الهام بهروزی

منطقه شکار ممنوع شاهزاده ابراهیم- تنگ باهوش به دلیل تنوع پوشش گیاهی و زیستمندان باارزشی چون پلنگ ایرانی، بز کوهی، تیهو، کبک و... در پهنه زیستی استان بوشهر بسیار حائز اهمیت است. این منطقه در سال ۸۹ به‌عنوان منطقه شکار ممنوع اعلام شد و طبق این مصوبه تنها اتفاقی که برای این منطقه افتاد، این بود که شکار و صید در آن غیرمجاز اعلام شد. هر چند این منطقه در سال‌های بعد هم با همین عنوان مورد محفاظت قرار گرفت ولی به‌دلیل تقویت و افزایش تعداد زیستمندان آن اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با همراهی مسوولان و جامعه و دوستداران محیط زیست از دو سال پیش درصدد برآمد تا این منطقه را به یکی مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست تبدیل کند.

اما برای تبدیل شدن منطقه شکار ممنوع تنگ باهوش به منطقه حفاظت‌شده موافقت اداره‌کل صنعت، معدن و تجارت استان بوشهر هم لازم است که متاسفانه این ارگان به‌ بهانه اینکه هنوز مطالعات محدوده‌های معدنی در این منطقه صورت نگرفته، مقابل این مطالبه جدی جامعه محلی و دوستداران و متولیان محیط زیست استان ایستاده است. قطعا تبدیل این منطقه به منطقه حفاظت‌شده گام مهمی در حفظ تنوع زیستی و گونه‌های در معرض خطر حیات وحش ایران نظیر پلنگ ایرانی خواهد بود اما حال باید دید که آیا دستگاه‌های مرتبط برای تحقق این مهم با یکدیگر به تفاهم می‌رسند یا خیر؟ آیا اداره‌کل صنعت، معدن و تجارت این بار محیط زیست را بر سود معدن‌داران ترجیح می‌دهد یا خیر! ظاهرا این اداره اعتقادی به محیط زیست ندارد و در مجموع بیشتر به توسعه معادن و بروز آلودگی‌های محیط زیستی در استان تمایل دارد، این در حالی است که منطقه شکار ممنوع تنگ باهوش پتانسیل کافی را برای تبدیل شدن به منطقه حفاظت‌شده دارد.

مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان در خصوص اهمیت منطقه شکار ممنوع تنگ باهوش به بامداد جنوب گفت: این منطقه کوهستانی در خود گونه‌های گیاهی و جانوری ارزشمندی جای داده است که از جمله آن‌ها می‌توان به پلنگ ایرانی، کل، کبک، تیهو، بز کوهی و... اشاره کرد. البته گونه شاخص این منطقه همان پلنگ ایرانی و بز کوهی است. از سال‌های قبل به‌دلیل تنوع زیستی و حفاظت از آن، این منطقه به‌عنوان منطقه شکار ممنوع تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است. بنابراین در این منطقه هرگونه شکار و صید ممنوع است ولی این منطقه هنوز در میان مناطق چهارگانه حفاظتی یعنی پارک ملی، منطقه حفاظت‌شده، پناهگاه حیات وحش و اثر طبیعی ملی قرار نگرفته است. تنها در این منطقه فقط شکار و صید ممنوع شده تا زیستمندان آن تقویت شوند و بتواند امتیاز یکی از مناطق چهارگانه تحت پوشش سازمان محیط زیست را پیدا کند.

فرهاد قلی‌نژاد در ادامه با بیان اینکه مناطق چهارگانه تحت حفاظت باید با مصوبه شورای‌عالی محیط زیست مصوب و آگهی شوند، افزود: بنابراین در راستای محافظت از منطقه شکار ممنوع تنگ باهوش، سازمان حفاظت محیط زیست در سال‌های پیش در این منطقه یک پاسگاه محیط‌بانی را به نام شهیدمحمدی در شهر کلمه راه‌اندازی کرده است که در حال حاضر در این پاسگاه، شش محیط‌بان برای حفاظت از زیستمندان منطقه شکار ممنوع تنگ باهوش و شاهزاده ابراهیم در حال خدمت هستند.

