامه‌ریزی ‌کنند تا بدین طریق خودباوری و پذیرش زندگی را در آن‌ها نهادینه کنند. افزون بر آن، هر ساله در هفته گرامیداشت معلولین تلاش می‌شود برنامه‌های ویژه‌تری برای این قشر اجرایی شود تا دیگر آحاد جامعه را از وجود و نیازهای این کودکان پرعاطفه و خاص آگاه‌تر سازند.

از همین رو، امسال نیز ویژه‌برنامه‌های به‌مناسبت گرامیداشت روز جهانی معلولان با شعار «با توانایی‌های متفاوت آینده را خواهیم ساخت» از ۱۳ تا ۲۰ آذرماه ۹۹ در سراسر کشور از سوی کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر کشور بر بستر پرتال اینترنتی به نشانی kpf.ir اجرا می‌شود. در این زمینه در استان بوشهر نیز برای کودکان با نیازهای ویژه برنامه‌هایی به همت کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان با همکاری اداره‌کل آموزش و پرورش کودکان استثنائی و اداره‌کل بهزیستی استان تدارک دیده شده است. این برنامه‌ها با هدف شناسایی کودکان و نوجوانان دارای نیازهای ویژه و معرفی کانون و خدمات مراکز فراگیر به آن‌ها و والدین‌شان و همچنین ایجاد زمینه‌های تعامل بچه‌ها با همسالان دارای نیازهای ویژه همراه با حس برابری و همدلی برگزار می‌شود.

مديركل كانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر در خصوص ویژه‌برنامه‌های کانون در هفته گرامیداشت معلولین به بامداد جنوب گفت: در این هفته کلیه مراکز فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان در سراسر استان ویژه‌برنامه‌های خاصی را برای اعضای دارای نیازهای ویژه پیش‌بینی و اجرا می‌کنند که با توجه به شرایط بیماری همه‌گیر کرونا و لزوم رعایت پروتکل‌ها، برای اجرا از ظرفیت‌های دنیای مجازی استفاده خواهد شد.

به گفته سمیه رسولی، برخی از این ویژه‌برنامه‌ها در سطح استانی برای دو گروه سنی کودک و نوجوان و بر بستر kpf.ir با همکاری اداره‌کل آموزش و پرورش کودکان استثنائی و اداره‌کل بهزیستی استان اجرا می‌شوند که عبارتند از: برنامه قصه‌گویی (اجرای قصه‌گویی با زبان اشاره برای کودکان با نیازهای ویژه گروه‌های سنی «نوباوه»، «نوخوان»، «نونهال» و «نونگاه»)، زنگ توانایی (اجرای برنامه‌های مختلف فرهنگی هنری از سوی کودکان دارای نیازهای ویژه)، نشست هم‌افزایی با هدف گسترش همکاری کانون پرورش فکری، بهزیستی و آموزش و پرورش استثنائی با موضوع «بررسی اقدامات ویژه برای کودکان دارای نیازهای ویژه و ارائه گزارش از اقدامات انجام‌شده» (برای مربیان کانون پرورش فکری و مهدکودک‌ها و معلمان مدارس استثنائی)، برگزاری نشست دانش‌افزایی با عنوان «بررسی خصوصیات رفتاری و روانشناختی کودکان دارای نیازهای ویژه» (برای مربیان کانون پرورش فکری و مهدکودک‌ها و معلمان مدارس استثنائی).

وی در ادامه به برخی دیگر از این ویژه‌برنامه‌ها اشاره و تصریح کرد: برگزاری نشست انجمن قصه‌گویی با موضوع «انتخاب قصه مناسب برای کودکان با نیازهای خاص» (برای مربیان کانون پرورش فکری و مهدکودک‌ها و معلمان مدارس استثنائی)، وبینار معرفی و بررسی کتاب (معرفی کتاب ویژه کودکان سندرم داون) برای مربیان کانون پرورش فکری و مهدکودک‌ها و معلمان مدارس استثنائی و والدین، اهدای مجموعه کتاب صوتی کتاب آوا به انجمن نابینایان استان و اعضای مرکز فراگیر، فراخوان مسابقه نقاشی با موضوع «من می‌توانم»، اهدای کتاب‌های بریل به کتابخانه عمومی بوشهر و طرح «دوست من رو بشناس» (ساخت و تهیه کلیپ معرفی کتاب بریل از سوی اعضای روشندل) از مهم‌ترین برنامه‌هایی است که همزمان با هفته گرامیداشت روز جهانی معلولین در بوشهر اجرا می‌شوند.

