الهام بهروزی
امروز مصادف است با میلاد امام رضا (ع)، هشتمین اختر تابناک آسمان امامت و ولایت؛ روزی که شور و شوقی غریب و حیرت‌انگیز در دل دوست‌داران امام رضا (ع) می‌جوشد و همه خیابان‌ها و کوچه‌ها آذین‌بندی می‌شود و شهرها رنگ شادی به خود می‌گیرند. ایرانیان به‌دلیل قرار گرفتن بارگاه مقدس امام هشتم در مشهد، ارادت خاصی به این امام غریب دارند و هر جا در زندگی در می‌مانند؛ دست به دامن امام رضا (ع) می‌شوند و با خلوص نیت او را واسطه‌ای برای حل مشکلات و دردهای خاموش و عیان خود قرار می‌دهند.
امام رضا (ع) از محبوبیت خاصی در نزد ایرانیان و شیعیان جهان برخودار است. از همین روی است که از دیرباز پیروی از سیره و فرهنگ رضوی در میان آنها اصلی است فراموش‌ناشدنی. با اندکی کندو کاو در سیره امام رضا (ع) پی به مفاهیم ارزشمند اخلاقی می‌برید که بر مبنای کرامت انسانی پی‌ریزی شده است. در نگرش امام رضا (ع)، دین اسلام از جامعیت مطلق در بیان امور هدایتی برخوردار است و همه آنچه که بشر برای رسیدن به سعادت نیاز دارد، تبیین کرده است.
بی‌شک در عصر فعلی که بشر مدهوش زندگی ماشینی و مدرن است، برای او در راستای حفظ باورهای خود تمسک به قرآن و عترت و پیروی از سیره اهل بیت (ع) و به تبع سیره رضوی امری واجب و ضرور است. در سیره رضوی، ما با منشی مواجه هستیم که شکوه مقام انسان را بیش از پیش یادآوری می‌کند. در منابع تاریخی اشاره شده است، امام رضا (ع) طبق سیره الهی با دوستان با نهایت دقت رفتار و به نحو احسن از مهمان خود پذیرایی می‌کرد.
همچنین امام رضا (ع) در دفاع از حقوق مردم توجه ویژه‌ای به حقوق کارگران و غلامان داشت. در این باره از سوی یکی از خادمان امام رضا (ع) نقل شده است که «امام رضا (ع) به ما فرموده بود: اگر بالای سرتان ایستادم (و شما را برای کاری طلب کردم) و شما مشغول غذا خوردن بودید، برنخیزید تا غذای شما تمام شود. به همین جهت بسیار اتفاق می‌افتاد که امام ما را صدا می‌زد و در پاسخ او می‌گفتند: به غذا خوردن مشغول هستند و آن حضرت می‌فرمود: بگذارید غذایشان تمام بشود.» خصیصه‌ای ستایش شده که در شرایط فعلی ایران می‌طلبد دولتمردان این ویژگی امام رضا (ع) در راس نگاه خود در حکومت کردن، قرار بدهند.
در این منابع دینی ذکر شده است که امام رضا (ع) در برابر حکومتداران و منصب‌داران برخوردهای بسیار ظریف و به‌موقع از خود نشان می‌داد که همه آنها آموزشی است. در این باره نقل شده است که روزی یکی از بزرگان نیشابور مهمانی بزرگی برپاداشت و امام رضا (ع) را دعوت کرد. راه و رسم آن روزگار چنین بود که اگر به‌خاطر بزرگی و عزیزی مجلسی برپا می‌شد، پیش از آمدن آن عزیز همگان به مجلس می‌آمدند تا آن مهمان عزیز انتظار نکشد. از این رو،همه مهمانان حاضر شدند و عالمان و بزرگان آن شهر جمع شدند و بر بلندی مجلس تختگاهی قرار دادند و بزرگان بر آنجا نشسته و تکیه کرده بودند. این نیز از رسوم آن روزگاران بود که در مجالس بزرگان بر بلندی مجلس می‌نشستند و خادمان وکارگران و مردمان عادی در کنار آن می‌نشستند. آن گاه امام رضا (ع) به مجلس وارد شد. راه را باز کردند تا امام به آن جایگاه برود؛ اما امام به آنجا توجهی نکرد و به همراه خادمان و کارگران در یک‌جا نشست و از آن روز به بعد چنین شد که شاه‌نشینان از درجه اعتبار و منزلت افتادند و همگان در مجالس در کنار یکدیگر می‌نشستند.
آورده‌اند که یکی دیگر از برخوردهای حکیمانه و صبورانه امام رضا (ع) با عالمان و اندیشمندان آن عصر بوده که عمدتا به منظور شرکت آن حضرت در محافل علمی و جلسات مناظره و بحث‌های دینی و ایدئولوژی بود که علاوه بر نشان دادن میزان دانش و عظمت امام، سبب شد که رشته‌ها و بافته‌های سفسطه‌آمیز مبلغان مذاهب منسوخ از هم بپاشد و حقّیت اسلام به اتکای دلایل قاطع و محکمی آشکار شود و برخوردهای منصفانه و درست امام باعث گرویدن برخی از آن عالمان به دین مبین اسلام شد.
از دیگر مباحثی که در سیره رضوی بدان توجه ویژه شده است. تبیین جایگاه زن است که اغلب در جامعه امروز به زنان نگاهی شیءواره و مصرفی دارند. این در حالی است که از دید امام رضا (ع) زن مقامی والا دارد و حرمت و کرامت بانوی مسلمان را در منظومه فکری اسلام به روشنی ترسیم می‌کند. بدیهی است زن با توجه به ساختار روحی و جسمی خاص از شخصیتی ویژه برخوردار است. نوع نگرش به زن، حضور وی در جامعه، ازدواج، روابط با همسر، شغل و تأمین مالی از مسائل مهمی است که چگونگی حفظ کرامت زن در هر یک از آنها از سوی امام هشتم در احادیثی گوهربار ارائه شده است.