وی در خصوص دلایل ضرورت تبدیل منطقه شکار ممنوع تنگ باهوش به منطقه حفاظت شده، توضیح داد: با توجه به غنای زیستی تنگ باهوش و تجربیاتی که در سال‌های اخیر در این منطقه حاصل شده، به این واقعیت رسیده‌ایم که این منطقه شکار ممنوع مستعد تبدیل شدن به منطقه حفاظت‌شده است؛ به‌ویژه اینکه پناهگاه امنی برای پلنگ ایرانی است که در معرض خطر قرار دارد. همچنین مامن و زیستگاه جانوران دیگری مثل بز کوهی، پازن و انواع پرندگان نظیر کبک و تیهو است. از این‌رو، ما پیگیری‌های خود را از دو سال گذشته برای تحقق این مهم آغاز کردیم. در این میان، وفق بند الف ماده ۳ قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، هر منطقه که بخواهد به یکی از مناطق چهارگانه تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست مصوب شود نیازمند این است که در شورای‌عالی محیط زیست به تصویب برسد. در شورای‌عالی محیط زیست طبق همین بند قانونی ما باید موافقت دو ارگان یعنی جهاد کشاورزی یا سازمان جنگل‌ها و مراتع در بحث چرای دام، طرح‌های مرتع‌داری و جنگلداری و همچنین سازمان صنعت، معدن و تجارت را جلب کنیم.

قلی‌نژاد در خصوص چرایی موافقت سازمان صنعت، معدن و تجارت با تبدیل شدن منطقه شکار ممنوع به منطقه حفاظت شده تصریح کرد: اگر در منطقه‌ای معدن یا کارخانه صنایع وجود دارد یا محدوده معدنی، باید ذکر شود؛ چون طبق ماده ۴ قانون حفاظت و بهسازی حفاظت محیط زیست، وقتی منطقه‌ای به‌عنوان مناطق چهارگانه اعلام می‌شود، باید حق انتفاع مردم در این منطقه محفوظ باشد. بنابراین فلسفه استعلام از این ارگان‌ها مساله محفوظ ماندن حق انتفاع و مجوزهای مردم است که از قبل در منطقه داشتند. اکنون ما در تنگ باهوش توانسته‌ایم موافقت سازمان جنگل‌ها و مراتع کشور و همچنین منابع طبیعی استان را اخذ کنیم ولی متاسفانه با وجود پیگیری‌هایی که صورت داده‌ایم تاکنون موفق به اخذ موافقت اداره‌کل صنعت، معدن و تجارت استان بوشهر نشده‌ایم. به‌دلیل اینکه این اداره‌کل مدعی است که هنوز مطالعات معدنی منطقه انجام نشده است. این در حالی است که فعلا در این منطقه معدن فعالی وجود ندارد؛ ولی دوستان می‌گویند در آن منطقه قرار است که مطالعات منطقه معدنی انجام شود، به همین دلیل پاسخی به استعلام ما نداده‌اند و به این طریق با تبدیل این منطقه به منطقه حفاظت‌شده مخالفت کرده‌اند.

مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان بوشهر با بیان اینکه آنچه این‌جا مشهود است، این است که ما نمی‌توانیم ارتقای منطقه تنگ باهوش و شاهزاده ابراهیم را به آینده‌ای موکول کنیم که هنوز مطالعات محدوده‌های معدنی در منطقه انجام نشده است، افزود: هرچند فعالیت معادن در مناطق حفاظت‌شده به‌طور کلی ممنوع نیست؛ بلکه باید فعالیت آن‌ها با ملاحظات و ضوابط محیط زیستی و موافقت سازمان حفاظت محیط زیست طبق ماده ۲۴ قانون معادن باشد. بنابراین اگر معدنی به منابع آبی، پوشش گیاهی و حیات وحش منطقه خسارت وارد کند، با فعالیت آن موافقت نمی‌کنیم.

به گفته قلی‌نژاد، در حال حاضر در خیلی از مناطق حفاظت‌شده تعداد زیادی معادن با رعایت ملاحظات محیط زیستی فعال هستند البته تخریب‌های هم اتفاق افتاده است؛ ولی در تنگ باهوش و شاهزاده ابراهیم ما الان هیچ‌گونه معارضی از نظر معدن نداریم. طبق استاندارد تنها ۱۰ درصد از سطح مناطق یک استان به‌عنوان مناطق حفاظت‌شده اعلام می‌شود، این ۱۰ درصد سهم زیست‌محیطی یک استان در حفظ آخرین میراث‌های طبیعی و ژنتیکی هر استان است که در استان بوشهر هنوز به ۱۰ درصد نرسیده‌ایم و تا امروز فقط ۷ درصد از مناطق استان به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام شده است که بخشی از آن دریایی و تالابی است که عملا در خشکی مناطق تحت حفاظت زیادی نداریم.

