فاطمه آبادی

جشنواره‌های متعددی در حوزه فیلم و سینما در این سال‌ها پا به عرصه هنر ایران گذاشته‌اند که هر کدام موضوعات و اهداف خاصی را دنبال می‌کنند؛ اهدافی که بر اساس دغدغه و نیاز و بازنمایی داشته‌ها و میراث هنری این سرزمین هنرخیز می‌چرخند. برخی از این رویدادها مثل جشنواره بین‌المللی فیلم فجر یا جشنواره فیلم کوتاه تهران عمری بیشتری دارند و به‌دلیل استمرار، موضوع و مشارکت سینماگران و هنرمندان برجسته کشوری به رویدادهای بسیار معتبری در حوزه فیلمسازی ایران و جهان مبدل شده‌اند.

در این میان، برخی از رویدادها هم وجود دارند که تازه شکل گرفته‌اند و در آغاز راه هستند اما برخی از این رویدادها به‌دلیل محور و موضوعی که دارند از همان آغاز به‌شکل یک جشنواره ویژه جلوه می‌کنند. مثل جشنواره بین‌الممللی فیلم «حوا» که در سال 1402 متولد شده است.

این رویداد به همت بنیاد بین‌المللی گوهرشاد در امتداد برگزاری کنگره زنان تاثیرگذار و به‌منظور تقویت جریان گفتمانی فرهنگی رسانه‌ای خانواده‌محور به عنوان یک گفتمان جهان‌شمول و فراگیر در سطح دنیا و نیز شناسایی، آشنایی، تحکیم روابط و پاسداشت استعدادها و جریان‌های فعال سینمایی که در ایران و سرتاسر دنیا در حوزه زنان و خانواده اقدام به فیلمسازی می‌کنند، در سه بخش فیلم بلند سینمایی، فیلم مستند و فیلم کوتاه در دو سطح ملی و بین‌المللی برگزار می‌شود.

جشنواره بین‌المللی فیلم «حوا» با شعار «ما پای خانواده ایستاده‌ایم» درصدد است تا با گسترش مسیرهای عرضه و پخش آثار زن‌محور و خانواده‌محور در ایران و دنیا، بستر لازم را برای ایجاد یک اتحادیه مشترک از فیلمسازان باورمند به خانواده و با تاکید بر نقش موثر زنان در خانواده فراهم کند.

از دید کارشناسان فرهنگی، رویکرد موضوعی این رویداد سینمایی که بر محوریت «زن» و «خانواده» می‌چرخد، این جشنواره را  نسبت به رویدادهای موضوعی دیگر در سینمای ایران متمایز می‌کند؛ چون انتخاب همین رویکرد محتوایی در شرایطی است که مقوله «زن» و «خانواده» و نسبت این دو با جامعه، یکی از کلیدی‌ترین موضوعات روز به حساب می‌آید و لزوم پرداختن به آن در بستر یک رویداد، اولویتی غیرقابل کتمان است. حالا برگزاری جشنواره «حوا» را می‌توان فرصتی برای گفت‌وگو و آسیب‌شناسی درباره کارنامه سینمای ایران در زمینه بازشناسی و بازنمایی تصویر «زن ایرانی»‌ بر پرده نقره‌ای قلمداد کرد.

بدیهی است یکی از آسیب‌های جشنواره‌های موضوعی مثل جشنواره بین‌المللی فیلم «حوا»، توقف در مرحله «بازخوانی» و «مرور» است، به همین دلیل جشنواره فیلم «حوا» برای عبور از این آسیب، سلسله نشست‌هایی تخصصی را برنامه‎ریزی کرده تا علاوه‌بر بازخوانی تحلیلی آنچه در دهه‌های قبل بر سینمای ایران گذشته است، سرفصل‌هایی را ناظر به آینده و مسیر پیش‌رو نیز مطرح کنند. در این راستا، «خانه کتاب و ادبیات ایران» و «سینما فرهنگ» در طول برگزاری جشنواره میزبان این نشست‌های تخصصی خواهند بود که برخی از آن‌ها تا به امروز برگزار شده و برگزاری باقی آن‌ها در روزهای آینده استمرار خواهد داشت.

«تصویرخانواده در سینمای ایران، از سینمای موجود تا سینمای موعود، با تکیه بر کتاب مرحوم نادر طالب‌زاده»، «زن در سینمای دفاع مقدس»، «تبیین، تقویت و تحکیم نقش خانواده در مواجهه با فرایند جهانی شدن»، «بررسی مقایسه‌ای نگاه اسلام و غرب به زن»، «بررسی راهکارهای تقویت نقش و جایگاه زن و خانواده در جامعه» و «راهکارهای تقویت تحکیم خانواده در فرایند جهانی شدن و ضرورت ارائه الگوی خانواده ایرانی و اسلامی» عناوین شش نشست تخصصی جشنواره امسال است که به خوبی رویکرد محتوایی این رویداد را تبیین می‌کند.

