بامدادجنوب- الهام بهروزی: معماری و ظاهر ساختمان‌های هر شهر در زیبای چهره آن شهر بسیار تاثیر دارد؛ یعنی اگر ما وارد شهری شویم که دارای ساختمان‌های زشت و بدترکیب است، عموما از اقامت در این شهر احساس لذت نخواهیم کرد، پس به این نتیجه می‌رسیم که نما و معماری که برای ساختمان‌ها تعبیه می‌شود، باید زیبا، مهندسی شده، خوش‌ترکیب و منطبق با اقلیم آن منطقه باشد، همچنین به معماری آن سرزمین هم وفادار باشد. بنابراین در اینجا به اهمیت هنر معماری پی می‌بریم. اما هنر معماری چیست؟ هنر معماری نوعی فرم هنری و در واقع همان هنر طراحی و ساخت بناها، سازمان‌ها، محیط‌های شهری و سایر بناهای ساخته دست بشر از جمله محیط‌های شهری است که می‌تواند با طراحی ویژه به آن جنبه زیبایی‌شناختی بدهد. معماری در معنای زیبایی‌شناسی آن عمدتا شامل طراحی و انتخاب دکراسیون داخلی، نحوه چیدمان وسایل و در عین حال نظارت بر ساخت یک بنا و درآوردن طرح بیرونی مورد نظر براساس طرح طراحی شده است. همچنین این امکان وجود دارد که یک معمار به بازسازی و طراحی دوباره یک بنا بپردازد.
طبع زیباپسند بشر مدام به‌دنبال تنوع و ابتکار است، اگر خوب دقت کنیم، می‌بینیم که هر چند سال یک‌بار در نما و معماری ساختمان‌ها نیز از یک سبک یا مدل خاصی استقبال می‌شود، به‌عنوان نمونه در این چند ماه اخیر شاهد ساخت ساختمان‌هایی با مدل رومی هستیم که نمی‌توان حکم به نازیبا بودن آن داد و بدون‌شک اگر ساختمان‌هایی در مدل‌ها و سبک‌های گوناگون با رعایت قوانین نظام مهندسی و ... ساخت شود، به زیبایی چهره شهر می‌افزاید. بوشهر از دیرباز پذیرای بناهای شاخص و زیبایی بوده که هر چند نیمی از این ساختمان‌ها به‌دلیل گذر زمان و... فرسوده و به مخروبه بدل شده‌اند اما بقایای این آثار به‌جا مانده بیانگر هنر و معماری بی‌نظیری است که می‌طلبد در پاسداشت و معرفی آن کوشا باشیم. معماری بوشهر و تعدد بناهای شاخصی که از دوره قاجار در استان بازمانده است، نیاز به توجه و پژوهش بسیار دارد، به‌طوری که پیش از کتاب «معماری بوشهر» به قلم فرزاد غلام‌زاده کتاب جامع و شاخصی در این حوزه وجود نداشته است و با ورود این کتاب به بازار نشر بسیاری از ناگفته‌های معماری این خطه بر اساس تحقیقات میدانی و پژوهشی آشکار شد. در این خصوص گفت‌وگویی را با نویسنده کتاب «معماری بوشهر» صورت دادیم.
فراز غلام‌زاده در خصوص انگیزه‌اش از نوشتن این کتاب به بامداد جنوب گفت: جای چنین کتابی در حوزه معماری بوشهر خالی بود، چراکه کتاب‌هایی که پیش از این در حوزه معماری نگاشته شده بود، این‌گونه نبود که کل جغرافیای استان بوشهر را شامل شوند، عمدتا این کتاب‌ها در مورد بناهایی که در چهار محل مرکزی شهر (بهبهانی، کوتی، شنبدی و دهدشتی) وجود دارند، نوشته شده غافل از این‌که ما بناهایی هم در محلات دیگر نظیر سنگی، بهمنی، دواس، جفره و... (در گذشته به آنها محلات پیرامونی می‌گفتند) داشتیم که به آنها توجه نشده بود. بنابراین ما در این کتاب ابتدا از چهار محل شروع کردیم، بعد به دیگر محلات بوشهر کشیده شد و در نهایت به کل استان رسیدیم. نوشتن این کتاب چهارده‌سال زمان برد تا این‌که در سال 72 به چاپ رسید اما شیوه من در تحریر این کتاب میدانی بود و کمتر از شیوه کتابخانه‌ای بهره گرفتم.
