داود علیزاده:
کمیته اخلاق در یک خبر جنجالی اعلام کرد پیام
صادقیان از سوی این کمیته به 15 سال محرومیت از فوتبال محکوم شده است. صادقیان بازیکن
سابق تیم ملی نوجوانان و جوانان و ستاره سابق دو باشگاه ذوبآهن و پرسپولیس است که
بعد از نزول فنی فوتبال خود را در باشگاههایی مثل نفت، ماشینسازی، عثمانلی اسپور
و سپیدرود ادامه داد. او که یکی از استعدادهای مهم فوتبال ایران در اوایل دهه 90 به
نظر میرسید در مقطعی ستاره پرسپولیس بود؛ اما با گذشت زمان و تغییرات فنی جایگاه خود
را در این تیم و سپس در فوتبال ایران از دست داد.
صادقیان به خاطر راهاندازی یک سایت شرطبندی
فوتبال باعث شد که سنگینترین محرومیت تاریخ کمیته اخلاق صادر شود. در چند روز
اخیر با خبر محرومیت صادقیان باز هم بحث درباره سایتهای شرطبندی و پیامدهایی که
در ایران داشته است بر سر زبانها قرار گرفته است. موضوعی که پیشتر به دلالان و
افراد حاشیه فوتبال نسبت داده میشد و حالا از رسیدن این ویروس به بدنه اصلی
فوتبال ایران حکایت دارد.
پیش از این وقتی علی انصاریان، بازیکن سابق
فوتبال، در یک برنامه تلویزیونی اعلام کرد: روزانه ۶۰۰ هزار دلار با شرطبندی
فوتبال از کشور خارج میشود، خیلیها متعجب شدند و انگشت به دهان ماندند. مزهمزه
کردن این رقم چندان راحت نیست و همان زمان حرفها زده شد برای جلوگیری از شرطبندی
فوتبال و کلاهبرداری گسترده که البته در حد همان حرف و شعار و بیانیه باقی ماند.
البته شرطبندی بر سر فوتبال یا ورزشهای
دیگر جدید نیست. در خارج از ایران که شکل و شمایلی کاملا قانونی دارد و در ایران
هم این کار در بنگاههای کوچک و محلی انجام میشود. بنگاههایی که بیشتر در استانهای
شمالی کشور فعال هستند و در بسیاری از شهرهای این خطه و در مغازهها و به خصوص
قهوهخانههایشان برگههای شرطبندی یا توتو را میتوان دید؛ اما وقتی پای
تکنولوژی و اینترنت به این کار باز شد، شرطبندی شکل گستردهتری پیدا کرد و خیلیها
وارد این بازی شدند. کافی است اینترنت داشته باشید و البته یک فیلترشکن تا وارد
یکی از همین شرطبندیهای مجازی شوید؛ ببرید یا ببازید.
«شرط بندی» اینترنتی، پدیدهای است که در دو دههی اخیر در جهان،
تبدیل به یکی از مسائل و معضلات اجتماعی شده است و در نتیجه، اغلب دولتها در کشورهای
مختلف، برنامههایی جدی را برای مقابله با این پدیده و مدیریت آسیبهای اجتماعی و اقتصادی
ناشی از آن طرح کردهاند. انتشار اخباری درباره جرائم مرتبط با شرطبندی در سایتهای
مجازی در ایران نیز سبب شده است تا برخی کارشناسان، درباره اثرات سوء این پدیده هشدار
دهند و مسوولان، عزم خود را برای مقابله با این پدیده جزم کنند.
ویژگی اصلی شرطبندی و قمار در فضای مجازی، نبود شفافیت و امکان
کنترل آن از سوی مراجع رسمی و قانونی است. تحقیقات بینالمللی نشان میدهد که سایتهای
شرطبندی و قمار، راه را برای کلاهبرداری و سوءاستفاده مالی از افراد باز میکنند و
آنان با تقلبهایی که در این سایتها صورت میپذیرد، مبالغ بسیاری را از دست میدهند.
همچنین خلافکاران میتوانند از طریق این سایتها دست به اقداماتی چون پولشویی و معاملات
خلاف قانون بزنند و بسیاری از گروههای بزهکار در پوشش این سایتها، با یکدیگر مبادلات
مالی برقرار کرده و عضوگیری میکنند.
اغلب کشورهای جهان، از طریق قوانین سختگیرانه خود تلاش کردهاند
تا با سایتهای قمار مقابله کنند و در بسیاری از کشورهای جهان، هرگونه قمار، شرطبندی
یا پیشبینی ورزشی بهصورت اینترنتی و آنلاین، ممنوع است و با گردانندگان چنین سایتها،
بهشدت برخورد شده و به مقامات قضایی، بهسرعت این سایتها را مسدود میکنند. از همین
رو است که این اغلب بهصورت مخفیانه و تحت عناوین دیگری دست به فعالیت میزنند و در
نتیجه این امر بستری برای بروز جرائم اینترنتی و مالی تبدیل شدهاند.