با این تدابیری که شورای سیاست‌گذاری این رویداد برای نخستین دوره آن اندیشیده، کارشناسان سینمایی پیش‌بینی می‌کنند که «حوا» به‌راحتی می‌تواند در ال‌های بعدی و دوره‌های آتی، میزبان فیلم‌های سینمایی، فیلم‌های کوتاه و مستندهایی باشد که با هدف‌گذاری رونمایی در این رویداد موضوعی به تولید رسیده‌اند و این یعنی تثبیت جایگاه این رویداد در تقویم رویدادهای ملی سینمای ایران.

جشنواره «حوا» همچنین می‌تواند دامنه تعاملات بین‌المللی خود را به‌خصوص در ارتباط با کشورهای منطقه گسترده‌تر کند تا از این معبر تبدیل به رویدادی معتبر و جهانی در حوزه سینمای منطقه و مشخصا سینمای کشورهای اسلامی شود.

ورود به حوزه تولید هم برنامه‌ای بلندمدت برای همه رویدادهای موضوعی در سینما محسوب می‌شود. چنانچه محمدرضا سوقندی مدیرکل حقوقی مجلس و استان‌های سازمان سینمایی در نشست خبری این رویداد تصریح کرد: «خانواده در فرهنگ ما یک مزیت نسبی و رقابتی است اینکه نتوانیم از غنای فرهنگی خودمان به درستی استفاده کنیم، اشتباه است. غنای فرهنگی مثل یک معدن باید کشف شود. البته در سال اول جشنواره خیلی نمی‌شود حوزه تولید را بالا برد اما امیدوارم دبیرخانه جشنواره به سمت تولید برود.»

با این پشتوانه، جشنواره بین‌المللی فیلم «حوا» هر چند در قالب یک رویداد موضوعی و مناسبتی متولد شده است؛ اما ظرفیت بالایی برای تبدیل شدن به خاستگاه یک جریان زاینده و پویا در سینمای ایران را دارد. جریانی که می‌تواند در طول سال‌ها و دهه‌های آینده، تصویری بالنده از «زن ایرانی» را بر پرده سینماها ثبت کند.

این رویداد که به همت بنیاد بین‌المللی گوهرشاد و به دبیری مهدیه سادات محور برگزار می‌شود، از سه‌شنبه، 20 تیر در سینما فرهنگ فعالیت خود را آغاز کرد تا ۲۳ تیر همزمان با تهران در ۱۳ استان دیگر ادامه یافت.

وزیر فرهنگ‌و ارشاد اسلامی در پیامی به نخستین دوره برگزاری این جشنواره، نوشت: «هنر و رسانه رسای سینما می‌کوشد با اتکا بر آداب و آیین ایرانی‌اسلامی مسوولانه دغدغه عدالت، عزت و هویت اجتماعی خود را به تصویر کشیده و هنرمندانه الگوی عالیه وفاداری، فداکاری و خانواده‌محوری را از زنان ایرانی به تصویر بکشد.»

محمدمهدی اسماعیلی در ادامه این پیام افزود: «سینمای امروز باید ستایش‌گر ساحت سلیم خانواده و روایت‌گر صدیق چهره واقعی زن باشد و به توجیه نقش متمایز خانواده در کارکردهای اجتماعی بپردازد، تغییر هوشمندانه کلیشه‌ای مستعمل از زن و خانواده، منحصرا با برساختن الگوهای باورپذیر انسانی و اعتمادآفرینی ممکن می‌شود. تاکید دولت مردمی بر عدالت محوری نه صرفا به مثابه یک گفتمان سیاسی بلکه گزاره گویایی در توسعه سرمایه، تعمیم حمایت‌ها و تبلیغ متوازن تولیدات سینمایی بوده است که این تمایز آشکارا خود را در فلسفه وجودی رویدادهای سینمایی نشان داده است.»

وی همچنین با بیان اینکه «جشنواره حوا مقارن با روز خانواده در ایران رویداد بهنگامی است که توجه سینمای امروز را به جایگاه زن در جامعه ایرانی اسلامی به نمایش می‌گذارد»، تصریح کرد: «تاکید بر موقعیت ممتاز فردی و جمعی زن، تصدیق کنش‌گری بر اساس آموزه‌های ایرانی‌اسلامی و بازتعریف خانواده از مهم‌ترین مولفه‌های این رویداد بین‌المللی محسوب می‌شوند.

