افزایش چشمگیر کاشت و برداشت هندوانه در سال جاری قیمت عرضه این محصول را در بازار برای کشاورزان با ضرر همراه کرده است. کاهش قیمت هندوانه در روزهای اخیر و فروش نرفتن آن، باعث شده تا کشاورزان از برداشت این محصول و حمل آن به میادین میوه و تره‌بار خودداری کنند. داستان فروش نرفتن هنداونه مختص امسال نیست. پارسال هم این مشکل وجود داشت و البته سال‌های گذشته.

در حالی که در ابتدای برداشت هندوانه یعنی در اواسط خرداد‌ماه  قیمت هر کیلو از این محصول در برخی مناطق کشور بیش از دو هزار تومان بوده اما در هفته‌های اخیر، بازار با کاهش قیمت این محصول به کیلویی 200 تومان در مغازه‌ها و کیلویی 100 تومان در دستفروش‌ها مواجه شده است. با توجه به این‌که حمل بار برای هر کیلو هندوانه بیش از 50 تومان هزینه در بر دارد، کشاورزان نه تنها سود نمی‌برند بلکه ضرر بزرگی را نیز متحمل می‌شوند.

از طرف دیگر، مسوولان کشوری نیز در حالی از رشد چهار تا پنج برابری کشت هندوانه نسبت به سال گذشته خبر می‌دهند که کشورهای خریدار هندوانه ایران در سال‌های گذشته، امسال خودشان محصول تولید کرده‌اند و به همین علت بازار داخلی با مازاد عرضه این محصول مواجه است.

افزایش تولید هندوانه و عرضه بیش از نیاز آن در بازار در حالی اتفاق افتاده که کشور و به‌ویژه استان بوشهر با کمبود آب روبه‌رو هستند و هندوانه هم محصولی است آب‌بر.

همان‌گونه که گفتیم هم‌اکنون قیمت هر کیلو هندوانه به 100 تومان رسیده است، یعنی هر ده کیلوگرم هندوانه تنها به قیمت هزار تومان به فروش می‌رسد. از آنجایی که بیش از 90 درصد هندوانه را آب تشکیل می‌دهد، پس حدود 9 کیلوگرم از یک هندوانه 10 کیلوگرمی از آب تشکیل شده است. از طرف دیگر، هر بطری 5/1 لیتری آب، به قیمت هزار تومان به فروش می‌رسد، یعنی اگر آبی که صرف تولید یک هندوانه 10 کیلوگرمی می‌شود را بفروشیم، حدود شش هزار تومان قیمت می‌خورد، در حالی که هم‌اکنون به قیمت هزار تومان به فروش می‌رسد.

بوشهر از جمله استان‌هایی است که کشاورزان آن علاقه زیادی به کشت محصولات پرآب جالیزی دارند و همه‌ساله سطح زیادی از اراضی این استان برای تولید این محصولات زیر کشت می‌رود. در همین رابطه، معاون بهبود تولیدات گیاهی استان بوشهر در تاریخ 25 فروردین‌ماه در گفت‌وگو با بامداد جنوب، سطح زیر کشت محصولات جالیزی در سال جاری را چهار هزار و 500 هکتار عنوان کرده و پیش‌بینی کرده بود که حدود 120 هزار تن محصول از این مزارع برداشت شود. با این وجود، هنگام برداشت، کشاورزان از قیمت این محصولات ناراضی بودند و می‌گفتند که تنها زحمت این کار برایشان باقی می‌ماند. 

از طرفی بوشهر جزء استان‌هایی است که در وضعیت بحرانی کم‌آبی به سر می‌برد، به‌طوری که اگر همین‌طور مصرف بی‌رویه آب در این استان ادامه یابد، مردم حتی برای تامین آب آشامیدنی نیز با مشکل مواجه خواهند شد.

