اگر به ساختمان‌های احداث شده چند سال اخیر استان بوشهر نگاهی بیندازیم، حامل یک پیام مهم هستند، و آن پایین بودن سطح کیفی این ساختمان‌ها است. این ساختمان‌ها در بیشتر ابعاد ساخت دارای کیفیت پایینی هستند، از جنبه‌های زیبای شناسانه و مفهومی معماری گرفته تا جنبه‌های کیفی مصالح و نوع ساخت.

ساختمان‌های نوساز و جدید دچار ریزش مصالح می‌شوند، تعدادی دارای فضای کیفی مناسب معماری نیستند و برخی دیگر که در آنها ابتدایی‌ترین مسایل ساخت ‌و ساز رعایت نشده است و از مشکلات گوناگون گریبانگیر شهرهای امروز استان هستند. همه این عوامل خبر از این می‌دهد که سطح کاری دست‌اندرکاران و عوامل سازنده این بناها بسیار پایین است.

 کارفرمایی که فقط به سوددهی پروژه فکر می‌کند، طراح غیرحرفه‌ای که به سبب نداشتن تفکر حرفه‌ای توانایی طراحی مطلوب را ندارد، پیمانکاری که مصالح و کیفیت ساخت را ارتقا نمی‌دهد و سازمان نظام مهندسی و شهرداری که بدون نظارت بر ساختمان‌ و کیفیت‌های ساخت آن، همگام با فضاهای شهری و حتی دادن برخی امتیازات در جاهایی که باید از ساخت و ساز جلوگیری کند، سبب به‌وجود آمدن چنین ساختمان‌های نامطلوبی می‌شود. اینها عواملی است که شهرهای ما را تهدید می‌کند و جای بسی تامل دارد که با بررسی این عوامل و علل‌ها در جهت رفع آن برآییم.

دفاتر زیادی در زمینه معماری در استان بوشهر در حال فعالیت ‌هستند اما به جرات می‌توان گفت که 90 درصد این دفاتر غیرحرفه‌ای هستند، و در زمینه طراحی و معماری در پایین‌ترین سطح ممکن قرار دارند. این دفاتر جز این‌که در موارد نرم‌افزاری خوب عمل می‌کنند، به‌هیچ عنوان دارای تفکر حرفه‌ای در زمینه معماری هستند. این تفکر غیرحرفه‌ای در دفاتر مشهور نیز دیده می‌شود، این در حالی است که تعدادی از دفاتر تازه تاسیس به دلیل اثبات خود دارای تفکر حرفه‌ای‌تری هستند. تفکر حرفه‌ای نباید فقط در جهت اثبات  و رونق اولیه باشد بلکه باید جوهره وجودی یک دفتر حرفه‌ای را شکل دهد، به‌طوری که در تمام لحظه‌ها دفتر معماری پایبند به این اصول خود باقی بماند.

 نکته مهمی که در این اینجا اهمیت دارد، این است که برخی از این دفاتر از همان ابتدا هم دارای این تفکر حرفه‌ای نیستند، چراکه کسی که دارای این تفکر باشد، خود این تفکر به او اجازه فکر کردن خارج از این حوزه را نمی‌دهد و اینجاست که می‌یابیم که اکثر این دفاتر دارای این مشکل هستند، چه دفاتری که جز دفاتر اولیه معماری بود، که به واسطه نبود رقابت به شهرت رسیده‌اند و چه دفاتر تازه‌تر که به واسطه سیستم آموزشی ضعیف وارد این عرصه شده و به آن‌ها داشتن این تفکر آموزش داده نشده است.

در این دفاتر که سوددهی اهمیت ویژه‌ای دارد، به تفکر معماری چندان اهمیتی داده نمی‌شود، به‌گونه‌ای که حتی با وجود برخی عناصر جوان و خلاق به این افراد اجازه طراحی داده نمی‌شود و همواره تاکید بر همان روال سنتی در جهت خواسته‌های کارفرما است که در آن کارمندان موظفند در کمترین زمان نقشه‌ها را آماده کرده و آن را ارائه دهند و این مشخص است که در چنین حالتی روی یک پروژه، زمانی برای تفکر در جهت طراحی مطلوب‌تر صرف نمی‌شود و این ناشی از وجود تفکر بازاری در این سیستم است.

