بامداد24/عبدالله محمدعلی‌پور: كنجد يكي از قديمي‌ترين گياهان زراعي روغني جهان است و از زمان‌هاي قديم در ايران كشت مي‌شده که زماني از صادرات مهم كشور به‌شمار مي‌رفت. كشت كنجد در مناطق گرمسيري كشور مانند استان‌هاي خوزستان، سيستان و بلوچستان، فارس و بوشهر متداول است و در استان مازندران هم به‌دليل تنوع كشت، كنجد به‌صورت زراعت اصلي در بهار یا به‌عنوان كشت دوم بعد از برداشت غلات بسيار مورد توجه كشاورزان منطقه است.

‌زراعت کنجد در کشور همواره به خود متکی بوده و تاکنون از طرف دولت در جهت افزایش سطح زیر‌کشت و یا تولید توجهی به آن نشده است. شاید یکی از رازهای پایداری کنجد در کشور وجود صنایعی مانند صنایع روغن کشی باشد که لزوم توجه به این دانه را توجیه می‌کند.

نخست این‌که دانه کنجد با داشتن حدود 55 تا 60 درصد روغن، در میان دانه‌های روغنی بالاترین میزان روغن را دارد، دوم، میزان نیاز داخلی به دانه کنجد در اکثر سال‌ها بیش از میزان تولید در کشور است که این صنایع را مجبور به واردات این دانه می‌کند.

در کشور ما گرچه زراعت کنجد بسیار قدیمی است اما پرداختن به آن تازگی دارد، خوشبختانه شرایط مساعد آب و هوایی، سابقه بسیار قدیمی این زراعت، آشنایی کشاورزان با آن، داشتن بازار داخلی و خارجی و بالاخره توجه دولت به تامین بخشی از روغن مورد نیاز کشور از دانه کنجد، این امکان را فراهم کرد تا نظرها به این زراعت کهن جلب شود و با سرمایه‌گذاری‌های انجام شده، میزان تولید آن در کشور افزایش یابد.

کاشت دانه‌ روغنی کنجد در استان بوشهر به‌علت شرایط آب و هوایی و امتیازات ویژه‌ایی که برای کشاورزان در نظر گرفته شد، در سال‌های گذشته مورد توجه بسیاری از کشاورزان قرار گرفت، به‌طوری که هر سال سطح زیر‌کشت این محصول بیشتر می‌شد و کنجد خیلی زود توانست رقبایش را از میدان به‌در کند.

در آن سال‌ها تنها تعدادی از کشاورزان به‌صورت تخصصی کنجد می‌کاشتند اما مزیت‌های کشت کنجد سبب شد تا هر سال تعداد بیشتری از کشاورزان به کاشت کنجد روی بیاورند و حتی بسیاری از آنها که قبلا ذرت می‌کاشتند، به کشت کنجد روی آوردند. این شرایط تقریبا در استان‌های مساعد کشت کنجد به‌صورت مشابه وجود داشت.

در سال‌های گذشته کشت کنجد در فصل تابستان در بین کشاورزان طرفداران زیادی داشته است، به‌طوری‌که سال زراعی گذشته دو هزار و 200 هکتار از اراضی استان زیر کشت محصول کنجد قرار گرفت و بالغ بر دو هزار و 300 تن کنجد از این سطح برداشت شد.

دلایل بسیاری برای این اقبال عمومی به کشت دانه روغنی کنجد وجود داشت، مقاوم بودن گیاه کنجد در مقابل خشکی و آفت‌ها، بازار مناسب جهت فروش محصولات تولید شده، قیمت بازاری با‌ثبات و مناسب، وجود مشتریان دائمی در استان نیاز اندک به ارسال محصول تولید شده به استان‌های دیگر و در نهایت سوددهی بالای کشت کنجد از جمله این دلایل بود.

اقبال عمومی و سیاست‌گذاری‌ برای کم کردن نیاز کشور به واردات دانه‌های روغنی تا سال گذشته نیز ادامه داشت تا این‌که بحران آب در سال‌های اخیر و به‌خصوص امسال پدیدار شد و کشاورزی را در بسیاری از نقاط کشور تحت تاثیر خود قرار داد. شور شدن آب چاه‌ها، کم‌شدن آب‌های سطحی، کاهش بارندگی سالانه و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی، کشاورزی را در همه نقاط کشور مختل کرده است و البته استان خشکی مانند بوشهر از بحران بی‌آبی آسیب جدی‌تری دیده است.

 کمبود آب در استان باعث شده است تا سازمان جهاد کشاورزی نیز تمایلی به حمایت از کشت محصولات تابستانی نداشته باشد. این عامل باعث شده است تا تولید بذر کنجد در استان به‌شدت کاهش یابد و سهم هفتاد یا هشتاد درصدی خود را از این بازار از دست بدهد.

 مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان با اشاره به کمبود آب در استان، درباره تاثیر بحران آب بر محصول کنجد گفت: سال گذشته نزدیک به  دو هزار و 300 تن کنجد در استان تولید شد اما امسال وضعیت آب استان بحرانی شده است و به‌طور قطع تولید همه محصولات کشاورزی از جمله کنجد کاهش خواهد یافت.

فرهود ملک‌زاده با بیان این‌که کنجد در تابستان کشت می‌شود و با وجود مقاومت این گیاه در مقابل خشکی، هر سه تا چهار روز باید یک بار به آنها آب داده شود، افزود: با توجه به این‌که کشاورزان با محدودیت آب مواجه هستند، آنها ترجیح می‌دهند که این آب را برای محصولاتی با بازدهی بالاتر استفاده کنند.

