بامداد جنوب: بنابر اعلام شرکت مهندسی آب و فاضلاب، حدود ۲۷۰ شهر کشور دچار تنش آبی است؛ از سوی دیگر فرسودگی خطوط لوله انتقال آب موجب هدر رفت ۲۵ درصد آب در شبکه آب‌رسانی می‌شود که خسارتی معادل ۶۵ هزار میلیارد تومان در قالب زیان انباشته به همراه دارد. وقتی این شرایط پیش می‌آید، برای جبران آن اقدامات مختلفی ازجمله احداث چاه‌های عمیق در جای جای دشت‌ها صورت می‌گیرد که تعدد این چاه‌ها موجب می‌شود تا منابع آبی زیرزمینی نیز در معرض نابودی قرار بگیرد.
در این وضعیت مشکلات زیادی متوجه بخش‌های مختلف از جمله محیط‌زیست می‌شود. یکی از بخش‌هایی که چاه‌ها حیات آن را به خطر می‌اندازند تالاب‌ها هستند. اگر نگاهی به روند حفر چاه‌ها چه مجاز و چه غیرمجاز در کشور داشته باشیم، می‌بینیم که در چهار دهه گذشته بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در دشت‌ها شدت گرفته است. آمارها نشان می‌دهد در دهه ۵۰ حدود ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود داشت؛ اما اکنون به بیش از ۴۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز افزایش‌یافته است که اثرگذاری این روند برای حیات تالاب‌ها به‌ویژه آن‌هایی که حوضه آبریزشان بسته است، بسیار خطرناک است.
به نقل از ایرنا، متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی درباره تاثیر چاه‌ها بر حیات تالاب‌ها گفت: حفر چاه‌های عمیق چه مجاز و چه غیرمجاز در دشت‌ها و مزارع کشاورزی آسیب جبران‌ناپذیری را بر تالاب‌های کشور وارد می‌کند؛ به‌طوری‌که در برخی موارد دیگر قابل جبران نیست و در این شرایط تالابی که زمانی حیات‌بخش یک منطقه بود، دیگر به کانون گردوغبار تبدیل‌شده است.
علی ارواحی افزود: نگاهی به روند حفر چاه‌ها چه مجاز و چه غیرمجاز در کشور نشان می‌دهد که در مدت چهار دهه گذشته بهره‌برداری از آب‌های زیرزمینی در دشت‌ها شدت گرفته است، این مساله شاید از سیاست‌های ما در راستای توسعه کشاورزی و خودکفایی در محصولات نشأت می‌گرفت اما غافل از اینکه متناسب با توان سرزمین ما نبود.
به گفته وی مثلا حدود ۴۰ سال پیش در اطراف تالاب پریشان ۵۰ حلقه چاه بود، اما اکنون حدود هزار حلقه چاه اطراف این تالاب وجود دارد که از این تعداد بیش از ۲۰۰ حلقه چاه غیرمجاز است؛ با این حساب روندی را آغاز کرده‌ایم که همان تشدید فشار بر منابع آبی زیرزمینی در کشور است.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی ادامه داد: از طرف دیگر در دهه ۵۰ حدود ۱۵ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود داشت اما اکنون آمارها نشان می‌دهد که بیش از ۴۰۰ هزار حلقه چاه غیرمجاز در کشور وجود دارد، جدای از چاه‌های غیرمجاز زیادی که در کشور حفر شده، چاه‌های مجاز ما هم عمدتا متناسب با پروانه بهره‌برداری، آب برداشت نمی‌کنند؛ در واقع بسیاری از آن‌ها بیشتر از میزان پروانه‌ای که برای آن‌ها صادرشده، بهره‌برداری می‌کنند،
به گفته وی علاوه بر این، عمدتا بارها این چاه‌ها کف‌شکنی شدند یعنی عمقشان افزایش‌یافته است و این خود نشان می‌دهد که به‌شدت سفره‌های آبی زیرزمینی در دشت‌های مختلف کشور در حال افت سطح است و چاه‌های مجاز هم کف‌شکنی می‌کنند تا مازاد بهره‌برداری کنند.
