الهام بهروزی
همه چیز از پنجم فروردینماه سال 1395 شروع شد؛
داستان کاشت اولین نهالهای حرا در بندر دیّر به همت کانون رشد و توسعه «نجیرم» و انجمن مردمنهاد «سوکا» با
مشارکت مردم آغاز شد. در این حرکت هزار نهال حرا در خور بردستان کاشته شد و این
روز نقطه عطفی شد برای مردم شهرستان دیّر در زمینه حفظ و نگهداری جنگل حرا و اکوسیستم
خور بردستان.
پس از کاشت موفقتآمیز نهالهای حرا در سال ۹۵، یک سال بعد (یعنی سال
۹۶) بار دیگر تشکلهای مردمی «نجیرم» و «سوکا» یکی از بزرگترین برنامههای کاشت
نهالهای حرا را در سطح کشور به نام «اسفند حرا» در دستور کار خود قرار دادند. در
این برنامه نیز 15 هزار نهال حرا در سال 1396 با همکاری منابع طبیعی و پالایشگاه
اول مجتمع گاز پارس جنوبی در این خور کاشته شد که این برنامه بهدلیل تعداد زیاد
نهالها چندین روز طول کشید و بسیاری از مردم شهرستان دیّر با خانواده و کودکان
خود به یاری سمنهای محیط زیستی شتافتند .
خوشبختانه
پایش و حساسیت مردم در نگهداری این پهنه جزر و مدی روزبهروز بیشتر میشد؛ اما در
این میان برخی از افراد سودجود با همکاری برخی از افراد خاص اقدام به تعریف پروژههایی
در محدوده خور بردستان کردند که نه تنها اکوسیستم آن را از بین میبرد بلکه تهدیدی
جدی برای پوشش گیاهی منطقه و حیات جانوران و پرندگان آبزی و کناری آبزی خور به
شمار میرفت. در این میان با شروع پروژههای صنعتی در حریم درختان حرا سمنهایی که
نقش زیادی در حفظ و نگهداری این خور داشتند به این اقدامات غیراصولی و کارشناسینشده
واکنش نشان دادند و در گفتوگوهای متعددی با روزنامه بامداد جنوب صدای اعتراض خود
را به گوش مقامات استانی و کشوری رساندند و موضوع را مورد کنکاش قرار دادند.
همزمان با این گزارشها خبر انتشار نامه مفصل و مستند سمنهای محیط زیستی
به معاون اول رئیسجمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور، خبرساز شد. در این
نامه از اقداماتی که اکوسیستم خور بردستان را به خطر انداخته بود، به شدت ابراز
نگرانی شده بود.
در این میان، معاون رئیسجمهور نیز با صدور دستوری از یکی از مدیرانکل
حفاظت محیط زیست در این زمینه گزارش مستقلی خواست. خوشبختانه در کنار این، با شکایت
شهرداری بندر دیّر از پروژه پرورش لارو در محدوده خور بردستان، این پروژه با دستور
دادستانی شهرستان دیّر متوقف شد.
اما بهدلیل نبود برنامه جامعی برای مدیریت و حفظ این منطقه مهم و از
طرفی نامعلوم بودن نقش سازمان حفاظت محیط زیست، ادارات منابع طبیعی، راه وترابري
و مسكن و شهرسازي و منابع آب در این خور برداشتهای مختلفی در خصوص نگهداری آن صورت
گرفته بود؛ بهطوری که هر کدام دیگری را مسوول این ناهماهنگی میدانستند. این
کشمکشهای اداری، سمنهای استان بوشهر را به قضیه وارد کرد و بنا به پیگیری و
مطالبه آنها، یک تیم استانی متشکل از کارشناسان مجرب محیط زیستی برای بازدید میدانی
از خور بردستان به بندر دیّر اعزام شدند. در بخشی از این گزارش که ۳۱ شهریورماه ۹۷
نیز در روزنامه بامداد جنوب منتشر شد، آمده است: «با توجه به شیب ساحل به سمت
منازل مسکونی، تالابی بودن منطقه مورد نظر، وجود خور و خلیجهای کوچک، جزر و مدهای
شدیدتری در طول سال نسبت به دیگر مناطق اتفاق میافتد که با احداث این جاده ارتباطی به سایت انتخابی امکان
پیشروی آب دریا به درون خشکی بیشتر شده و سبب بالاآمدگی آب دریا در مواقع طوفانی و
اغتشاشات جوی، آسیبدیدگی تاسیسات ساحلی و خانه ساحلنشینان را در پی خواهد داشت.