وی با بیان این‌که بافت تاریخی بوشهر به‌دلیل کوچه‌های تنگ و باریک، ساختمان‌های بلند و وزش نسیم از سمت دریا از طریق تاشوها و این کوچه‌ها زیبا و بی‌نظیر است، افزود: همچنین وجود بادگیرها در بافت که دیگر وجود ندارند، به زیبایی معماری بافت افزوده بود اما در مورد معماری بناهای بافت تاریخی نظیر عمارت ملک، عمارت حاج رئیس، عمارت گلشن، عمارت دهدشتی و... باید بگویم که این بناها به‌دلیل داشتن ایوان‌های دلنشین در دو یا چهار جهت، ساخت اتاق‌ها در ارتفاع معین، داشتن اتاق‌های پنجدری و شاه نشین روی زیرزمین‌ها و... از معماری منحصر‌به‌فردی برخوردار هستند. البته در اینجا به این نکته اشاره می‌کنم که معماری این بناها متاثر از معماری دوره قاجار است و در دوران قاجار هم ساختمان‌ها به شکل حیاط مرکزی ساخت می‌شدند.
نویسنده کتاب «معماری بوشهر» با اشاره به این‌که ما در چهار محل بوشهر به ساختمان‌های مسکونی نظیر حاج‌رئیس، دهدشتی، اکابریان و... باید بگویم خانه نه عمارت، خاطرنشان کرد: چراکه شکل ساختاری این بناها به‌صورت حیاط مرکزی است؛ یعنی حیاط در وسط ساختمان قرار گرفته و اتاق‌ها دورتادور آن در یک یا چند طبقه ساخت شده‌اند، به این‌گونه ساختمان‌ها خانه گفته می‌شود اما عمارت به ساختمان‌هایی اطلاق می‌شود که در وسط یا گوشه قطعه‌زمینی یک یا دو هکتاری و مشجر ساخت می‌شوند. بنابراین ما هر چه از بافت فاصله می‌گیریم و به محلات پیرامونی بوشهر نظیر سنگی، بهمنی و... می‌رسیم با عمارت‌ها روبه‌رو می شویم، نظیر عمارت ملک چون در این محلات با محدودیت زمین مواجه نبودند. این عمارت‌ها معمولا در یک یا دو طبقه به‌صورت مستطیل ساخت شده و دارای زیرزمین هستند، همچنین طبقه اول آنها دارای چند اتاق و ایوان در دو، سه یا چهار جهت بوده است.
فرزاد غلام‌زاده در ادامه درباره مشکلاتی که در حوزه تالیف این کتاب با آن دست‌به گریبان بوده است، گفت: در نوشتن این کتاب با دو نوع مشکل روبه‌رو بودم؛ یک مشکلات پژوهشی و دیگری مشکلات مالی. در حوزه پژوهشی برای به‌دست آوردن منابع معتبر در حوزه معماری به ادارات میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و فرهنگ و ارشاد اسلامی استان مراجعه کردم اما منبع جامعی به‌دست نیاوردم، حتی در این زمینه نه نقشه‌ای بود و نه متنی. بنابراین تصمیم گرفتم به‌صورت میدانی پژوهش خودم را ادامه بدهم و در این زمینه با وارثان، صاحبان و مالکان این بناها گفت‌وگو کردم و همچنین برای این‌که به اطلاعات مستندی دست یابم، سوالات فراوانی طرح کردم و با چهار یا پنج نفر که درباره آن بنا اطلاعاتی داشتند، مصاحبه گرفتم و مشکل عمده دیگری در این مسیر با آن روبه‌رو بودم، هزینه چاپ و نشر کتاب بود.
وی در پایان در پاسخ به این سوال که در حال حاضر معماران بوشهر در کدام محله‌ها به معماری بومی وفادار هستند، عنوان کرد: بیشتر در چهار محل به معماری بومی اهمیت می‌دهند و اگر خوب دقت کنیم در سایر محلات بیشتر از معماری تلفیقی استفاده می‌شود، به‌عنوان نمونه هلال پنجره را از معماری بومی و کف سرامیک را از معماری مدرن می‌گیرند و در نتیجه شما با سبک مدرنی مواجه می‌شوید. بنابراین گرایش به سبک پست مدرن در این سال‌ها چشمگیر بوده است. البته ما در مرمت‌هایمان هم به پست مدرن گرایش داریم، به‌طوری که در مرمت عمارت حاج‌رئیس آسانسور تعبیه شده است و این گونه مسائل در سراسر کشور به‌چشم می‌خورد، چراکه سازمان میراث فرهنگی اصراری به حفظ معماری و ظاهر اولیه بناها ندارد و گاه تصرفاتی در ظاهر آنها ایجاد می‌کند، البته من معتقدم که مرمت و بازسازی بناهای تاریخی و شاخص باید با همان مواد اولیه و به همان شکل صورت بگیرد تا بتوانیم آن را به همان صورتی که بوده به آیندگان خود بسپاریم.