رسولی با بیان اینکه کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بخشی به نام فراگیر دارد، افزود: این مراکز با تغییر کاربری و مناسب‌سازی مراکز فعال کانون پرورش فکری یا در واقع همان کتابخانه‌ها، شرایطی را برای حضور اعضای دارای نیازهای ویژه مثل نابینایان، ناشنوایان و کم‌توانان جسمی و حرکتی فراهم می‌کند تا آن‌ها بتوانند در کنار دیگر اعضای کانون پرورش فکری از برنامه‌های مختلف این مراکز فرهنگی در طول استفاده کرده و در زمینه‌هایی که علاقه‌مند هستند و استعداد دارند، رشد کنند.

وی در خصوص ویژگی‌ مراکز فراگیر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان توضیح داد: ویژگی‌ بارز این مراکز تفکیک نکردن اعضای کودکان و نوجوان سالم با کودکان و نوجوانان دارای نیازهای ویژه است. در مراکز فراگیر، کودکان با ویژگی‌های متفاوت با کودکان دیگر از امکانات برابری برخودار هستند و در عین حالی که از برنامه‌ها لذت می‌برند با شباهت‌ها و تفاوت‌های یکدیگر نیز آشنا می‌شوند. گاهی ممکن است حتی با هم برنامه‌ها و فعالیت‌های مشترکی اجرا کنند مثلا اجرای تئاترهای مشترک، نقاشی‌های گروهی، نشریه‌نگاری، کارگاه‌های گفت‌وگو، نقد فیلم، نقد کتاب و... که با مشارکت تمام اعضا صورت می‌گیرد و عضو دارای نیازهای ویژه هم مثل سایر بچه‌ها نقشی برعهده دارد.

مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان درباره اقدام این مجموعه در مانوس کردن کودکان دارای نیاز ویژه با کتاب تصریح کرد: مطالعه کتاب برای هر انسانی در هر سطحی و در هر شرایط جسمی و روحی دارای مزایایی است که قابل کتمان نیست. همه ما انسان‌ها چه عادی و چه دارای نیازهای ویژه به مطالعه کتاب نیازمندیم تا با دنیای فکری یک نفر دیگر که نویسنده کتاب است، آشنا شویم، تفاوت‌ها و شباهت‌ها را ببینیم، از تخیل لذت ببریم، با واژگان جدید آشنا شویم و هزار چیز دیگر که در کل حالمان را خوب می‌کند و به دانش ما می‌افزاید. بنابراین این حال خوب حق همه است؛ حتی کودکان دارای نیازهای ویژه و باید به آنها هم برسد. کانون در همین راستا و به‌منظور اجرایی کردن عدالت فرهنگی بین کودکان عادی و کودکان دارای نیازهای ویژه، کتاب‌هایی را که برای همه کودکان به چاپ رسانده است، برای کودکان دارای نیازهای ویژه مناسب‌سازی کرده است؛ به‌طوری که بسیاری از کتاب‌های موجود در قفسه‌های کانون برای کودکان نابینا به خط بریل تولید شده که در مراکز کانون موجود هستند، بسیار از کتاب‌ها را نیز در مجموعه کتاب آوا به‌صورت صوتی بازنشر کرده است و همه این کارها با هدف از بین بردن فاصله‌ها بین کودکان خاص و کتاب انجام شده است تا آنها هم بتوانند با کتاب و دنیای ادبیات ارتباط موثر و مفید داشته باشند.