یکی از اصول طراحی معماری که از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، توجه به زمینه و بستر طراحی است. برای حصول طراحی بهتر این امر ضروری است که طراح در بستر موجود حضور پیدا کند و با شناخت کامل از آن نوع طراحی خود را آغاز کند. در این نوع طراحی علاوه بر خواسته‌های کارفرما، توجه به فضاهای شهری نیز از اهمیت ویژه‌ای دارد که باید هم طراح و هم دستگاه نظارت به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند، اما متاسفانه به این نکات ‌توجه‌ای نمی‌شود، به‌گونه‌ای که فقط دو تا سه درصد دفاتر معماری به آن توجه نشان می‌دهند.

به عنوان مثال کارفرمایی برای آغاز کار روی ملک خود در جهت گرفتن طراحی‌های معماری به یکی از دفاتر معماری بوشهر مراجعه می‌کند، زمین موجود این شخص سر نبش یکی از خیابان‌ها‌ قرار دارد. این گونه زمین‌ها به دلیل محل قرارگیری خود از اهمیت ویژه‌ای در نماها وطراحی‌های شهری برخوردار هستند، بنابراین تیم طراحی موظف است در این موارد به‌طور دقیق‌تری به بررسی بستر موجود بپردازد و پس از آن شروع به طراحی کند اما متاسفانه در این مورد و خیلی از مواردی از این قبیل طراحان با سرهم بندی نقشه و استفاده از نقشه‌های دیگر که به‌منظوری دیگر از قبل طراحی شده‌اند، بدون فکر طراحی جدید و مناسب‌‌ و در کمترین زمان به کار خود پایان می‌دهند. به‌طور کل روال کاری این دفاتر در اکثر پروژه‌ها به این صورت بوده و وقت اندکی صرف طراحی در این دفاتر می‌شود که این جای بسی تاسف دارد.

این دفاتر را می‌توان با پزشک‌هایی مقایسه کرد که برای تمام بیماری‌ها یک نسخه می‌نویسند. در این بخش سازمان نظام مهندسی و شهرداری نیز عملکرد ضعیفی از خود نشان می‌دهند. این سازمان‌ها در بخش‌هایی که نیاز به سختگیری‌های مضاعف دارد به آسانی از این موارد می‌گذرند و در جاهایی هم که طراح با تلاش خود در صدد طراحی برآمده است، با اعمال سختگیری‌های بی‌مورد این معدود طرح‌های خلاقانه که از دل برخی اندک دفاتر معماری بیرون آمده را دگرگون کرده و آنها را مطابق با خواسته‌های خود شکل می‌دهند. در این نوع اعمال تغییرات، جنبه‌های خلاقانه اینگونه طرح‌ها از میان می‌رود و طرح به چیزی کاملا متفاوت تبدیل می‌شود. وجود این نوع تفکر در این سازمان‌ها و دفاتر غیرحرفه‌ای معماری به همراه تفکر سوددهی کافرمایان این پروژه‌ها، جنبه‌های معماری شهرهای ما را به نابودی کامل کشانده است.

نکته بعدی که در این خصوص می‌توان به آن اشاره کرد، در مورد مبحث طراحی در دفاتر معماری است که خواهان طراحی حرفه‌ای هستند، در این دفاتر، همواره طراحان از کارفرمایان ناراضی بوده، چراکه معتقدند به آنها اجازه طراحی مطلوب را نمی‌دهند، در این خصوص باید بیان کرد که این وظیفه دفاتر معماری است که کارفرمایان را در این خصوص قانع کرده و آنها را در توجه ویژه به طراحی و نماهای شهری راهنمایی کنند تا این اشخاص از مبانی‌ و مفاهیم طراحی در پروژه خود آگاه شده و با شناخت کامل‌تری به کار خود ادامه دهند. پس طراحان علاوه بر وظیفه‌ای که در امور طراحی دارند، باید با ایجاد فرهنگ‌سازی مناسب در جهت شناخت بهتر کارفرمایان از پروژه‌های معماری برآیند، چراکه در حال حاضر و با شرایط کنونی افراد کمی دارای این آگاهی و شناخت از اهمیت این موضوع هستند.

تفکر سوددهی و مباحث مالی باعث شده که در برخی از دفاتر معماری، از معماران جوان سوء استفاده شود. در این دفاتر و جامعه معماری انواع جدیدی از بیگاری به‌وجود آمده است، برخی از آن از دانشگاه‌ها آغاز می‌شود که برخی اساتید معماری، دانشجویان جوان و با استعداد خود را به کار دعوت کرده و از آنها خواستار انجام برخی از پروژه‌ها می‌شوند و دانشجو جوان نیز که این را فرصتی برای مطرح شدن و ادامه همکاری با افراد با تجربه می‌داند به این کار تن می‌دهد، در صورتی هدف این اساتید فقط پیشبرد امور خود است. در این نوع کارها معمولا معماران جوان به‌صورت مجانی کار می‌کنند، پس لازم است که دانشجویان این رشته به این موضوع دقت کافی داشته باشند. 

