حجت حسینی 

پس‌ازآنکه در آبان سال گذشته رئیس وقت شورای شهر بوشهر موضوع شهر بدون متکدی و کودکان کار را مطرح کرد و وعده چندین ماهه برای حل این معضل داد؛ این بار استاندار بوشهر وعده چند روزه جمع‌آوری معتادان متجاهر را داده است؛ البته طرح جمع‌آوری مشکلات و معضلات شهری در استان بوشهر مسبوق به سابقه است و پیش از این هم طرح جمع‌آوری مشاغل مزاحم، سدمعابر و حتی سگ‌های ولگرد نیز اجراشده است و آن‌قدر تاثیرگذار بوده که این طرح‌ها همچنان در سال‌های متمادی با پیمانکاران مختلف دارد تکرار می‌شود.

در ایران بر اساس اطلاعات موجود در پژوهش‌های سازمان بهزیستی ۵۰ درصد، معتادانی که برای ترک اعتیاد به مراکز بازپروری مراجعه می‌کنند سابقه حداقل یک‌بار اقدام برای قطع مصرف را داشته‌اند که نشان می‌دهد میزان بازگشت به اعتیاد بعد از ترک مواد مخدر بسیار بالاست. بر اساس آمار‌های حضور معتادان در مراکز بازپروری بهزیستی، بسیاری از آن‌ها پس از ترک اعتیاد بیش از دو الی سه بار، چه به‌صورت خود معرف و چه از طریق دادگاه، از خدمات بازپروری استفاده کرده‌اند.

بااین‌حال استاندار بوشهر با تاکید بر تقویت مراکز بازپروری و بهبود معتادان در استان از ایجاد سه کارگروه تخصصی برای ساماندهی معتادان خبر داد.

احمد محمدی‌زاده در جلسه کارگروه تخصصی اجتماعی، فرهنگی، سلامت زنان و خانواده استان بوشهر با اشاره به اینکه خط تولید معتادان متجاهر دارای یک فرایند مستمر است گفت: مواد مخدر صنعتی، افزایش معتادان متجاهر را تشدید می‌کند و برخورد با این افراد باید همواره در دستور کار قرار داشته باشد.

وی با تاکید بر برنامه‌ریزی دراز مدت برای ساماندهی معتادان متجاهر بیان کرد: در این راستا نقش بسیج، سپاه و نیروی انتظامی برای ساماندهی و بازپروری معتادان بسیار مهم و اثرگذار است.

استاندار بوشهر با اشاره به ظرفیت‌های قابل توجه اجرایی شدن مرکز ماده 16 در استان برای ساماندهی و نگهداری معتادان متجاهر گفت: معتادان متجاهر، به جامعه در بخش‌های گوناگون آسیب وارد می‌کنند از این نظر ساماندهی آن‌ها باید در اولویت قرار بگیرد.

محمدی‌زاده با تاکید بر تقویت مراکز بازپروری و بهبود معتادان در استان افزود: معتادان متجاهر استان تا پایان شهریورماه باید جمع‌آوری شود.

وی ایجاد مرکز بازپروری معتادان از طریق ماده 16 توسط سپاه و نیروی انتظامی استان بوشهر را مورد تاکید قرارداد و بیان کرد: سپاه استان بوشهر در حل معضلات اجتماعی نقش مهمی ایفا کرده و در این راستا ایجاد کمپ ماده 16 در استان با همکاری سپاه امام صادق (ع) استان ضروری است.

استاندار بوشهر نجات یک معتاد را نجات یک جامعه دانست و خاطرنشان کرد: همکاری دستگاه‌های ذی‌ربط در نجات معتادان یک کار ارزشی و مهم تلقی می‌شود.

محمدی‌زاده ایجاد سه کارگروه تخصصی برای ساماندهی معتادان را مورد تاکید قرارداد و تصریح کرد: تشکیل کارگروه تخصصی برای ایجاد مرکز بازپروری ماه 15 و 16، جمع‌آوری و بازپروری معتادان، مهارت‌آموزی و کارآفرینی معتادان بهبودیافته و کارگروه فرهنگی امنیتی در این حوزه ضروری است.

وی به طرح دوستدار کودک برای حمایت اجتماعی از کودکان پرداخت و بیان کرد: ساماندهی کودکان کار و خیابانی با استفاده از تجربیات دیگر استان‌ها در اولویت قرار بگیرد.

مدیرکل بهزیستی استان بوشهر نیز گزارشی از وضعیت معتادان متجاهر استان ارائه کرد و با اشاره به ایجاد 15 مرکز بازپروری معتادان متجاهر در استان تصریح کرد: حمایت از این مراکز موردتوجه ویژه قرار دارد و لازم است 10 میلیارد ریال به این مهم تخصیص یابد.

حسین اسدی‌راد با بیان اینکه سال گذشته 523 معتادان متجاهر شناسایی و در مراکز بازپروری پذیرش شدند افزود: بر اساس قانون هزینه نگهداری معتادان متجاهر در مرکز تبصره 2 ماده 16 از محل اعتبارات دولتی تأمین می‌شود و سال گذشته 6.8 میلیارد ریال برای این افراد هزینه شده است.

وی با تاکید بر راه‌اندازی مرکز جامع دولتی ترک اعتیاد برای درمان و نگهداری از معتادان متجاهر تصریح کرد: اکنون 36 مرکز غیردولتی بازپروری معتادان در استان خدمات لازم به جامعه هدف ارائه می‌شود که 15 مرکز آن به معتادان متجاهر هم خدمات می‌‌دهند.