وی با بیان اینکه الان هم انتظار می‌رود که ۱۰ درصد مناطق حفاظت‌شده در استان بوشهر به رسمیت شناخته شود، گفت: این آخرین تلاش ما برای حفظ میراث طبیعی و شرایط زیستگاهی برای جانوری و گیاهی هستند که ذخایر ژنتیکی کشور محسوب می‌شوند و به مراتب ارزش حفاظت از آن‌ها از ارزش اقتصادی و اشتغال‌زایی یک معدن بیشتر است؛ چراکه ذخایر ژنتیکی یک منطقه میراث طبیعی یک کشور هستند که برای سایر استفاده‌ها مثل استفاده گردشگری، استفاده داروسازی و ژنی کاربرد دارند و نقشی که مراتع تنگ باهوش و سایر مراتع استان در تامین علوفه دام برای عشایر و دامداران دارد، در تعارض با فعالیت معادن است که عشایر و دامداران منطقه هم تمایل دارند که از این منطقه برای حفظ جاذبه‌های گردشگری و استفاده پایدار از مراتع حفاظت شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با تاکید بر اینکه در خارج از مناطق حفاظت‌شده شاهد بارگذاری و جانمایی معادن زیادی هستیم که در این زمینه هیچ‌گونه استعلامی از سازمان محیط زیست گرفته نمی‌شود، تصریح کرد: ما به این موضوع انتقاداتی داریم. استعلام نگرفتن از سازمان محیط زیست به‌دلیل تغییری که در قانون معادن صورت گرفت، موجب شده تخریب‌ها و آلودگی‌های محیط زیستی فراوانی در سراسر کشور و از جمله استان بوشهر به‌وجود بیاید که بارها به آن معترض و خواهان لزوم استعلام از سازمان محیط زیست در راه‌اندازی معادن حتی در مناطق خارج از مناطق چهارگانه محیط زیست شدیم. الان به شدت نیازمند اصلاح قوانین هستیم.

قلی‌نژاد در ادامه به مهم‌ترین عوامل تهدیدزای منطقه شکار ممنوع تنگ باهوش و شاهزاده ابراهیم اشاره و تاکید کرد: شکار غیرمجاز، تامین نشدن حقابه‌های محیط زیستی به‌دلیل خشکسالی‌های اخیر، کمبود نیرو، کمبود امکانات و... مهم‌ترین عوامل تهدیدزاست که موجب شده ما نتوانیم آنگونه که باید به وظایف خود در این منطقه عمل کنیم. هرچند با مجاهدت محیط‌بانان و همکاری خوب جامعه و مسوولان محلی در سال‌های اخیر شاهد افزایش تعداد وحوش این منطقه بوده‌ایم و در بخش بوشکان خوشبختانه آبشخورهایی برای جانوران و زیستمندان آن ایجاد شده است؛ اما این کافی نیست.

به گفته وی، آتش‌سوزی یکی از تهدیدهای جدی این منطقه است که در سال‌های گذشته شاهد آن بودیم و بخش قابل توجهی از پوشش گیاهی و خزندگان و پرندگان بومی این منطقه در آتش سوخت. بنابراین لازم است که این منطقه شکار ممنوع به منطقه حفاظت‌شده تبدیل شود تا بتوانیم بودجه لازم و ملی را برای حفاظت از آن جذب کنیم. قطعا تبدیل تنگ باهوش به منطقه حفاظت شده موجب می‌شود که قوانین حمایتی و بودجه بیشتری به آن تعلق بگیرد. البته در این زمینه استانداری هم حمایت‌هایی را صورت داده است و امیدواریم که این مهم محقق شود.

مدیرکل اداره حفاظت محیط زیست استان بوشهر در پایان یادآور شد: ما نباید به محیط زیست نگاه بخشی داشته باشیم چون همه ما انسان‌ها جزئی از طبیعت هستیم. طبیعتا حفظ میراث طبیعی کشور بر همه ما واجب است. طبق اصل پنجاهم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، حفاظت از محیط زیست یک وظیفه همگانی است، بنابراین هر گونه فعالیتی حتی اقتصادی اگر با تخریب محیط زیست و آلودگی آن همراه باشد، ممنوع است. بدیهی است در توسعه پایدار در همه پروژه‌ها حفظ محیط زیست و رعایت ملاحظات محیط زیستی تاکید شده است. از این‌رو، در این مفهوم نوین ما با ممنوعیت صددرصد یا بهره‌برداری غیراصولی روبه‌رو نیستیم. بنابراین ما نباید نقاط بکر را که می‌تواند برای مردم محلی درآمدزا باشد با احداث معادن تخریب کنیم. بلکه باید به تمام قوانین و نظرات کارشناسی‌شده در تصمیم‌گیری‌ها توجه شود. از این‌رو باید بخشی‌نگر نباشیم و توسعه صنعتی را در جای مناسب خود و وفق سند آمایش ملی و سرزمینی انجام بدهیم.