مساله بعدی که در سیره رضوی بدان توجه ویژه شده است، پرداختن به امر ازدواج دختر است. نگاه امام رضا (ع) به ازدواج دختر به نقل مضمون، خروج او از سیطره اختیار پدر و مادر و قرار گرفتن در فضا و خانواده‌ای جدید است که به‌جای والدین اختیاردار او خواهند بود (وسایل الشیعه ج 14،ص52) بر این اساس توصیه می‌فرمایند نیک بنگریم با چه خانواده‌ای وصلت می‌کنیم، آیا آنها قابلیت نگهداری و حفظ او را دارند که حاصل عمر و زحمات تربیتی ما بیهوده هدر نشود.
حضرت در حدیثی دیگر تاکید کرده‌اند که دختر به شرابخوار ندهید؛ چراکه ممکن است چنین شخصی زمینه فساد آن زن را فراهم کند. (بحارالانوار، ج 79، ص 142) در بیانی دیگر می‌فرماید: اگر جوانی به خواستگاری آمد دین و اخلاقش را پسندیدی، قبول کن فقر و نداری او تو را از این کار باز ندارد. (بحار الانوار ج103ص372).
با توجه به اینکه زن موجودی لطیف و شکننده است، از این‌رو امام رضا(ع) توجه به زن و دختر را در زندگی سفارش کرده‌اند. حال اگر موارد ارتباط خارج از عرف و چارچوب خانواده در زنان و دختران را مورد پرسش و بررسی قرار دهیم، مواردی همچون بی‌توجهی خانواده، نبود حرمت و احترام لازم، نبود مهر و محبت واقعی نمایان می‌شود. بنابراین اگر به سفارش این امام همام در این رابطه عمل شود از این معضل تا حد زیادی جلوگیری می‌شود.
همچنین با کندوکاو در سیره رضوی، مشخص می‌شود که امام رضا (ع) تاکید ویژه‌ای برا احسان به والدین دارد و در این باره فرموده است: خداوند به سپاسگزاری از پدر و مادر فرمان داده، اگر چنین نکنیم گویا سپاسگزار خداوند نبوده‌ایم. اثر این سپاسگزاری در زندگی چنان می‌شود که فرزندان ما نیز از زحماتی که برایشان متحمل شده‌ایم، سپاسگزاری می‌کنند و قدردان آن خواهند بود؛ اما اگر خلاف آن را ببینند، زحمات ما را ناچیز و وظیفه می‌شمارند که این حال و احوال زندگی را چنان پیش می‌برد که سبب تلخ‌کامی و دل‌آزردگی از یکدیگر شود. (خصال شیخ صدوق ص107)
افزون بر این، امام در بیانی دیگر نافرمانی از پدر و مادر را سبب سلب توفیق عبادت و بی‌احترامی به آنان را ناسپاسی نعمت دانستند که سبب کم‌شدن نسل و قطع آن و نیز قطع شدن پیوندهای خویشاوندی شده که حاصل آن بی‌رغبتی والدین به داشتن فرزند و نیز تربیت آنها می‌شود. (بحارج74ص74)
بی‌شک سیره رضوی مملو از مباحث و دستورالعمل‌های منحصربه‌فردی برای رسیدن انسان به نیک‌بختی است؛ چون منشا آن قرآن و سیره اهل بیت (ع) است. بنابراین ترویج فرهنگ رضوی در جامعه‌ای که به نام اسلام مزین شده، موجب به اوج رسیدن کرامت انسانی می‌شود. بدیهی است سیره رضوی، فرهنگ رضوی و سبک زندگی رضوی با توجه به تاثیر آنها در علوم انسانی، تاثیری شگرف در ادب فارسی داشته و سیره و فرهنگ رضوی با توجه به وجود مرقد مطهر امام رضا (ع) در ایران اسلامی تاثیرپذیرفته، همواره سرمشق زندگی ایرانیان بوده است.
بی‌شک رسانه‌ها امروز نقش شگرفی را در فراگیری فرهنگ رضوی ایفا می‌کنند. به عقیده کارشناسان فرهنگی، رسانه‌ها می‌توانند با تبیین لزوم توجه به معارف رضوی و شخصیت امام رضا(ع) گامی اساسی در این زمینه برداشته و در رابطه با این باور عمیق مردم فرهنگ‌سازی بیشتری انجام دهند. همچنین هنرمندان و نویسندگان نیز نقش بسیار مهم و اساسی در ترویج فرهنگ رضوی دارند. آنها با خلق آثار ارزشی و فاخر می‌توانند با زبان هنر و ادب این فرهنگ غنی را برای نسل امروز تبیین و معرفی کنند. فرهنگ رضوی، فرهنگی نجات‌بخش برای جامعه امروز است؛ چراکه فرهنگ رضوی مجموعه آموزه‌های امام رضا(ع) و پدران پاک و معصومش تا پیامبر اکرم(ص) را در حکمت نظری و عملی در برمی‌گیرد. این تعالیم همتای آموزه‌های قرآن کریم، تبیین آیه‌ها و تجسم عینی و عملی آن است. از آنجا که ائمه نور واحدند، گفتار و رفتار امام رضا(ع) جدای از سایر معصومان نیست. طبیعتا فرهنگی که امام رضا(ع) با حکمت و تدبیر از آن پاسداری کرد و در آن راه به شهادت رسید؛ فرهنگی که آدمی را در جاذبه هدف اعلای حیات به تکاپو وامی‌دارد، تمدن اصیل را برای بشریت به ارمغان می‌آورد.