بااین‌حال ساماندهی معتادان و جمع‌آوری آن در سال‌های اخیر نتوانسته نسخه کارآمدی برای این معضل باشد و مساله اصلی پابرجاست و آن‌هم بازگشت افراد بعد از ترک اعتیاد به مواد مخدر است. سید علیرضا میرانوری، پژوهشگر اجتماعی در یادداشتی با همین موضوع آورده است: یکی از جنبه‌های مهم اعتیاد که طی تلاش‌های بازدارنده مشخص‌شده است، بازگشت به مصرف مواد مخدر پس از گذشت دوره‌ای از قطع مصرف است. مطالعات زیادی شیوع بالای بازگشت به اعتیاد و درکنار آن آمار بالای بازگشت به مصرف مجدد مواد مخدر توسط معتادان پس از رهایی از زندان یا مراکز بازپروری را نشان می‌دهد.

در بررسی‌های انجام‌گرفته اکثر معتادان در مراکز بازپروری برای چندمین بار اقدام به ترک اعتیاد کرده‌اند و شاید دفعات ترک آن‌ها آن قدر زیاد باشد که به‌طور مشخص به یاد نیاورند. برخی از مطالعات نشان می‌دهد که حداقل دو نفر از سه بیماری که برای قطع مصرف ترکیبات تریاک اقدام کرده‌اند پس از شش ماه بازگشت داشته‌اند.

برخی محققان به این نتیجه رسیده‌اند که تنها ۲۰ تا ۵۰ درصد بیماران می‌توانند به قطع مصرف مؤثر بعد از یک سال ادامه دهند. در مطالعه‌ای در تایوان درجه بازگشت افراد به اعتیاد پس از ترک تا ۷۰ درصد گزارش‌شده است. به همین دلیل برخی از متخصصان از لفظ «اختلال مزمن و عودکننده» برای توصیف اعتیاد استفاده می‌کنند.

اکنون این پرسش مطرح است که چرا بازگشت مجدد به اعتیاد وجود دارد؟ برخی با رویکرد فشار‌های ساختاری آن را نتیجه ادامه شرایطی در جامعه می‌دانند که ابتدا باعث ارتکاب اولیه اعتیاد شده و بعد از ترک اعتیاد و خروج از اعتیاد هنوز ادامه دارد و به عواملی مانند فقر، بیکاری، بی‌نظمی یا آشفتگی اجتماعی و امثال آن اشاره می‌کنند.

در این صورت‌وضعیت ساختاری در جامعه سبب بازگشت مجدد معتادان به اعتیاد می‌شود؛ لذا برخی محققان به نقش عوامل ساختاری در تکرار اعتیاد اشاره دارند، برخی به تأثیر رضایت اجتماعی معتادان بر کاهش تکرار اعتیاد اشاره می‌کنند برخی محققان به نقش احساس تبعیض و موفقیت در دستیابی به اهداف زندگی در تکرار اعتیاد اشاره دارند وعده‌ای نیز نگرش مثبت به اعتیاد در افزایش تکرار اعتیاد را مورد تایید قرار داده‌اند.

برخی نیز با رویکرد کنترل اجتماعی به ضعف نیرو‌های کنترل‌کننده افراد در جامعه مانند ضعف باور‌های اخلاقی و دینی یا عدم ارتباط مناسب با خانواده و امثال آن اشاره می‌کنند. بدین گونه که فرد معتاد انگشت‌نما می‌شود و اعضای خانواده، دوستان، آشنایان و نیز مقامات کنترل رسمی مانند پلیس و قاضی او را مظنون، معتاد و ... می‌نامند. درنتیجه او را بیشتر از دیگران موردتوجه قرار می‌دهند یا او را منزوی و طرد می‌کنند.

درنهایت شخص معتاد آن تعاریف و برچسب‌ها را قبول می‌کند و با پذیرش آن‌ها چاره‌ای جز پیوستن به همگنان خود در گروه‌های معتاد ندارد؛ زیرا این گروه‌ها از وی حمایت‌های گوناگون خواهند کرد و ارزش‌های موردقبول او را تایید می‌کنند و این گروه‌ها فرد را علیه کسانی که وی را طرد کرده‌اند برمی‌انگیزد و نتیجه آن ارتکاب و بازگشت مجدد به اعتیاد خواهد بود.

برای بررسی عوامل مؤثر بر بازگشت مجدد معتادان به اعتیاد از نظریه برچسب در کنار نظریه‌های ساختاری، کنترل اجتماعی، کنش متقابل، نیاز استفاده‌شده و سعی بر نگاه جامعی به مساله بازگشت به اعتیاد است. نظریه برچسب تکرار اعتیاد را ناشی از دریافت برچسب از جامعه می‌داند.

دیدگاه ساختاری کارکردی، بازگشت مجدد به اعتیاد را ناشی از وضعیت ساختاری می‌داند. این دیدگاه سعی می‌کند کنش متقابل افراد و ساختار جامعه را با یکدیگر ارتباط دهد. مرتن عقیده دارد که جامعه، فرد را به کج‌رفتاری مجبور می‌کند. به نظر وی کج‌رفتاری حاصل فشار‌های ساختاری اجتماعی خاصی است که افراد را به کج‌رفتاری وا‌می‌دارد.

شرایط ساختاری می‌توانند پایگاه‌ها و موقعیت‌هایی باشند که فرد در اختیار دارد مانند سن، سواد یا پایگاه شغلی و محل سکونت که شرایط محیطی خاصی را برای فرد فراهم می‌سازند و او را در محدودیت‌های ساختاری قرار می‌دهند.