|
الهام بهروزی
قطعا استقرار صنایع کوچک و بزرگ نفت و گاز در جوار آن بیش از آنکه یک فرصت باشد، یک تهدید جدی است؛ چراکه بنا به گفته کارشناسان محیط زیستی، این پارک یکی از باارزشترین زیستگاههای دریایی خلیج فارس است که دارای مجتمعهای مرجانی، علفهای دریایی، خورهای متعدد، جنگلهای حرا، سواحل ماسهای زیبا، سواحل صخرهای و درختان کهنسال انجیر معابد است و مناسبترین محل برای اجرای اکوتوریسم است. بدیهی است تاکنون آلودگیهای صنعتی تاثیر سوئی بر حیات زیستمندان آن چه در دریا و چه در خشکی گذاشته است و با توجه به اینکه این منطقه دارای ساختار و طبیعت منحصربهفرد و خاصی است، تنها با اجرای طرحها و برنامههای اصولی و منطبق بر قوانین محیطزیستی میتوان به رونق گردشگری و توسعه پایدار این منطقه افزود.
در این میان، شرکت آریاساسول که یکی از غولهای صنعتی جنوب کشور محسوب میشود و با بررسیهای صورتگرفته، یکی از صنایعی است که بهدلیل رعایت پیوستهای محیط زیستی در سالهای اخیر در پروژهها و طرحهای متعدد در حفظ محیط زیست و زیستمندان پیشرو بوده و بارها بهعنوان صنعت سبز و حامی محیط زیست مورد تقدیر و تجلیل واقع شده است، در سال ۹۵ طرحی را دال بر ساخت یک مجتمع اقامتگاهی، گردشگری و آموزشی در منطقه نایبند ارائه کرد که بنا به گفته فرهاد قلینژاد، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر، «در نهایت در سال 96 موفق به اخذ مجوزهای لازم برای اجرای این پروژه بزرگ از دستگاههای اجرایی استان بوشهر شد و طرح مذکور به تصویب شورای برنامهریزی استان در همان سال نیز رسید. این در حالی است طرح مذکور در خارج از اراضی ملی و در داخل اراضی و عرصههای مستثنیات منطقه تحت حفاظت نایبند واقع شده که شرکت آریاساسول مجوز تغییر کاربری زمین مذکور را به مساحت ۵/۲ هکتار در سال 1396 از کمیسیون تغییر کاربری استان دریافت کرده و همچنین دارای سند مالکیت در عرصه مذکور است؛ بنابراین واگذاری اراضی ملی در منطقه وفق تبصره 4 ماده 31 قانون حفاظت و بهرهبرداری از جنگلها و مراتع صوت نگرفته است.»
به گفته وی، «زمین احداث طرح در زون یا ناحیه گردشگری متمرکز طرح مدیریت پارک ملی دریایی نایبند واقع شده است. در مناطق حفاظت شده یکی از کارکردهای تعریفشده استفاده از پتانسیلهای گردشگری منطقه است که به همین منظور باید مناطق و عرصههای مستعد گردشگری در طرحهای مدیریت مناطق تحت حفاظت بهعنوان زون یا ناحیه گردشگری جانمایی شود. فعالیتهای گردشگری در منطقه یا ناحیه مناسب بدون آسیب به زیستگاه و منطقه تحت حفاظت صورت پذیرد. پروژه مذکور در سال 1397 رسما آغاز به کار کرد که در مهرماه همان سال بهعلت ابهامات در اجرا متوقف و گزارش و پلان توجیهی زیست محیطی دوباره تدوین و کاربریهایی نظیر موزه دریایی، آکواریوم، مرکز بازدیدکنندگان محیط زیست و مرکز تحقیقات زیست محیطی و کلاسهای آموزشی محیط زیست، سایت پرندهنگری، بهصورت رسمی طرح افزوده شد و شرکت مذکور متعهد به اجرا شد. مجوزهای صادرشده، حریم 60 متری دریا و خلیج نایبند در محدوده طرح قرار ندارد و شرکت مذکور مجاز به محصورسازی ساحل نیست و ساحل و کاربریهای گردشگری آن باید در اختیار مردم و گردشگران باشد که ادارهکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر بر این روند نظارت دارد.»
بنا به تاکید قلینژاد، «زمین مذکور قبل از احداث، دارای پوشش گیاهی و جنگل حرا نبوده است ولی وفق تعهدات شرکت باید نسبت به درختکاری ساحل اطراف با گونههای بومی اقدام کند و همچنین باید تصفیهخانه فاضلاب طرح احداث و انرژی مصرفی آن، انرژی خورشیدی بوده و تمامی سازهها اکولاژ و با معماری سنتی منطقه صورت گیرد. بنابراین وفق تعهدات شرکت آریاساسول و قوانین و مقررات سازمان حفاظت محیط زیست بر پروژه مذکور نظارت و در صورت هرگونه تخطی مراتب پیگیری خواهد شد.»