نوع دیگر سوء استفاده در مساله کارآموزی در دفاتر مطرح می‌شود. روال کار این دفاتر به این صورت است که در برخی موارد دانشجویان خود به این دفاتر مراجعه می‌کنند و در مواردی نیز این دفاتر هستند که از جوانان دعوت به همکاری می‌کنند. معماران تازه کار پس از مراجعه به این دفاتر به مدت 2 تا 3 ماه در این مکان‌ها به کارآموزی مشغول می‌شوند، اما نکته که در اینجا مطرح است نگرش به مسئله کارآموزی و نوع برخورد به این مسئله از سوی این دفاتر معماری است، مساله اول این‌که 2 تا 3 ماه برای کارآموزی زمان زیادی است و نباید بیشتر از 2 ماه شود اما به وضوع دیده شده که در برخی دفاتر به 5 تا 6 ماه هم رسیده است. موضوع بعد اینکه با این دانشجویان مانند کارآموز برخورد نمی‌شود بلکه این دفاتر در قبال مسائل نه چندان آموزشی خود، انجام کارهای زیادی را از این اشخاص انتظار دارند، به‌گونه‌ای که اکثر کارهای انجام شده در پیشبرد امور دفتر معماری توسط این کارآموزان انجام می‎شود. نکته جالب در اینجا این است، برخی از دفاتری هم که خود معماران جوان را دعوت به همکاری می‌کنند با آنها به این شکل برخورد می‌کنند، اما واقعا هدف برخی از این دفاتر چیست؟؟؟

دانشجویان و معمارانی که به این شکل به این دفاتر مراجعه می‌کنند، با این تفکر به این مساله می‌نگرند، حالا که توسط این اشخاص دعوت به همکاری شده‌اند، پس در پایان دوره کارآموزی با حقوق و مزایا در این دفاتر مشغول به کار خواهند شد، پس در دوره کارآموزی از این دانشجویان به شدت کار کشیده می‌شود و این افراد علاقه‌مند نیز، به طبع از خود انرژی و فعالیت زیادی نشان می‌دهند. حال پس از پایان این دوره این دفاتر یا دانشجو را مرخص می‌کنند و یا با پیشنهادهایی غیرمنصفانه و نامعقول، شرایط را طوری مهیا می‌کنندکه خود این افراد قید کار در دفتر را زده و آنجا را ترک کنند. پس از رفتن این دانشجویان، دفتر معماری نیروی کار جدید را جایگزین آنها می‌کند و به این صورت این دفاتر به حیات خود ادامه می‌دهند. 

یکی دیگر از اهدافی که دفاتر معماری از استفاده از معماران بی‌تجربه دنبال می‌کنند، پیشرو قرار دادن آنهاست که می‌توان از آن به‌عنوان‌ «دام‌های‌قانونی» نام برد. در مبحث دام‌های قانونی، این افراد بی‌تجربه که مسوولیت برخی از امور دفتر را برعهده دارند، هنگامی که مشکلی به‌وجود می‌آید سپر بلای این دفاتر می‌شوند. در این صورت، مسائل قانونی گریبانگیر این اشخاص می‌شود و آینده شغلی آنها را با خطر مواجه می‌کند، پس این بسیار ضروری است که افراد بی‌تجربه نه‌تنها در دفاتر معماری بلکه در هرکجا که مشغول به کارهای تخصصی هستند دقت نظر کافی نسبت به این موضوع داشته باشند.

مساله بعدی که در این بخش می‌توان به آن اشاره کرد، مربوط به کارمندان و طراحان این دفاتر است که با توجه به میزان کارهایی که انجام می‌دهند، حقوق و مزایای پایینی را دریافت می‌کنند. در بیشتر این دفاتر حق بیمه برای تمام افراد و کارمندان این دفاتر وجود ندارد و حقوق دریافتی آنان نیز بسیار پایین است. در دنیای معماری شهر بوشهر و حتی شهرهای دیگر ایران، اگر در مسائل مربوط به طراحی اوضاع خوب پیش رود، به پای مسوول دفتر نوشته می‌شود و اگر در آن مشکلی به‌وجود آید، گریبانگیر کارمندان این دفاتر می‌شود، پس به‌راحتی می‌توان مشاهده کرد که این طراحان از امنیت شغلی مناسبی برخوردار نیستند، بنابراین در مسائلی از این دست نیاز است که در وهله اول این افراد باید نسبت به حقوق خود آشنایی کامل داشته باشند و در وهله بعد نیاز است سازمان‌های مربوط نظیر اداره کار نیز بر امور برخی از این دفاتر که بیشتر خصوصی هستند، نظارت داشته باشند و نسبت به آن دقت و حساسیت نشان دهند.

