بامدادجنوب: شهرستان دیلم در شمالی‌ترین نقطه استان بوشهر، به‌لحاظ جمعیتی کمترین تراکم جمعیتی در استان را به خود اختصاص داده است. این شهرستان کوچک، اما به‌اندازه نام خود، در تاریخ ایران آوازه دارد. نام دیلم گفته می‌شود از دیلیمیان شمال کشور گرفته شده است که در روزگار آل‌بویه مرکز و جنوب ایران را در ید اختیار خود داشتند و روزگار حکمرانی آنها، روزگار رونق و شهرت و تجارت بود. نام قدیم بحرین که دیلمون بود، نیز بن واژه دیلم گرفته شده بود و آوازه این نام تا سرزمین یمن نیز رفته است و بیش از 1500 سال است که در این منطقه جغرافیایی فامیل‌های خانوادگی بنام دیلمی حضور دارند.

این شهرستان به دلیل آب و هوای خود و همچنین نزدیکی به قلب فلات ایران همواره نقش مهم و به‌سزایی در تاریخ ایران داشته است. از آن زمان که عیلامی‌ها در این منطقه حکومت می‌کردند تا زمانی که پارس‌ها از انشان تا جنوب باختری ایران را در زیر سلطه خود داشتند، دیلم امروز همان نقش راهبردی خود را ایفا می‌کرد.

پیوستگی زمین و دریا و همچنین وجود شهرهای آبادی مانند سینیز و مهروبان، ارتباط یافتن دشت دستقان به زمین‌های حاصلخیز زیر دست رودخانه مارون در شهر قدیم ارنجان – بهبهان کنونی – و از آنجا اتصال ساحلی این شهرستان به‌خوزستان همه و همه دیلم را منطقه‌ای مهم کرد تا در روزگاری در تارک تاریخ این منطقه بدرخشد.

بازمانده این میراث کهن، اما این روزها چندان پیدا نیست. دیلم هر چند شهرستان شد و صنعت نفت و گاز در آن توسعه یافت و بسیاری از مردم آن در مناطق مختلف نفتی مشغول به‌کار شدند و اندکی وضعشان خوب شد، اما دیلم به دلیل دوری از مرکز استان، کمی جمعیت و کم لطفی مسوولان هیچ‌وقت نتوانست خود را بشناسد و این کم‌لطفی‌ها همچنان ادامه دارد.

دیلم، حتی در تابستان نیز هوایی مناسب‌تر از دیگر مناطق استان – به‌جز مناطق کوهستانی و ارتفاعات – دارد و همین مساله به‌همراه نزدیکی کوه و دریا و دشت‌های باریک و یادمان‌های گذشته می‌تواند این مناطق مختلف این شهرستان را به‌لحاظ گردشگری و تقویت اقتصاد محلی بر بن‌مایه‌های سنت‌های دیرین و اصیل برجای مانده از قدیم، زیباتر کند. این زیبایی‌ها زمانی بیشتر خود را نشان می‌دهد که بتوان برای آن برنامه‌ای مدون چید و این برنامه را در یک سند و دورنمای کلی از طرح‌های فرهنگی استان قرار داد.

هر چند در استان ضعف مدیریت بیداد می‌کند و به‌خصوص در حوزه میراث فرهنگی و گردشگری با آمدن افراد غیرمتخصص و ناآشنا، اوضاع بسیار آشفته‌تر شده است، اما نوشتن در این مورد می‌تواند برخی‌ها را هوشیار کند که تا فرصت هست، باید اندیشه کرد. دیلم و روستاهای مختلف آن، علاوه بر طبیعت زیبا، این ظرفیت را دارند که بتوانند در گلوگاه مهمی که چهار استان کشور را به‌ همراه خلیج‌فارس به‌هم پیوند می‌دهد از جاذبه‌های گردشگری خود استفاده کند.

در طول چند ماه گذشته با تعقیب اخبار تحولات در استان به‌خصوص در مورد شهرستان دیلم، متوجه شدیم که در این شهرستان در این حوزه هیچ کار مثبتی صورت نگرفته است و عملاً فراموش شده است. تلاش کردیم تا با برخی از افراد شناخته و آگاه در این حوزه نیز تماس بگیریم، اما در این کار نیز توفیق چندانی نداشتیم. نکته بد ماجرا اینجاست که در استان پول‌هایی که می‌آید، بیشتر خرج بافت قدیم بوشهر می‌شود، اگر چیز در کاسه ماند به شهرهای دیگر خواهد رسید، دیلم که آخر دنیاست دیگر باید روی پای خودش بایستند.

در حال تکمیل کردن این گزارش بودم که به‌یاد دهکده‌های گردشگری افتادم که فعلاً یکی از آنها نیمه‌تمام چهره بزرگراه امام علی شهر بوشهر را خراب کرده است و در این ماندم که آیا این منطقه جای توسعه‌ای این‌چنینی ندارد؟

معرفی دو منطقه باستانی دیلم که می‌تواند بیش از پیش مورد کاوش قرار بگیرد، می‌تواند نمایی کلی از این منطقه را به‌دست دهد؛

بندر سی‌نیز؛ در حدود بيست كيلومترى بندر ديلم در حوالى خور امام حسين كه امروزه يكى از مراكز تأسيسات نفتى جنوب است آثار خرابه‏هاى بندر سى‌نيز باقى مانده است. اين منطقه تا سال 321ه.ق كه همزمان با آغاز شورش قرمطيان بود، بندرى آباد و پررونق به شمار مى‏رفت. در اين سال قرمطيان آن را ويران كردند و ديگر هرگز آبادى پيشين خود را باز نيافت. روستاى حصار كه بعد از امام حسن قرار دارد محل حصار غربى شهر سى‏نيز بود كه آثار ويرانه‏هاى تأسيسات اين شهر هنوز در آن باقى است. اين آثار عبارتند از منطقه مرتفعى آكنده از سنگ و ملات گچ، سنگ‌هاى دريايى، حصار خانه‏ها، آب انبارها و چاه‌ها كه بر روى هم انباشته يا در هم آميخته‏اند. از خرابه‏هاى اين شهر كوزه‏هايى به دست آمده است كه در داخل آنها تخم گياه ذخيره شده و در زير خاك باقى مانده است.

بندر مهروبان؛ بندر قديمى مهروبان در 24 كيلومترى شمال بندر ديلم قرار داشت. آثار خرابه‏هاى اين بندر هم اكنون به نام «تل امام‏زاده» مشهور است. بندر ديلم تا پيش از خرابى بندر مهروبان كه در انتهاى راه باستانى معروف اصفهان ـ مهروبان قرار داشت، از بنادر بازرگانى مهم ايران بود. 

در مورد سایر بناهای قدیمی و میراث فرهنگی این شهرستان که ثبت ملی شده‌اند، می‌توان بیش از این‌ها نوشت اما تا زمانی که اراده‌ای برای اختصاص مناسب و درست منابع جهت توسعه هم‌سان در استان وجود نداشته باشد، مناطق قدیمی و باستانی همه رو به‌ویرانی می‌روند.