ارواحی تاکید کرد: اثرگذاری این روند بر روی تالاب‌ها به‌ویژه تالاب‌هایی که حوضه آبریزشان بسته است، بسیار بیشتر است؛ به‌طوری‌که می‌تواند در خشک شدن آن تالاب تاثیر بیشتری نسبت به تالاب‌های دیگر داشته باشد. به‌عنوان‌مثال دریاچه ارومیه، تالاب پریشان، آق گل و زریبار برخی از تالاب‌هایی هستند که حوضه آبریزشان بسته است (حوضه بسته یعنی از بیرون حوضه آبی وارد تالاب نمی‌شود)، وقتی‌که از یک حوضه بسته بیش‌ازحد آب از سفره‌های زیرزمینی برداشت می‌شود، تاثیر آن شدت می‌گیرد چون مجرایی وجود ندارد که بتوان آن را به‌سادگی جبران کرد.
ارواحی افزود: در واقع به علت برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی کیفیت آبی که از چاه‌ها برداشت می‌شود، مناسب نیست و عملا با آن آب امکان کشاورزی هم وجود ندارد. با این حساب حتی این تصور هم نمی‌رود که تا ۱۰ سال آینده حتی بتوانیم با منابع آبی که از آب‌های زیرزمینی برداشت می‌شود امکان کشاورزی وجود داشته باشد.
وی درباره اینکه راهکار چیست، گفت: یکی از راه‌هایی که منجر به کاهش برداشت و حتی اضافه برداشت از چاه‌ها می‌شود، نصب کنتورهای هوشمند است اما همین‌جا یک سوال جدی پیش می‌آید که باید از وزارت نیرو پرسید و اینکه اعتبارات قابل‌توجهی برای احداث سدها و سازه‌های انتقال آب در این وزارتخانه هزینه می‌شود که تبعات و پیامدهای محیط زیستی زیادی دارد اما سوال این است که چرا وزارت نیرو برای این کارها می‌تواند اعتبار کسب کند اما برای نصب کنتورهای هوشمند بر روی چاه‌ها نمی‌تواند بودجه‌ای دریافت کند.
ارواحی ادامه داد: برای این کار وزارت نیرو می‌گوید باید بخشی از هزینه نصب کنتور هوشمند بر روی چاه را کشاورز پرداخت کند، سوال این است که چرا کشاورز باید چنین کاری انجام دهد؟ چرا باید پول بدهد و برداشت آب از چاه را برای خود محدود کند و با این کار حتی نتواند مازاد برداشت داشته باشد بنابراین نصب کنتور باید توسط وزارت نیرو انجام شود.
متخصص مدیریت زیست‌بوم‌های تالابی تاکید کرد: اکنون تهیه برنامه هفتم توسعه در دست اقدام است که می‌تواند فرصت مناسبی برای مطرح کردن این موضوع باشد اما یک نکته وجود دارد و آن اینکه آیا وزارت نیرو توانسته تسهیلات کاملی را برای نصب کنتورهای هوشمند پیش‌بینی کند یا اینکه وزارت جهاد کشاورزی در چند دهه گذشته برای سیستم‌های تحت‌فشار آبیاری تسهیلات و اعتبار جذب و هزینه کرده است؟ شاید اجرای این کار مشارکتی را بین دو وزارتخانه می‌طلبد که بتوانند هر کدام بخشی از هزینه نصب کنتورهای هوشمند را تامین کنند البته باید در نظر داشته باشیم که نصب کنتورهای هوشمند در برنامه‌های توسعه‌ای آمده اما اعتبار آن پیش‌بینی نشده است؛ یعنی به نظر می‌رسد دولت‌ها برای این کار در مقایسه با احداث سد و سازه‌های انتقال آب، اولویتی را برای نصب کنتورهای هوشمند با هدف مدیریت منابع آبی قائل نشده‌اند، بهترین حالتی که دیده شده این است که حداقل ۵۰ درصد این هزینه را باید کشاورز تقبل کند و کشاورز هم این کار را انجام نمی‌دهد.
ارواحی تاکید کرد: بنابراین لازم است به این موضوع توجه کنیم که اگر الگوی کشت داریم حتما به بحث اقتصادی آن هم توجه کنیم همچنین همزمان با کمتر مصرف کردن آب برای کشاورز باید بررسی شود که چه بازده اقتصادی می‌تواند به همراه داشته باشد، علاوه بر این موارد همزمان به کشاورز آموزش دهیم و کنتورهای هوشمند هم نصب کنیم. اگر این چند مورد در کنار هم اتفاق بیفتد، می‌تواند تاثیر قابل ملاحظه‌ای در کاهش برداشت آب از منابع زیرزمینی داشته باشد.
.....................................................................................................