نکته دیگر در مبحث حقوق و مزایا شامل مسائل جنسیتی می‌شود، به‌طوری که در این دفاتر به‌منظور کاهش هزینه‌ها از زن‌ها به‌دلیل دریافت حقوق پایین‌تر بیشتر استفاده می‌شود. اما باید بیان کرد که اگر معمار واقعا معمار باشد، نباید جنسیت او مهم باشد. این موضوع بیشتر مربوط به مساله رضایت است، چراکه معمولا زن‌ها در برخورد با این مسائل راحت‌تر از خود رضایت نشان می‌دهند و این ناشی از تفکری است که در جامعه رواج داده شده است. در اینجا باید بیان کرد که اگر این افراد به توانایی‌های خود آگاه هستند پس باید حقوق مناسب را نیز طلب کنند و لازم است خاطر نشان کرد که شناخت افراد از حقوق خود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است و باید همه به آن توجه داشته باشند.

مساله چگونگی حقوق مردان و زنان در تمام لایه‌های جامعه اجتماعی امروز دنیا وجود دارد و فقط شامل معماری نمی‌شود و چه خوب است به مباحثی از این دست با دقت نظر بیشتری پرداخته شود، چراکه باید به این موضوع با دید توانمندی افراد در امور تخصصی خود نگریسته شود نه با نگاهی جنسیتی.

تمام موضوعاتی که تا اینجا مطرح شدند در دفاتر مشهور دیده شده‌اند‌، پس نیاز است مشتریان، دانشجویان و معماران جوان در برخورد با این دفاتر احتیاط بیشتری از خود نشان دهند، چراکه اولین موضوعی که باعث بی‌توجهی افراد به این مسائل و موضوعاتی از این قبیل می‌شود، نام و شهرت این دفاتر است.

این دفاتر به دلیل نفوذی که در ادارات و سازمان‌هایی نظیر نظام مهندسی دارند، کارهای بیشتری را جذب خود می‌کنند و یکی از عمده دلایل مراجعه بیشتر مشتریان به این دفاتر به این دلیل است که آنان بهتر می‌توانند تاییدیه‌های مورد نیاز پروژه‌هایشان را از این سازمان‌ها دریافت کنند، پس در چنین شرایطی که صحبت از این تاییدیه‌ها به میان می‌آید، دفاتر جوان‌تر حتی اگر در مسائل کاری خود نیز، وارد باشند، باز با کم‌توجهی مشتریان و این سازمان‌ها روبه‌رو می‌شوند. بیشتر افرادی که در این سازمان‌ها حضور دارند، خود دارای دفاتری نیز هستند و به‌راحتی می‌توانند پروژه‌ها را جذب دفاتر خود کرده و به این صورت است که دفاتر جوان‌تر به دلیل نداشتن توان رقابت با این دفاتر از میدان رقابت خارج می‌شوند.

مشتریان باید توجه داشته باشند که بین دفاتر مشهور یا کمتر مشهور تفاوتی وجود ندارد، نکته‌ای که در برخورد با این دفاتر باید مد نظر قرار دهند، میزان توانمندی این دفاتر در برخورد با پروژه آنها است. این وظیفه تمامی این دفاتر است که باید به صورت حرفه‌ای با پروژه مشتریان خود برخورد کنند و حتی اگر این افراد نسبت به اهمیت مسائل معماری و شهری پروژه خود آگاهی ندارند، آنها را آگاه کرده و نسبت به آن اهمیت نشان دهند.

اگرچه در بازار امروزه داشتن سابقه، بر مسائل دیگر می‌چربد، در این خصوص باید خاطر نشان کرد که داشتن صرفا سابقه به معنای درستی اموری که تا به امروز انجام شده‌اند، نیست، چراکه اگر این امور و مسائل مربوط به طراحی و اجرا و دیگر مباحث شهری و شهرسازی، به درستی انجام گرفته بودند، وضعیت نماها و بناهای شهرهای ما، به این شکل نبود. پس نیاز است دفاتر معماری، سازمان‌ها و دیگر افراد حقیقی و حقوقی در امور انجامی خود در این زمینه دقت و توجه بیشتری از خود نشان بدهند و تفکر حرفه‌ای را در برخورد با مسائل معماری و شهرسازی‌، نسبت به تفکر بازاری موجود در این شهرها را ترجیح و مبنای کار خود قرار دهند.