بامدادجنوب- الهام بهروزی: کتاب در دنیای امروزی منزوی شده است، به‌خصوص در جامعه فعلی ایران، به‌طوری که اینک بیشتر صاحب‌نظران و جامعه‌شناسان نگران این بحران بی‌توجهی به کتاب هستند. بنابراین نهادهای مربوط و مسوولان امر با برگزاری نشست‌های مختلف و آسیب‌شناسی این حوزه سیاست‌هایی را به‌منظور ایجاد انگیزه در میان افراد جامعه و ترویج فرهنگ کتابخوانی اتخاذ کرده‌اند که تاکنون پاره‌ای از این برنامه‌ها در کتابخانه‌های سراسر کشور اجرائی شده‌اند.
براین اساس، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور پس از بررسی، کارشناسی و استفاده از نظرات و تجربیات جامعه کتابداری کشور در دوره جدید فعالیت‌هایش در دو سال اخیر، ضمن هدف‌گذاری و نامیدن سال 1395 به‌نام «سال خواندن»، تلاش می‌کند تا با ارائه خدمات متنوع و باکیفیت افراد را بهسوی کتابخانه‌ها جذب کرده و فعالیت‌هایش را به‌صورت متمرکز گسترش دهد. پیش از این دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور سال 1395 را «سال خواندن» برای کتابخانه‌های عمومی نامگذاری کرده بود. بنابراین در این گزارش پای صحبت سید علی هاشمی، مدیرکل کتابخانه‌های عمومی استان نشستیم تا در جریان برنامه‌های این اداره‌کل در سال جاری قرار بگیریم.
اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر در سال جدید برای ترویج فرهنگ کتاب و کتابخوانی چه برنامه‌هایی را برنامه‌ریزی کرده است؟
هاشمی: اداره‌کل کتابخانه‌های عمومی استان بوشهر برنامه‌های خود را از نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور می‌گیرد و گاه مشمول خلاقیت کتابداران و کارشناسان می‌شود. در حال حاضر در حوزه فرهنگی، دو طرح «نشست‌های کتابخوان» و «50 کتاب سال» را در دست داریم. «كتابخوان» عنوان نشست‌هايي است كه به‌منظور اشتراك گذاري كتاب‌هاي خوانده شده و با هدف ترويج و تبليغ مطالعه در قالب معرفي كتاب برگزار مي‌شود. در اين نشست‌ها که در سال 94 در مجموع 16 جلسه از آن در سراسر استان برگزار شد، افراد در فضايي صميمي تجربيات مطالعاتي خود را براي ساير علاقه‌مندان به اشتراك می‌گذارند که مدت‌زمان براي ارائه هر فرد حدود هشت دقيقه است و در هر نشست تقريبا هشت نفر به ارائه کتاب می‌پردازند. در طرح «50 کتاب سال» نیز براي هر ماه چهار عنوان كتاب براي اقشار مختلف و در موضوعات مختلف انتخاب مي‌شود و به‌منظور تحقق اهداف با محوريت آن چهار كتاب، فعاليت‌هاي كتاب-محور تبیین مي‌شود و انجام مي‌گيرد. تمركز بر اين چهار كتاب و تلاش براي خواندن آنها باعث مي‌شود تا ضمن ارتقاي ميزان نرخ مطالعه مفيد، برخي معضلات فرهنگی و اجتماعي نيز در سايه آگاهي‌رساني كتاب‌ها مرتفع شود، ان‌شاء‌الله. فعالسازی گروه‌های مطالعاتی، ارتباط‌گیری با سمن‌های فعال حوزه کتاب، برگزاری جلسات نقد و معرفی کتاب در کتابخانه‌ها، تشویق اعضا برای عضویت در «سایت شبکه کتابخوانان حرفه‌ای»، فعالسازی بخش کودک کتابخانه‌ها و... از دیگر برنامه‌هایی است که در دستور کار ماست. برگزاری دوره‌های ضمن خدمت به‌ویژه آموزش‌هایی که کتابداران را به مشاور کتاب و یا منتقد کتاب تبدیل کند و همایش‌هایی که دانش آنها را در علم اطلاع‌رسانی و دانش‌شناسی به‌روز کند. امید داریم در سال جاری داشته باشیم.