جنگلهای شورزی حرا مهمترین محل زیست آبزیان دریایی و مکانی مناسب برای
تخمریزی و تکثیر این آبزیان است که ارزش زیست محیطی فراوانی دارند و کارشناسان محیط
زیست کاملا به این مساله واقف هستند، هرگونه ورود به حریم حرا و دستکاری انسانی
از قبیل تجهیزات و سازه مصنوعی با هر درجه از آلایندگی در محدوده زیست آنها در این
نقطه حیات دیگر آبزیان را به خطر میاندازد. خور بردستان و جنگل حرای واقع شده در بندر
دیّر آخرین نقطه تنفسی شهر دیّر و مکانی با پتانسیل گردشگری فراوان است، همچنین در
امتداد دهکده گردشگری کنگان، بنک، بردستان و دیّر قرار دارد و جاده گردشگری وفاق دیّر
– کنگان در نزدیکی این منطقه میگذرد با
توجه به اینکه بخش زیادی از سواحل دیّر درگیر آلودگیهای صنایع پتروشیمی هستند باید
به کاربری گردشگری و اکوتوریسم این بخش از ساحل توجه شود. اجرای اینگونه طرحها
سبب محروم شدن مردم از ساحل و از دست دادن محدوده گردشگری ساحلی خواهند شد.»
این نگرانیها باعث شد که برنامه مدون و علمی درخواست ثبت ملی تالاب دیّر-
بردستان در دستور کار کانون رشد و توسعه «نجیرم» و انجمن «سوکا» قرار گیرد. به
همین منظور، نیمه آبان سال ۹۸ کارگاه مدیریت زیستبومی تالاب مند و دیّر- بردستان -
نخیلو در مرکز شهرستان دیّر با با رویکرد زیستبومی و همچنین نظرات کارشناسی ذینفعان
تالاب شامل سازمانهای دولتی، جوامع محلی، تشکلهای زیست محیطی، شوراها و دهیاران
روستاهای حاشیه تالاب برگزار شد.
در ادامه پیگیریهای این دو سمن مردمنهاد، کارشناسان ارشد دفتر
حفاظت تالابهای کشور و مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر برای چندمین بار از جنگل
حرا دیّر و خور بردستان بازدید کردند و شروع ثبت رسمی حریم این تالاب پس از چند هفته
از این زمان آغاز شد. خوشبختانه به ابتکار فرهاد قلینژاد، مدیرکل محیط زیست استان
بوشهر برای نخستینبار جشن روز جهانی تالابها با حضور نمایندگان دفتر حفاظت از تالابهای
کشور در بندر دیّر برگزار شد و برای نخستین بار شه دیّر بعنوان شهر تالابی معرفی شد
.
سرانجام تالاب دیّر – بردستان
که بخشی از آن در شهر دیّر و بخشی نیز در شهر بردستان قرار گرفته است. با پیگیریهای
کانون رشد و توسعه «نجیرم» و انجمن «سوکا» و حمایت ادارهکل حفاظت محیط زیست استان
و درایت کارشناسان ارشد دفتر حفاظت تالابهای کشور ثبت ملی شد که به دنبال این
اتفاق بزرگ تالاب دیّر- بردستان ذیل تبصره ماده «یک» قانون حفاظت، احیا و مدیریت
تالابهای کشور؛ مبنی بر اینکه هرگونه بهرهبرداری و اقدامی که منجر به تخریب و
آلودگی غیرقابل جبران تالابها گردد، ممنوع است. مرجع تشخیص تخریب و آلودگی غیرقابل
جبران، سازمان حفاظت محیط زیست است که در این قانون سازمان نامیده میشود، قرار میگیرد.
همچنین جنگلهای حرا نیز ذیل بند «ت» آییننامه
جلوگیری از تخریب و آلودگی غیرقابل جبران تالابها
قرار گرفته است.
حال جدا از خوشحالی ثبت ملی این تالاب، سمنهای و فعالان زیست محیطی شهرستان
دیّر در خصوص نحوه اجرای این قانون امید دارند که سازمان حفاظت محیط زیست در این
زمینه بهطور قاطع عمل کند و با تصمیمات و اقدامات سازنده در زمینه حفظ و نگهداری
این تالاب ارزشمند که به مثابه ریه تنفسی برای شهر دیّر بهشمار میرود، تلاش کند.
مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان بوشهر در خصوص اهمیت ثبت ملی
تالاب دیّر- بردستان به بامداد جنوب گفت:
تالابها بهعنوان یکی از مهمترین اکوسیستمهای محیط زیست دارای
کارکردهای مطلوب و زیستگاه انواع گونههای جانوری و گیاهی هستند و تالابهای دریایی
همانند خورها نقش مهمی در حیات آبزیان دریایی و در میکروکلیما (آب و هوا) منطقه
دارد. بنابر این حفاظت از تالاب دیر- بردستان نقش مهمی در پایداری زنجیره غذایی
اکوسیستم دریایی و آب و هوای منطقه و حفظ کاربریهای تالاب دارد و با درج نام
تالاب در فهرست تالابهای کشور این تالاب مشمول قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالابها
شده و پشتوانه قانونی و حقوقی لازم را دارد.
فرهاد قلینژاد در ادامه در خصوص قوانین ساخت و ساز در محدوده تالابها
توضیح داد: وفق قوانین و مقررات ساخت و ساز در محدوده تالاب ممنوع است و ساخت و
ساز در حریم تالاب نیز بدون کسب موافقت از وزارت نیرو و سازمان حفاظت محیط زیست
ممنوع است. از این رو، کاربریهای مختلف نیز باید حریم لازم و فاصله لازم را تا
محدوده تالاب بر اساس ضوابط و معیارهای استقرار صنایع رعایت کنند. رعایت فاصله و
حریم تالاب در راستای حفاظت از تالاب و جلوگیری از آسیب و خسارت به محیط زیست
تالاب الزامی است .
به گفته وی، وفق قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالابهای کشور و آییننامه
اجرائی مربوطه هر کدام از پروژههای عمرانی که باید در حریم تالابها احداث شوند
وفق ضوابط و معیارهای استقرار صنایع ملزم به رعایت فواصل لازم بوده که فاصله مذکور
وفق ضوابط و معیارهای استقرار صنایع بر اساس نوع صنعت و یا واحد خدمتی و معدنی
متفاوت است. فاصله مذکور در کارشناسی پروژهها نیز از سوی سازمان حفاظت محیط زیست
تعیین میشود.
مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان با تاکید بر اینکه تالاب دیّر-
بردستان یکی از تالابهای مهم استان بوشهر و زیستگاه انواع گونههای گیاهی و جانوری
است، تصریح کرد: این تالاب به دلیل اهمیت زیست محیطی که دارد، از سوی ادارهکل
حفاظت محیط زیست استان بوشهر در سال 98 بهعنوان یکی از تالابهای مهم کشور به
سازمان حفاظت محیط زیست معرفی شد که طبق قانون حفاظت، احیا و مدیریت تالابهای
کشور با موافقت سازمان حفاظت محیط زیست در فهرست تالابهای کشور قرار گرفت و مشمول
قانون فوقالذکر شد.
وی در خصوص حضور صنایع در نزدیک این تالاب و تهدیدهای صنایع برای حیات
آن نیز گفت: صنایع در مرحله استقرار باید حریمهای قانونی اعم از حریمهای کیفی و
کمی تالاب را رعایت کنند و همچنین ملزم هستند در مرحله بهرهبرداری ضوابط و
استانداردهای محیط زیستی همانند احداث تصفیهخانههای فاضلاب، دستگاههای کنترل
آلایندههای هوا و برنامه مدیریت اصولی پسماندها را رعایت کنند. در این صورت تاثیر
نامطلوب فعالیت صنایع در منطقه بر محیط زیست تالاب قابل کنترل است. در هر صورت
استقرار صنایع در منطقه نیازمند اخذ مجوزهای لازم از سازمان حفاظت محیط زیست و گاه
ارائه گزارش ارزیابی زیست محیطی در خصوص صنایع بزرگ صنعتی است.
قلینژاد در پایان در خصوص سرنوشت جاده وفاق که بر فراز این تالاب
عبور میکند، یادآور شد: جاده وفاق طی گزارشی که به ادارهکل حفاظت محیط زیست تحویل
شده در حال گرفتن مجوز از ادارهکل حفاظت محیط زیست است. البته صدور مجوز آن در
گروی رعایت موارد و شرایط زیست محیطی شده است.