وی با اشاره به بازدهی یک تن تا یک تن و 200 گرمی کنجد در هر هکتار ادامه داد: بعضی از دشت‌ها مانند دشت بوشکان ممنوعه اعلام شده‌اند و کشاورزان شهرستان دشتستان امسال ترجیح داده‌اند تا دو هزار هکتار از اراضی خود را به کشت گوجه‌فرنگی اختصاص داده‌ و از اراضی کشت کنجد کم کرده‌اند.

مدیر زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان با بیان این‌که گوجه‌فرنگی اگر در موقع مناسبی در استان کشت شود، سوددهی مالی و وزنی بسیار بالاتری نسبت به کنجد دارد، تصریح کرد: تغییر الگوی کشت موضوعی است که اکنون در جهاد کشاورزی استان در دست بررسی است و در صورتی‌که به نتیجه برسد، ما برای انتخاب محصول کشاورزی که باید در استان کشت ‌شود، ملاک‌هایی مانند میزان مصرف آب، بهره‌وری در هکتار و صرفه‌های اقتصادی را در نظر می‌گیریم و بر این اساس اجازه کشت را به کشاورزان می‌دهیم.

ملک‌زاده با بیان این‌که گیاه «سورگن» یکی از گیاهانی است که به‌دلیل بازدهی بالا مورد توجه جاد کشاورزی قرار دارد، گفت: این گیاه بازدهی بالای 70 تن در هر هکتار دارد و به‌عنوان علوفه می‌تواند برای رفع بخش زیادی از نیاز کشور به واردات مورد استفاده قرار گیرد که در تامین گوشت قرمز نقش مهمی در سفره‌های مردم داشته باشد.

وی با اشاره به قیمت هشتاد هزار ریالی هر کیلوگرم کنجد در بازار تصریح کرد: در مجموع در مورد تولید کنجد نظر ما این است که تولید آن به‌دلیل مقاومتی که در مقابل خشکی و کم‌آبی دارد، به همین منوال ادامه پیدا کند و به مرور جا را برای حضور گیاهانی مانند سوربن و ماش در سبد کشاورزی استان باز کنیم.

مدیر جهاد کشاورزی شهرستان دشتستان نیز در گفت‌وگو با بامداد جنوب با اشاره به آغاز فصل برداشت کنجد در این شهرستان گفت: اعتقاد داریم که میزان تولید کنجد در دشتستان در حد مطلوبی است و مقدار بیشتر یا کمتر آن مطلوب نیست، چراکه در غیر این صورت، بخشی از منافع جامعه به هم می‌خورد.

حمیدرضا جهانبخش با بیان این‌که 800 هکتار  از سطح اراضی شهرستان دشتستان به کشت بذر کنجد دشتستان دو اختصاص یافته است، افزود: این بذر در استان بوشهر و بر‌اساس اقلیم استان تولید شده است و نسبت به نمونه‌های خارجی خود در سطح متوسطی از لحاظ کیفیت و مقاومت قرار دارد. با این‌حال، هزینه ‌نگهداری گیاه آن به مراتب از نمونه‌های خارجی کمتر است.

وی با بیان این‌که بخشی از محصول کنجد برداشت شده در صنایع تولید ارده و حلوا، در نانوایی‌ها و قنادی‌ها، انواع شیرینی، داروسازی، برای ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی، صابون، شامپو و مواد حشره‌کش، تهیه کاغذ کاربن و نوار ماشین تحریر و کپی استفاده می‌شود، ادامه داد: با وجود این‌که کنجد بومی استان است و کاشت آن نیاز به آب اندکی دارد، برنامه مدونی برای حمایت از تولید آن در دولت و جهاد کشاورزی وجود ندارد، چراکه کل تولید روغن کشور در نهایت کفاف 10 درصد از نیاز کشور را می‌دهد و افزایش تولید دانه‌های روغنی نمی‌تواند این درصد را چندان افزایش دهد.

مدیر جهاد کشاورزی دشتستان در پایان خاطرنشان کرد: در بحث کلان اولویت اول کشور حفظ منابع آب زیرزمینی است و موضوع آب نگرانی اول مسوولان وزارت کشاورزی است و با توجه به مصرف آب دو هزار و 500 متر مکعب در هکتاری کشت کنجد، پیشنهاد می‌شود استان بوشهر سرمایه‌گذاری‌ها را به سمت صنایع تبدیلی، صنایع دستی و نفت و گاز سوق دهد و در این زمینه‌ها ایجاد مزیت کند.

آنچه مسلم است، کشت کنجد نسبت به بسیاری از محصولات زراعی و باغی استان مزیت بیشتری دارد اما نکته‌ای که از گفته‌های مسوولان جهاد کشاورزی استان دریافت می‌شود، این است که به‌دلیل کمبود آب و بحران آبی موجود و مقارن شدن فصل کشت کنجد با تابستان کم‌آب، نباید کشت این محصول بیشتر از میزان فعلی شود.

البته در این رابطه مدیر جهاد کشاورزی دشتستان معتقد است ،اگر قرار بر مجاز بودن کشاورزی در بی‌آبی تابستان باشد، مناسب‌ترین محصولی که می‌توان در استان بوشهر کاشت، کنجد است، چراکه هم از بازار مناسبی در استان برخوردار است و هم صرفه اقتصادی بالایی برای استان دارد.