در سال گذشته، در طرح پایتخت کتاب چند تفاهمنامه با اداره ارشاد امضا کرده‌اید و در این طرح تا چه میزان همکاری داشته‌اید؟
هاشمی: اهم فعالیت‌های اداره کل کتابخانه‌های استان در طرح پایتخت کتاب، شامل مشارکت فعال در جلسات هم‌اندیشی و تهیه و تدوین چندین طرح و ارسال آن به دبیرخانه استانی، همچنین ابلاغ طرح به تمامی کتابداران هم‌استانی برای بهره‌گیری از ظرفیت و تخصص آنها بوده است. این طرح‌ها شامل طرح همیار کتاب (علاقه‌مندان در این طرح با دریافت کارت همیاری و معرفی کتابخانه و خدمات و فعالیت‌های آن در بین دوستان، همکلاسی‌ها و...، آنها را به عضویت در کتابخانه تشویق می‌کنند)، طرح تشویقی کودکان، طرح زمان گفت‌وگو (برگزاری نشست‌های هفتگی در کتابخانه‌ها و اشتراک‌گذاری کتب خوانده شده به‌صورت شفایی و رو در رو برای دیگر اعضا)، طرح کلاس‌های مشاوره خانواده برای بانوان عضو کتابخانه، طرح «تحقیق با اینترنت اکیدا ممنوع!» ویژه دانش‌آموزان مقطع ابتدایی و راهنمایی (به‌علت سهولت دسترسی به مطالب آماده در اینترنت و گرایش شدید دانش‌آموزان به تحقیقات آماده) که این طرح با هدف آشنایی دانش‌آموزان با کتب و نشریات پژوهشی، مطالعه و تفحص و همچنین یادگیری اصولی روش پژوهش برنامه‌ریزی شده و بازارچه خیریه مبادله کتاب می‌شود. خوشبختانه در جشنواره عشایر و روستاهای دوستدار کتاب ایران به‌دلیل فعالیت‌های گسترده ابتکاری، عضومحور و جذاب کتابخانه عمومیِ روستای چهارروستایی گناوه، این روستا به‌عنوان یکی از برگزیدگان دومین دوره این جشنواره ملی انتخاب شد.
به نظر شما چه عواملی سبب شده که استقبال از کتاب در کشور ما رضایت‌بخش نباشد؟
هاشمی: كتاب، موضوع بسيار مهمى است اما وضع كنونى كتاب در كشور، متناسب با شأن، سابقه و داعيه فرهنگى ايران و هدف‌هاى ترسيم‌شده براى جمهورى اسلامى نيست. کتاب بهترین وسیله انتقال میراث ادبی از نسلی به نسل دیگر است و به انسان‌ها کمک می‌کند تا میراث فرهنگی و ارزش‌های دینی و تاریخی خود را بشناسد و به آن ارج نهند. در سال 1391 نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور به استناد آمایشی که شرکت «پژوهشگران خبره پارس» به سفارش شورای فرهنگ عمومی ارائه داد، سرانه مطالعه را در کشور حدود 79 دقیقه اعلام کرد که البته شامل روزنامه، نشریه، کتاب، قرآن، ادعیه و فضای مجازی نیز می‌شد. این آمار در استان ما نیز رضایت‌بخش نبود. در استان از نظر شاخص‌های دیگر طبق استاندارد ایفلا 5/1 تا 5/2 جلد کتاب برای هر نفر نیاز است که اکنون در استان ما 7/0 جلد کتاب برای هر نفر موجود داریم. در سال 1404 طبق سند چشم‌انداز چهار جلد کتاب برای هر نفر نیاز است که اکنون در استان ما 7/0 جلد کتاب برای هر نفر موجود داریم. هشت مترمربع برای هر صد نفر فضای مطالعه نیاز داریم که اکنون نزدیک به دو مترمربع برای هر صد نفر هم‌استانی فضا داریم و از نظر عضویت تنها 3 درصد جمعیت استان عضو کتابخانه‌ها هستند، در حالی که در سند چشم‌انداز 35 درصد جمعیت باید عضو کتابخانه‌ها باشند. هدف از ارائه این آمارها این بود که ما هنوز بسترهای لازم را برای استقبال عمومی فراهم نکرده‌ایم. راهکارهایی وجود دارد؛ برای مثال طبق قانون، شهرداری‌ها مکلف هستند نیم درصد از درآمدهای ماهانه خود را به حساب انجمن کتابخانه‌های شهر واریز کنند ولی این قانون متاسفانه به‌خوبی اجرائی نمی‌شود. اگر نگاه شهرداری‌ها به کتابخانه‌های عمومی به‌مثابه یک نماد از فرهنگ هر جامعه باشد و گسترش کتابخوانی را از حقوق شهروندان بدانند، خود در این راه پیشقدم خواهند شد و به استقبال از کتاب و کتابخوانی در کشور کمک خواهند کرد.