با همه این گفتهها، بالا آمدن سازههای انبوه فلزی، در بخشی از پارک ملی نایبند بهمنظور اجرای طرح زیست محیطی، اقامتگاهی، گردشگری و آموزشی شرکت پتروشیمی آریاساسول موجب واکنش شدید کنشگران محیط زیستی شده است و آنها سخت بر این باور هستند که احدات این مجتمع برابر است با نابودی حیات در نایبند. اما در اینجا این سوال پیش میآید که چرا کنشگران و فعالان محیط زیستی بعد از دو سال که سازههای این پروژه بزرگ بنا شده، به ساخت آن معترض شدهاند و آن را در تضاد و تناقض با حیات پارک ملی نایبند و زیستمندان آن میدانند!
طبیعتا اگر پارک ملی نایبند دغدغه جدی این روزهای آنها شده است، ضروری است قبل از ورود به پروژه غیرانتفاعی آریاساسول در حاشیه این پارک ابتدا به اتفاقاتی که در پارک ملی نایبند تاکنون انجام شده نگاهی بیندازیم و ببینیم چه اقداماتی از سوی فعالان محیط زیست برای توقف آنها انجام شده است؛ بیش از ۶۵۰ هکتار از زمینهای منابع طبیعی این پارک در اختیار مصارف نظامی قرار گرفته است که هرچند در راستای تامین امنیت کشور است؛ اما بههرحال دقیقا در دل پارک ملی نایبند انجام شدهاست.
همینطور جادههای نظامی متعددی که باز گرچه برای اهداف امنیتی است اما حفاظت از پارک را به چالش میکشد. احداث بدون مجوز جاده چریف که دقیقا از وسط جنگلهای حرا گذشته و بخش شمالی آنها را از بین برده است، بیشک یک تهدید جدی برای بقیه جنگلهای حرا در پارک ملی نایبند است. افزون بر این، ساخت جاده بنود به دریا و همچنین اسکله بنود بدون مجوز انجام شده است. صدور مجوزهای جدید برای حفاری چاههای گاز در حوالی بساتین، ساخت و سازهای غیرمجاز فراوان در مسیر جادهای که از دل پارک عبور میکند، همه این اقدامات در اراضی ملی اتفاق افتاده که به گفته ادارهکل محیطزیست پارک ملی نایبند را دو یا چهارشقه کرده است.
این در حالی است که شرکت آریاساسول در سالهای گذشته با حمایت از طرح نجات آهوی جبیر نقش شگرفی را در حفظ این گونه ایفا و افزون بر این، در اساسنامه خود بر حفظ محیط زیست تاکید کرده است تا جایی که برای رسیدن به توسعه پایدار، هدف نهایی خود را Zero Discharge به محیط زیست قرارداده و در این راستا نقشهراه بهبود و ارتقای سیستم مدیریت محیط زیست (Environmental Improvement Plan) را تدوین و برنامههای عملیاتی کوتاهمدت و بلندمدت خود را تعیین کرده و به مرحله اجرا رسانده است.
از مهمترین برنامهها و پروژههای زیست محیطی این شرکت که در سالهای اخیر و با سرمایهگذاری هنگفت در این شرکت به بهرهبرداری رسیدهاند، میتوان به اجرای پروژه کلیدی و با اهمیت بهبود فرایند عملیات احیای راکتور واحد الفین از سوی شرکت طراحی مهندسی لینده آلمان بهمنظور جلوگیری از انتشار هر گونه آلاینده گازی در اتمسفر، اجرای پروژه De dusting در واحد پلیاتیلن سبک با هدف جلوگیری از انتشار هر گونه غبار و ذرات پلیمری در هوای محیط، استفاده از سیستمهای نوین کنترل و پایش آلایندههای محیط زیستی از جمله سامانه پایش لحظهای دودکش، طراحی و اجرای سیستم فلرهای Smokeless با بهسوزی کامل که پایش مستمر شرایط عملیاتی شعله خروجی آنها از طریق دوربینهای مدار بسته تحت کنترل کامل سازمان حفاظت محیط زیست، اجرای برنامههای پیشگیرانه(Leading Indicator) مانند پروژه شناسایی و رفع نشتی از تجهیزات فرایندی (LDAR program) بهعنوان اولین شرکت ایرانی در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی، استقرار سیستم مدیریت محیط زیست نوین؛ از جمله هزینهیابی جریان مواد (MFCA) مطابق با استاندارد ایزو۱۴۰۵۱ و با هدف کاهش ضایعات، بهعنوان اولین شرکت صنعت پتروشیمی، تامین دستگاه خنثیسازی تاثیرات مخرب پسماندهای خطرناک جیوهای لامپهای فلورسنت/ مهتابی بهنام Bulb Eater و همچنین دستگاه زبالهسوز بشکهای، بهعنوان اولین شرکت در سطح صنعت نفت و پتروشیمی کشور، ایجاد، توسعه و حفظ ۹ هکتار فضای همیشه سبز در داخل مجتمع با گونههای گیاهی مختلف و موثر در جذب آلایندهها و پالایش هوای محیط، انجام مطالعات در راستای ارتقای فرهنگ و تعهد سازمانی نسبت به محیط زیست با رویکرد ارزیابی وضعیت موجود و دستیابی به رهیافت موثر و کارآمد و... اشاره کرد.