نکته دیگری که بیشتر دل آدم را درد می‌آورد، اجاره دادن زمین‌ها از سوی کشاورزان بوشهری به کشاورزانی از سایر استان‌ها نظیر اصفهان است. آنها با اجاره زمین از کشاورزان بوشهری، بی‌رحمانه آبی را که با زحمت و هزینه فراوان به‌دست می‌آید، صرف کاشت و تولید محصولات جالیزی می‌کنند تا بتوانند علاوه بر پرداخت هزینه‌های اجاره زمین، به سودی هم برسند.

حال با توجه به این‌که تامین آب آشامیدنی بسیار ارزشمندتر از تولید محصولاتی نظیر هندوانه است، آیا کاشت این‌گونه محصولات نباید در استان متوقف شود؟

جرائم سنگین برای کشت محصولات پر‌آب

این روزها بسیاری از کارشناسان در استان و کشور، در زمینه مصرف بی‌رویه آب در بخش کشاورزی هشدار می‌دهند. به‌طور مثال، چندی پیش مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، خواستار محدود کردن یا منع کشت این‌گونه محصولات پرآب در مناطق خشک و کم‌آب و وضع جرائم سنگین برای این موضوع شده است.

همچنین در برخی از استان‌ها مانند کهگیلویه و بویراحمد، سازمان جهاد کشاورزی، کشت محصولاتی مانند برنج و هندوانه را در سال جاری ممنوع اعلام کرده است و در صورت کشت این محصولات از سوی کشاورزان، این سازمان هیچ‌گونه خدماتی را به کشاورزان ارائه نخواهد کرد و در صورت بروز مشکلاتی نظیر کاهش آب و خشک شدن محصول، هیچ تعهدی نسبت به کشاورزان ندارند.

از طرف دیگر، وزرای جهاد کشاورزی و نیرو نیز هرکدام به‌صورت جداگانه به کاشت و تولید محصولاتی نظیر هندوانه اعتراض کرده و به‌علت کمبود آب، مخالفت خود را با کاشت این محصولات اعلام کرده‌اند.

وزیر جهاد کشاورزی با اعلام مخالفت خود در رابطه با تولید و صادرات هندوانه گفت: باید با کنترل و مدیریت عرضه و تقاضا در زمینه کاشت محصولات،  به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که محصولات پر‌آب بیش از اندازه تولید نشوند و به‌نوعی با این محدودیت شدید آبی‌، صادرات آب نداشته باشیم. در واقع ترجیح می‌دهیم محصولاتی در کشور تولید شوند که دارای مزایای نسبی، ارزش افزوده و کمترین نیاز به آب باشند.

وزیر نیرو نیز با بیان این‌که در محاسبات اقتصادی مربوط به صادرات محصولات کشاورزی باید به مقوله به‌صرفه بودن آن حتما توجه کنیم، افزود: با خروج محصولات کشاورزی پرآب از کشور، در واقع آب صادر می‌شود.

حمید چیت‌چیان با بیان این‌که در دنیای امروز از اصطلاح آب مجازی برای اشاره به میزان آب مورد نیاز در تولید انواع محصولات نهایی صنعتی، زراعی و پتروشیمی استفاده می‌شود، خاطرنشان کرد: با وارد کردن برخی محصولات پر‌آب، در واقع میزان زیادی آب وارد کشور می‌شود که در اصل آب نیست اما خود آن محصول در برگیرنده آب مجازی است که وارد می‌شود، بنابراین در زمینه تولید و صادرات باید روی آن دسته از محصولات کشاورزی تمرکز کنیم که به آب کمی نیاز دارد.

به‌نظر می‌رسد در شرایط کنونی، جهاد کشاورزی استان بوشهر نیز باید تدابیر ویژه‌ای برای مقابله با خروج آب از استان، از طریق تولید و صادرات محصولات جالیزی پرآب بیندیشد. 

البته برای اطلاع از فعالیت‌های صورت‌گرفته از سوی سازمان جهاد کشاورزی استان بوشهر، سعی در برقراری ارتباط با مسوولان این سازمان داشتیم که متاسفانه موفق به برقراری ارتباط با رئیس جهاد کشاورزی استان نشدیم و امیدواریم در گزارش‌های بعدی به‌صورت کامل‌تر به شرح این موضوع بپردازیم.