برنامه امسال شما برای تجهیز کتابخانه‌های استان چیست؟
هاشمی: به لطف الهی و حمایت سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تعدای از فرماندارها مبلغ چهار هزار میلیون ریال اعتبار برای تعمیر و تجهیز اختصاص پیدا کرده که ان‌شاء‌الله به خرید وسایل سمعی‌بصری، رایانه، قفسه، تلویزیون، وسایل سرمایشی و گرمایشی، رنگ‌آمیزی و مانیتورهای شهری تعلق می‌گیرد.
چگونه می‌توان به کمک کتاب، فرهنگ و پیشینه فرهنگی‌مان را به نسل‌های بعدی منتقل کنیم؟ هاشمی: سنت کتابخوانی و پیشینه فرهنگی، تمدنی و ادبی ما ایرانیان گواهی می‌دهد ولی عادت کتابخوانی یعنی این‌که فرد اگر روزی کتاب نخواند یا به تحقیق و پژوهش کتابخانه‌ای نپردازد، آن روز آرام و قرار نداشته باشد. آن عادتی که امروزه در جامعه ما ترک شده است، عادت دادن مردم به کتابخوانی است حتی اگر حداکثر ابزارها را به‌کار گیریم (از کلاس‌های مدرسه تا سالن آمفی‌تئاتر دانشگاه‌ها، از رادیوهای محلی تا تلویزیون ملی، از اتوبوس‌های شهری تا کتابخانه‌های مرکزی و ...) شاید ده سال و حتی بیشتر طول بکشد. منظور این است که نخست باید برنامه‌های بلند‌مدت طراحی، تدوین و یا بومی‌سازی شود و دوم همه دستگاه‌ها درگیر شوند. نه تنها نهاد کتابخانه‌های عمومی یا اداره‌کل فرهنگ و ارشاد اسلامی. آنچه رهبر معظم انقلاب که خود یک کتابخوان حرفه‌ای هستند، همواره تاکید کرده‌اند. ایشان در بیانات خود در دیدار با مسوولان كتابخانه‌ها و كتابداران 29/04/1390 فرمودند: «كتابخوانى بايد در جامعه ترويج شود و اين كار بر عهده هم دستگاه‌هایى است كه در اين زمينه مسوولند و در مساله كتاب و كتابخوانى و كتاب خوب و كتاب مفيد؛ يك حركتى را همه مسوولان در كشور باید آغاز کنند». بدیهی است پیشینه فرهنگی تنها با رادیو و تلوزیون و فضای مجازی امروز به نسل بعدی انتقال نمی‌یابد، کتاب اثر مانایی دارد و در تاریخ بشریت آنچه که به‌صورت برجسته باعث انتقال فرهنگ شده است، کتاب بوده است. بنابراین باید از تمامی امکانات و ابزار برای توجه مردم به کتاب و تولید و نشر آن تلاش کنیم.
