دهه شصت را می‌توان دهه انفجار جمعیت ایران نام‌گذاری کرد، دهه‌ای که ایران در جنگ با بعثی‌‌ها بود و بنا به شرایط آن زمان کنترل و آموزشی برای کنترل جمعیت نبود. با انجام سرشماری در نیمه دهه شصت این افزایش جمعیت در کوتاه‌مدت به چشم آمد و مهم تلقی شد و پس از پایان جنگ در سال 1368 دولت وقت برنامه «تنظیم خانواده» را ابلاغ و در سال 1369 شورایی با عنوان «شورای تحدید موالید» تصویب و در نهایت در سال 1370 اداره کل جمعیت و تنظیم خانواده تشکیل شد.
هر چند که هدف، کنترل جمعیت بود و تعداد فرزندان کمتر، اما به‌یک‌باره در دهه هفتاد خیلی از خانواده‌ها این کاهش فرزندآوری را به تک‌فرزندی تبدیل کردند. ناگفته نماند که آسیب جمعیتی آن در دهه هفتاد و هشتاد آن‌چنان به چشم نمی‌آمد، اما در دهه اخیر ایران با جمعیت رو به پیری روبه‌رو شد. دهه شصتی که جوان‌ترین آن‌ها 33ساله هستند و اما جمعیت 25 سال به پایین حداقل‌ترین تعداد را در جامعه دارند که بدون شک ادامه این روند برای یک کشور خوب نیست. تک‌فرزندی نه‌تنها برای یک جامعه حتی برای خانواده و حتی تک‌فرزند خانواده هم معایبی دارد که بی‌شک از مزایای آن بیشتر است.
یک مشاور خانواده در خصوص دلیل تمایل نسل جدید به تک‌فرزندی به خبرنگار بامداد جنوب گفت: تک‌فرزندی این روزها انتخاب بسیاری از زوجین شده است خیلی از والدین تک‌فرزند یا کسانی که تمایل به تک‌فرزندی دارند، فکر می‌کنند انرژی و توان تربیت بیش از یک بچه را ندارند، حال یا هر دو مشغله کاری دارند و سرکار می‌روند و یا اینکه تصور می‌کنند به لحاظ اقتصادی نمی‌توانند بار مالی دو فرزند یا بیشتر را بر دوش بکشند و دیگری ازدواج در سن بالا از مهم‌ترین عوامل در این انتخاب است، اما در واقع معایب و مشکلات ناشی از تک‌فرزندی به‌مراتب بیش از دو یا بیشتر فرزند داشتن است.
راضیه علی‌زاده با اشاره به معایب بسیار زیاد و آسیب‌زا نداشتن خواهر و برادر یا تک‌فرزند بودن تصریح کرد: به همین دلیل در برخی موارد و در شرایط کاملا یکسان، اگر سطح سلامت روان یا استرس و اضطراب بچه‌های تک‌فرزند را با بچه‌هایی که خواهر و برادر دارند مقایسه کنیم، می‌بینیم فرزندان بدون خواهر و برادر، اضطراب و فشار بیشتری را تحمل می‌کنند از مهم‌ترین معایب، توجه خاص و افراطی والدین و اطرافیان است.
به گفته وی، بچه‌هایی که خواهر و برادر ندارند و تنها فرزند یک خانواده به‌شمار می‌روند، بیشتر در مرکز توجه والدین خود قرار می‌گیرند. آن‌ها به این دلیل که خواهر و برادری ندارند، به رقابت برای جلب‌توجه پدر و مادر مشغول نمی‌شوند این در مرکز توجه بودن همیشگی، فرد را در بزرگ‌سالی با مشکلات زیادی روبه‌رو می‌کند و انتظار دارد جامعه، دوستان، همکاران و ... نیز مانند والدین، توجه ویژه‌ای نسبت به او داشته باشند. به این صورت افرادی پرتوقع بار می‌آیند که در بسیاری از موارد تمایل دارند همه‌چیز بر وفق مرادشان باشد. مواردی مانند کنترل و مدیریت کمتر احساسات که بسیاری از کودکان و نوجوانان روبه‌رو شدن با احساسات و مسائل مختلف را در زندگی از طریق ارتباط با خواهر و برادر خود می‌آموزند. اگر به کودکانی که دارای خواهر و برادر هستند توجه کنید، می‌بینید که در برخورد و کنترل احساست خود و مدیریت آن‌ها توانایی بسیار بیشتری دارند. در مقابل، تک‌فرزندان از این موهبت محروم می‌شوند و در بسیاری از شرایط نمی‌توانند آن‌طور که باید رفتار کنند یا نسبت به اتفاقات واکنش درستی را نشان دهند.