در وجه بین‌المللی این رویداد، سیاست‌گذاری آگاهانه‌ای در تبادل درک موقعیت زن و خانواده شکل گرفته است که مانع از معرفی وارونه و نادرست از چهره واقعی زن عفیف و شریف ایران زمین در اقصا نقاط دنیا خواهد بود؛ زنانی که چه در جایگاه علمی و چه در جایگاه هنری، فرهنگی، اجتماعی، مدیریت سیاسی و یا در عرصه اقتصاد، تولید و کارآفرینی همواره نقش مشعشع از خود بروز داده‌اند. امید آن است که این رویداد فرهنگی، هنری و رسانه‌ای با استمرار خود، ضمن تاکید بر عدالت اجتماعی و ترویج سینمای خانواده محور، به جریان سینمایی موثر داخلی و خارجی بیانجامد. آرزو می‌کنم شعار شورانگیز طلیعه این رویداد، «ما پای خانواده ایستاده‌ایم» در ماهیت آثار سینمایی و رویکرد سینماگران تبلور یابد.»

بنابر اعلام دبیرخانه نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم حوا، در اولین دوره این رویداد و در بخش ملی ۱۲ فیلم بلند داستانی، ۱۰ فیلم مستند و ۱۵ فیلم کوتاه به رقابت خواهند پرداخت. مهدیه سادات محور که دبیری اولین جشنواره فیلم «حوا» را برعهده دارد، یکی از چهره‌های فعال در حوزه ساخت فیلم‌های مستند با موضوع خانواده است و به‌واسطه همین سابقه می‌توان امید داشت که ویترین این رویداد سلیقه بیشتری را در ترکیب فیلم‌ها اعمال کرده باشد.

«اخت الرضا» به کارگردانی سیدمجتبی طباطبایی، «بدون قرار قبلی» به کارگردانی بهروز شعیبی، «در آغوش درخت» به کارگردانی بابک خواجه‌پاشا، «رمانتیسم عماد و طوبا» به کارگردانی کاوه صباغ‌زاده، «سرهنگ ثریا» به کارگردانی لیلی عاج، «شهربانو» به کارگردانی مریم بحرالعلومی، «عطرآلود» به کارگردانی هادی مقدم‌دوست، «هناس» به کارگردانی حسین دارابی، «هوک» به کارگردانی حسین ریگی، «یدو» به کارگردانی مهدی جعفری، «هفت بهار نارنج» به کارگردانی فرشاد گل سفیدی و «کاپیتان» به کارگردانی محمد حمزه‌ای ۱۲ فیلم بلند داستانی حاضر در این رویداد هستند که هرچند همه آن‌ها پیش‌تر دیده شده‌اند اما قرار گرفتن آن‌ها در کنار یکدیگر با هدف بازخوانی تصویر ارائه شده از زن و خانواده در هر یک آن‌ها، تماشای دوباره آن‌ها را واجد ارزش مضاعف کرده است.

فیلم‌هایی که در بخش بین‌الملل در سه بخش فیلم بلند سینمایی، مستند و فیلم کوتاه به رقابت می‌پردازند، به تفکیک هر بخش به این شرح است: بخش فیلم بلند سینمایی: «سه روز گلوله» از سوریه، «زمستان درون» ساخته مشترک کشورهای فرانسه، قطر و هند، «ستاره‌ها مرا راهنمایی خواهند کرد» از روسیه، «خط» ساخته مشترک کشورهای سوئیس، فرانسه و بلژیک، «ردپاهای محو شده» از هند، «خشم» ساخته مشترک کشورهای لبنان و آلمان، «شیواما» از هند، «پدرم و مادرم» از چین، «جدال برای محبوبم» از روسیه، «تیم رویایی» از روسیه، «آن» از ایرلند، «هناس» از ایران،  «در آغوش درخت» از ایران، «هوک» از ایران و «هدیه خدا» از قرقیزستان.

فیلم‌های مستند: «دوباره ملاقات خواهیم کرد» از هند، «یک بهار» از اتریش؛ «کوک‌ها» ساخته مشترک کشورهای صربستان، کرواسی، اسلوونی و بوسنی، «ارواح در حال انتقال» از عراق و سوئیس، «دانش نور است (یمن)» از ایتالیا، «لی» از چین، «سرزمین عسل» از مقدونیه، «گرته مایر: ملکه طراحی دانمارکی» از دانمارک، «طلوع آرورا» از کشورهای آلمان، ارمنستان و لیتوانی، «فرشتگان سنجار» از لهستان و «من کُدا هستم» از ایران.

فیلم‌های کوتاه: «روزهای بادی، زندگی ابری» از چین، «موهای مامان» از روسیه، «مادرانه» از  اسپانیا، «آخرین سال نو» از تاجیکستان، «قضاوت» از فیلیپین، «فاتجونا»  از آلمان، «بعد از کلاس» از چین، «اکران» از  تاجیکستان و «خیالبافی» از فرانسه.