چگونه می‌توانیم جوانان امروزی را به‌جای پرسه‌زدن در فضای مجازی به سوی کتاب و کتابخوانی ترغیب کنیم؟
هاشمی: علاقه‌مند کردن مردم به کتابخانه و مطالعه و فرستادن کتاب در میان مردم دو راهکار وجود دارد که اگر درست انجام شوند، می‌توان جوانان را بهسوی کتاب و مطالعه جذب کرد. ما با افزایش تعداد کتابخانه‌های شهری و روستایی، انعقاد تفاهمنامه‌های بیشتر با دیگر سازمان‌ها برای ایجاد کتابخانه مشارکتی، تامین و جانمایی کتابخانه‌های باز شهری یا همان ایستگاه‌های مطالعه، تلاش برای راه‌اندازی کتابخانه‌های سیار، مشاوره کتاب، تاسیس کتابخانه‌های استاندارد با معماری بومی و محلی، برگزاری کلاس‌های قصه‌گویی، شاهنامه‌خوانی، روایتگری و... در بخش کودک کتابخانه‌ها، تامین کتب مورد نیاز علاقه شهروندان به‌شکل مکتوب و غیره به‌منظور برآورده ساختن نیازهای اطلاعات، علمی، تفریحی، آموزشی و... غنی‌سازی اوقات فراغت شهروندان با اجرای برنامه‌های فرهنگی در کتابخانه‌ها و دیگر برنامه‌های مفید و ارزشی تمام تلاشمان را به ترغیب هم‌استانی‌های عزیزمان به کتابخانه و کتابخوانی معطوف خواهیم کرد.
نظر شما در مورد کتاب‌های الکترونیکی چیست؟ آیا این کتاب‌ها به کتاب‌هایی مکتوب آسیب نمی‌رساند؟
هاشمی: کتاب خواندن آگاهي بار مي‌آورد و انسان آگاه، همواره با ديد پرسشگرانه به مسائل اطرافش مي‌نگرد و پرسشگري باعث مي‌شود که ما ناخواسته در پي کشف حقيقت برآييم و گرفتار سطحي‌نگری نشويم؛ پس کتاب خواندن و مطالعه در هر نوع که باشد، مي‌تواند نگاه انسان را نسبت به جامعه و جهان دگرگون کند. فرهنگ تعامل و سازگاري را به‌وجود بياورد و خشونت و ناسازگاري را از بين ببرد. با رشد سريع تکنولوژي در يک دهه اخير و دسترسي آسان به کتاب از طريق اینترنت، رونق کتاب‌هاي مکتوب در سراسر جهان مثل سابق نیست. وبسايت‌ها و شبکه‌های اجتماعی دسترسي آنلاين به کتاب را بسيار ساده کرده است؛ تنها لازم است که لب‌تاپ و يا تلفن هوشمند شما به اینترنت وصل باشد (یا حتی بدون اینترنت)؛ مي‌توانيد کتاب‌هاي مورد علاقه‌تان را بخريد یا بخوانيد. کتاب‌هاي که شايد نسخه مکتوب آن را مدت‌ها نتوانيد پيدا کنيد. با وجود سرعت بالای دسترسي به کتاب، رايگان بودن اکثر کتاب‌ها در کتابخانه‌هاي مجازي اینترنتي و ... علاقه‌مندی به کتاب مکتوب را کمتر کرده است، حتی کساني که توان خريد کتاب مکتوب را دارند، تلاش مي‌کنند تا با عضویت در این کتابخانه‌ها کتاب یا نشریه مورد علاقه خود را تهيه کنند و بخوانند. می‌توان گفت، امروزه در کشور ما با گسترش کتاب‌هاي الکترونيکی گردش کتاب و صنعت نشر و چاپ دچار نوعی رکود شده اما اگر کتابخانه‌ها، دانشگاه‌ها و دیگر مراکز علمی-فرهنگی آگاهانه به بررسی و استقبال این پدیده بروند؛ به فرهنگ کتابخوانی آسيب وارد نمی‌شود.
سخن پایانی؟
هاشمی: ضمن تشکر از شما که به انعکاس گوشه‌هایی از فعالیت‌ها و خدمات کتابخانه‌ها می‌پردازید و به‌نوعی به ترویج امر کتاب و کتابخوانی اهتمام می‌ورزید؛ ما از دیگر اصحاب رسانه نیز استدعا داریم که در سال 1395 بیش از پیش در کنار کتابخانه‌ها باشند. بدیهی است هر چه اطلاع‌رسانی بیشتر باشد، از طرفی احساس نیاز به کتاب، کتابخانه و کتابخوانی بیشتر خواهد شد و از طرف دیگر شاهد همت بلند خیرین و نیکوکاران به احداث کتابخانه و اهدای کتاب و ترویج فرهنگ مطالعه خواهیم بود.