وی در خصوص تاثیر کتاب در رشد فکری و ذهنی کودکان دارای نیاز ویژه یادآور شد: کودکان به‌طور کل به مطالعه کتاب نیاز دارند تا به سطح آگاهی و دانش آنها افزوده شود، دایره واژگان آنها برای برقراری ارتباط با دیگران و بیان و ابراز خویشتن گسترش یابد، احساسات مختلف را در یک فضای داستانی تجربه کنند و با آن‌ها آشنا شوند و بسیار موارد مثبت دیگر که همه این‌ها در مود همه بچه‌ها صادق است؛ چه عادی و چه دارای نیازهای ویژه! اما مواردی که همین کتابخوانی ساده می‌تواند به کودکان دارای نیازهای ویژه کمک کند، شاید بسیار بیشتر باشد، اینکه آنها از طریق مطالعه کتاب می‌توانند به انگیزه و امیدواری برسند، احساس خوبی که در آنها از طریق مطالعه ایجاد می‌شود، تنها در حال خوش خلاصه نمی‌شود، بلکه به دریافت و درک تفاوت‌ها بین همه چیز از جمله انسان‌ها، کشف ارتباطات طبیعی بین پدیده‌ها و در کل دریافت دیدگاه جدیدی در مورد توانایی منجر می‌شود.

رسولی در پاسخ به این پرسش مبنی بر اینکه یکی از کارهایی که برای بچه‌های دارای نیاز‌های خاص باید انجام شود توانبخشی است، حالا این توانبخشی به چه معناست، گفت: توانبخشی مجموعه‌ای از اقداماتی است که به‌صورت هدفمند برای توانمندسازی کودک با نیازهای خاص انجام می‌شود تا این کودک به سطح مطلوبی از توانایی و عملکرد جسمی، حسی و حرکتی دست پیدا کند. این موضوع در کتاب‌هایی که برای کودکان نابینا تهیه و تولید می‌شود، لحاظ شده تا با استفاده از متریال خاص مثل سمباده‌های زیر و نرم، چوب‌های مختلف، پنبه و پارچه‌ها و... حس لامسه و بساوایی آنها تقویت شود، در نتیجه فرد می‌تواند با شناخت بهتری از دنیای پیرامون خود به برقراری ارتباط رغبت نشان دهد.

مدیرکل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان بوشهر اقبال خانواده کودکان دارای نیازهای ویژه را از برنامه‌های کانون در سال‌های اخیر رضایت‌بخش اعلام کرد و افزود: خوشبختانه بچه‌ها به اولویت خانواده‌ها تبدیل شده‌‌اند که این امر موجب شده خانواده‌ها به‌خصوص خانواده‌هایی که دارای فرزندانی با نیازهای ویژه هستند از برنامه‌های کانون پرورش فکری استقبال کنند.

این مقام مسوول در پایان با تاکید بر اینکه بدیهی است افراد دارای نیازهای ویژه در هر كشوری و در هر جامعه‌ای وجود دارند و جزء جدایی‌ناپذیر جامعه هستند، گفت: این افراد ممكن است با مشكلات متعددی ناشی از نقص جسمی یا ذهنی روبه‌رو باشند اما این نقص‌ها ناقض توانمندی آنها نیست. همه ما که به‌نحوی با این‌گونه کودکان مواجه هستیم به دو شیوه و از دو راه می‌توانیم به آن‌ها در باور زندگی کمک کنیم؛ یکی برنامه‌ریزی به‌منظور فرهنگ‌سازی بین خانواده‌ها و آحاد مردم است؛ چراکه وقت آن رسیده كه جامعه به یک بلوغ فكری در مورد این افراد برسد و دریابد که معلولیت ناتوانی نیست و همین تفاوت‌هاست که جامعه را زیبا می‌کند و دیگری خود جامعه هدف یعنی افراد دارای نیازهای ویژه هستند که باید بسترسازی مناسبی برای فعالیت‌های مفید آنها ایجاد شود تا به احساس اعتماد به نفس، عزت نفس، امیدواری، انگیزه و در کل حال خوش دست یابند. خوشبختانه در حال حاضر کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به هر دو شیوه دارد فعالیت می‌کند و دغدغه ما را در خصوص این کودکان خاص از برنامه‌ریزی‌هایی که برای هفته گرامیداشت معلولین صورت داده‌ایم، می‌توانید مشاهده کنید.