این سایتها ابتدا با جوایز و هدیههای کوچک، نظر کاربران خود
را جلب کرده و پسازآنکه کاربر حاضر شد مبالغ سنگینی را وارد سایت کند، حساب وی را
مسدود یا از بازپرداخت پول به وی خودداری میکنند و با توجه به فعالیت غیرقانونی این
سایتها، مالباخته ناچار است به سراغ پلیس یا مراجع قضایی برود. درعینحال برخی از
این سایتها نیز بهصورت کلی پوششی بوده و بهمحض دریافت اطلاعات حساب بانکی فرد، با
ورود به درگاه بانکی، مبالغ هنگفتی را از حساب وی برداشت میکنند.
گسترش استفاده از ارزهای دیجیتالی نیز فرصت بیشتری را برای کلاهبرداری
و سودجویانی فراهم آورده و آنان راحتتر از گذشته میتوانند از کاربران کماطلاع، کلاهبرداری
کنند. تحقیقات نشان میدهد سایتهای مجازی شرطبندی در آمریکا و اروپا هم تبدیل به
یک مسئله جدی شدهاند. از یکسو بسیاری از این سایتها، فاقد اطلاعات مشخصی درباره مدیران
آن هستند و بهاینترتیب امکان نظارت و کنترلی بر روی آنها وجود ندارد. از سوی دیگر
حتی در صورت شناسایی صاحبان سایتها، اغلب آنان در کشورهای کوچک و دورافتادهای مستقر
هستند که امکان تعقیب قضایی از سوی کشورهایی که در آن دست به کلاهبرداری زدهاند را
دشوار میکند. از همین رو در بسیاری از کشورهای جهان، نیروهای پلیس و دستگاه قضایی،
بهصورت مداوم در حال شناسایی و برخورد با این سایتها هستند.
گزارشهایی که در طی یک سال گذشته منتشر شدهاند، نشان از گردش
مالی بالای سایتهای شرطبندی دارند. بهطور مثال، روزنامه «اعتماد» در شهریورماه امسال
به نقل از یک پژوهشگر و مشاور در حوزه پرداخت، برآورد کرده است که این سایتها در طول
روز، گردش مالی بالا و در برخی مواقع حدود یک میلیارد تومانی دارند که تنها حاصل شرطبندی
بر روی مسابقات ورزشی است. سردار «وحید مجید» رئیس پلیس سایبری کشور نیز اعلام کرده
بود که از ابتدای سال ۹۸ تا مردادماه ۳۹۲ فقره پرونده قضایی در خصوص قمار با گردش مالی
بیش از ۹۶ میلیارد تومان و مسدودسازی بیش از نه میلیارد تومان تشکیلشده است.
«جواد جاویدنیا» معاون دادستان کل کشور در امور فضای مجازی نیز
در تیرماه امسال، اعلام کرد که در زمستان سال ۱۳۹۷، حدود ۱۲۰۰ سایت و بهطور متوسط،
هرماه ۴۰۰ سایتی که در شرطبندی آنلاین دخالت داشتهاند، مسدود شدهاند. وی در همین
زمان از گردش مالی چند هزارمیلیاردی سایتهای شرطبندی، سخن به میان آورده بود.
طبق گزارشها، پیگیریهای پلیسی و قضائی تخلفات سایتهای شرطبندی
آنلاین، به سطح بینالمللی نیز رسیده است و سرهنگ «حسین رمضانی» سرپرست مرکز تشخیص
و پیشگیری از جرائم سایبری پلیس فتا، در دیماه سال گذشته اعلام کرد که نیروهای پلیس
فتا، دو هزار پرونده بینالمللی را در زمینه قمار و شرطبندی آنلاین به با کشورهای
مختلف به سرانجام رساندهاند و افزود که بیش از ۸۰ درصد نیت مجرمان جرائم سایبری مربوط
به جرائم مالی و تسهیل مال نامشروع است و بیش از ۷۰ درصد درآمد نامشروع این سایتها
به جیب دستاندرکاران راهاندازی آنها واریز میشود. طبق اظهارات «مهدی طوبایی» سرپرست
معاونت توسعه و نظارت شرکت شبکه الکترونیکی پرداخت کارت هم در نیمه ابتدایی سال گذشته،
۱۳۰۰ درگاه پرداخت اینترنتی مسدود شدند که بیش از ۹۰ درصد از این درگاههای مسدود شده
مشغول به انجام تخلفاتی در زمینه شرطبندی آنلاین بودهاند.