حال با وجود اینکه برخی از افراد پروژه اخیر این شرکت را با عنوان هتلسازی و ساخت و ساز در اراضی ملی و در منطقهای حساس از نایبند زیر سوال بردهاند اما با بررسیهای صورتگرفته، این پروژه هتلسازی نیست و کاملا غیرانتفاعی است، یک بخش آن باغ گیاهشناسی گونههای در حال انقراض جنوب و باغ موزه دریایی برای استفاده عموم، بخش مرکزی آن هم مرکز تحقیقات و آموزش زیست محیطی است که مورد بهرهبردای سازمان محیط زیست خواهد بود. یک بخش آن هم مهمانسرای کارکنان این شرکت است. همچنین هیچگونه دورریزی به دریا وجود ندارد. طراحی این مجتمع بزرگ منطبق با معماری منطقه جنوب کشور است که از سوی یک شرکت معتبر بینالمللی که در حاشیه جنوبی خلیج فارس کارهای موفقی انجام داده صورت گرفته است. قطعا این پروژه با رعایت الزامات زیست محیطی میتواند برای مردم منطقه و همچنین توانمندسازی آنها موثر باشد و به رونق گردشگری استاندارد و متمرکز این منطقه صنعتی بیفزاید. راهاندازی این مجتمع از تخریبهایی که به واسطه حضور گردشگران ایجاد میشود، جلوگیری میکند و به توسعه پایدار این خطه کمک میکند. از این رو، مورد حمایت مردم منطقه و شوراهای شهرها و روستاها واقع شده است.
افزون بر این، در خصوص جانمایی این مجتمع در پارک ملی نایبند، کارشناسان میگویند، آریاساسول در یک زمین ملکی و مستثنیات خود که با دریا ۶۰ متر فاصله دارد و بر اساس نتایج آزمایشات جهاد کشاورزی غیرقابل کشت و فاقد هر نوع پوشش گیاهی است، کلیه مجوزهای لازم را از دستگاههای اجرایی مرتبط و در نهایت شورای برنامهریزی استان، اداره کل محیط زیست استان و سازمان حفاظت از محیط زیست گرفته است و فرایند اخذ مجوزها در یک مرحله دیگر دوباره مورد راستیآزمایی و صحتسنجی قرار گرفته و تائید شده است. بنابراین طبق تبصرهها و مادههای قانونی زمینخواری در این محدوده صورت نگرفته و کلیه فعالیتهای شرکت آریاساسول مجاز است و سیستم قضائی هم دو بار کلیه مدارک را بررسی کرده است. طبق اين اسناد، هیچ بخشی از این پروژه نه متعلق به منابع طبیعی است و همه قرار است که تخریبی در این منابع ارزشمند صورت بگیرد.
انتظار میرود که شرکت آریاساسول، با احترام به دغدغه کنشگران و سمنهای محیط زیستی و انجمنهای مردمنهاد که امروز به حامیان بلامنازع محیط زیست و روشنگران جامعه بهویژه جوامع محلی تبدیل شدهاند، با برگزاری نشستهای هماندیشی با نمایندگان سمنها و دستگاههای مرتبط تمام پیوستهای محیط زیستی این پروژه بزرگ را یادآوری و تاکید کند و نشان دهد که در این پروژه چیزی که مایه نگرانی و تهدید جدی برای حیات پارک ملی نایبند و زیستمندان در معرض خطر آن باشد، وجود ندارد.
طبیعتا پارک ملی دریایی نایبند به این دلیل ثبت ملی شده و تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست کشور قرار گرفته است تا از کیان و زیست آن به شکل مطلوبی مراقبت و حفاظت شود و هر گونه عامل تهدیدزایی از چهره آن پاک شود تا بتوان این نعمت خدادادی را به نسل آینده در نهایت امانت تحویل داد.
حال حواشی که در خصوص این پروژه ایجاد شده اگر از روی حسن نیت باشد قطعا با توضیحات فوق قابل رفع است؛ اما اگر از روی سوءنیت است تنها با اطلاعرسانی دقیق میتوان ذهن مردم را روشن کرد. بدیهی است کشورهای در حال توسعه حاشیه خلیج فارس ثابت کردهاند که میتوان هم توسعه داد و هم حافظ محیط زیست بود. پس بیاییم با هم در این جهت حرکت کنیم.