بهروز اشرف سمنانی در گزارش «شرطبندیهای اینترنتی، تور نامریی کلاهبرداران»
در ایرنا از دلایل بروز این معضل اجتماعی اینگونه نوشته است: «پژوهشگران بسیاری در
جهان، با بررسی تبلیغات سایتهای شرطبندی در جهان، تصویر روشنی از دلایل مراجعه کاربران
به این سایتها، ارائه میدهند. جیمز بنک، در تحقیقات خود نشان میدهد که تبلیغات نظام
سرمایهداری و نئولیبرالیسم، یکی از عوامل اصلی گسترش سایتهای شرطبندی آنلاین هستند.
در رویکردهای نئولیبرالیستی و سرمایهداری جدید، اینگونه به افراد وانمود میشود که
دیگر این سختکوشی و صلاحیت شخصی نیستند که فرد را به موفقیت میرسانند، بلکه این ریسک
و خطرپذیری است که یک جوان را میتواند ثروتمند کند. نظام سرمایهداری و نئولیبرالیسم
افراد را رویاپرداز میکند و آنان دچار این توهم میشوند که میتوانند یکشبه به رویاهای
بزرگی که نظام سرمایهداری برای آنان ترسیم کرده است، دست یابند و در نتیجه گرفتار
بازاریابان سایتهای شرطبندی میشوند. سودای ثروتمند شدن یکشبه و بدون زحمت، که در بستر
اقتصاد سرمایهداران تبلیغ میشود، یکی از عوامل اصلی گرایش جوانان به شرکت در شرطبندیهای
آنلاین، باهدف کسب ثروت بدون انجام کار و زحمت است.
«جان مک میلان» و «دلتیا میلر»، دو پژوهشگر حوزه آسیبهای اجتماعی
هم در پژوهشی درباره تبلیغات شرطبندیهای آنلاین، نشان میدهند که چگونه در این تبلیغات،
تاکید بر اخلاق پیروزی و تقویت روحیه خطرپذیری، سودای ثروتمند شدن یکشبه را در ذهن
آنان میپرورانند و بدین ترتیب افراد را به سمت شرکت در چنین اقداماتی سوق میدهند.
این دو پژوهشگر معتقدند که استفاده از کلمات، نشانهها و نمادها و همچنین ساخت اسطورهها
توسط شرکتهای تبلیغاتی روشی است که در جهان سرمایهداری، بسیار مورداستفاده قرار میگیرد
و در نتیجه افراد سودای ثروتمند شدن را در ذهن میپرورانند.
برخی کارشناسان نیز معتقدند که فشار اجتماعی نهفته در بطن ساختار
نظام سرمایهداری برای کسب حداکثر سود و ارزش اجتماعی کسب ثروت، باعث میشود تا افراد
حاضر باشند هر خطری را برای هرچه زودتر ثروتمند شدن را بپذیرند و بهآسانی فریب وعدههایی
را بخورند که به آنان این پیام را میدهد که میتوانند بدون تلاش و کوشش و تنها با
مبالغی بسیار اندک، ناگهان به ثروتهای افسانهای دست یابند. نکته قابلتوجه آن است
که جوانان، قربانیان اصلی سایتهای شرطبندی هستند، زیرا نسبت به افراد مسن، تجربه
کمتری دارند و شوق آنان برای کسب ثروتهای غیرمنتظره، بسیار بیشتر است.
اما برای این منظور، ساخت الگوهای عینی نیز ضروری است و نظام
سرمایهداری، به ساخت این الگوها کمک میکند. انتشار تصاویر ساختگی از افرادی که بنا
به ادعا، از طریق شرطبندیهای اینترنتی، به ثروتی افسانهای رسیده و ماشینهای لوکس
سوار میشوند و یا تصاویر دختران و پسرانی جوانی که باوجود سن بسیار کم غرق در ثروت
و تجمل هستند، جزئی جداییناپذیر از تبلیغات مربوط به شرطبندیهای آنلاین، در شبکههای
اجتماعی است. در این تصاویر ادعا میشود که این جوانان با روی آوردن به این اقدامات
توانستهاند ظرف مدت کوتاهی ثروتمند شوند، در نتیجه برای ثروتمند شدن، راههای آسانی
نیز وجود دارد. بااینحال در هیچکدام از این تبلیغات، زندگی هزاران جوانی که به دلیل
شرکت در همین شرطبندیها، دارایی خود را از دست دادهاند، به میان نمیآید و از بازندگان
این بازی، سخنی گفته نمیشود. از همین رو بهنظر میرسد پدیده شرطبندی آنلاین، نهتنها
یک جرم حساب میشود که اکنون یکی از آسیبهای اجتماعی است و نهفقط در ایران، که در
تمامی نقاط جهان، تبدیل به بستری برای وقوع جرائمی نظیر کلاهبرداری، تقلب و پولشویی
شده است.»