وی در ادامه بابیان اینکه مهارت‌های ارتباطی ضعیف‌تر نیز در آن‌ها به‌وضوح دیده می‌شود، افزود: در واقع بخش بیشتر مهارت‌های ارتباطی کودکان در برخورد با محیط اطراف و به‌ویژه همسالان اتفاق می‌افتد؛ بنابراین یکی دیگر از معایب خواهر و برادر نداشتن ضعف در مهارت‌های ارتباطی، یادگیری و بروز آن‌هاست. اگرچه کودکان این مهارت‌ها را با رفتن به مهدکودک یا مدرسه کم‌کم می‌آموزند، اما ارتباط دائمی خواهر و برادر با یکدیگر کمک بیشتری به یادگیری سریع و موثر می‌کند.
این مشاور، کمال‌گرایی را یکی از مهم‌ترین معایب نداشتن خواهر و برادر و تک‌فرزند دانست و تصریح کرد: عموما زمانی که یک فرد تنها فرزند خانواده است، والدین او تلاش می‌کنند که فرزند خود را به بهترین نمونه فرزندان تبدیل کنند. به همین دلیل به‌صورت دائمی او را در انواع کلاس‌ها ثبت‌نام می‌کنند یا از او انتظار دارند که مایه افتخار و سربلندی باشد. همین برخورد باعث می‌شود که فرد با یک کمال‌گرایی درونی روبه‌رو شود و از این نظر با مشکلات زیادی در زندگی، کارها و حتی روابط خود روبه‌رو شود.
علی‌زاده با بیان اینکه اگرچه معایب تک‌فرزندی بسیار زیاد است، اما تک‌فرزند بودن مزایایی را نیز به همراه دارد، گفت: اگرچه مهم‌ترین مزیت داشتن یک فرزند، رسیدگی راحت‌تر به مسائل مالی کودک است، اما این امر مزیت‌های دیگری نیز دارد. مزیت‌هایی مانند متمرکز و بلندپرواز بودن، ازآنجایی‌که والدین تک‌فرزند تنها لازم است از یک کودک مراقبت کنند، سعی می‌کنند تمام توجه و حمایت خود را به او معطوف کنند. این امر به کودک کمک می‌کند که در تمام ابعاد زندگی عملکرد بهتری داشته باشد و در طول سال‌های زندگی از سیستم حمایتی خوبی برخوردار باشد. چنین کودکانی اعتمادبه‌نفس بالایی نیز دارند و به توانایی‌های خود باور دارند.
به گفته وی، داشتن یک فرزند به والدین کمک می‌کند که به‌اندازه کافی با او وقت بگذرانند و هم‌زمان با بزرگ شدن او حسی دوستانه و صمیمی نسبت به یکدیگر داشته باشند. این امر به ایجاد رابطه قوی میان فرزند و والدین کمک می‌کند و باعث می‌شود که او نسبت به والدینش احساس مراقبت و مسوولیت‌پذیری داشته باشد و این باعث ایجاد رابطه قوی با والدین می‌شود.
این مشاور، پخته‌تر بودن نسبت به همسالان را جزء مهم‌ترین مزیت‌ها به‌شمار آورد و یادآور شد: این کودکان در مقایسه با سایر کودکان مستقل‌تر هستند و سبک زندگی کنونی باعث می‌شود که کودک بخش زیادی از زمانش را به‌تنهایی بگذراند. این امر به او انگیزه می‌دهد که خودش شروع به کشف مسائل کند و مهارت استقلال را پرورش دهد. درنتیجه این موضوع، کودک می‌تواند انگیزه درونی خود را افزایش دهد.
به گفته علی‌زاده، از معایب خواهر و برادر نداشتن، می‌توان این‌طور برداشت کرد که یک فرزندی چندان گزینه خوبی نیست و والدین باید به نکاتی که دراین‌باره مطرح شده توجه کنند؛ اما بیان اینکه تک‌فرزندی صددرصد بد و چند فرزندی صددرصد خوب است، درست نیست. ممکن است یک زوج بدون هیچ آمادگی روحی و مالی اقدام به فرزندآوری کنند و بیش از یک فرزند را به دنیا آورند. تا زمانی که این آمادگی روحی و ثبات مالی وجود نداشته باشد، طبیعتا نمی‌توانند در زمینه تربیت فرزند نیز به‌خوبی عمل کنند مساله مهم، خوب و بد تک‌فرزندی و چند فرزندی نیست. مهم‌ترین نکته این است که فرزندآوری مقدم بر هر چیز، نیازمند آمادگی روحی، جسمی، سلامت روان و ثبات مالی و اقتصادی دااسترد.
وی در پاسخ به این پرسش برای کاهش آسیب‌هایی تک‌فرزندی چه باید کرد؟ پاسخ داد: بهترین راهکار رفتار درست در برخورد با تک‌فرزندی و تربیت فرزند تنها، مراجعه به مشاور کودک و نوجوان و شرکت در کارگاه‌های فرزندپروری است که می‌تواند بهترین مهارت‌های تربیت فرزند را در اختیار شما قرار دهد.
مراجعه به مشاور و روانشناس کودک و نوجوان که تخصص و مهارت کافی را در این زمینه دارند، می‌تواند شما را برای روبه‌رو شدن با تربیت تک‌فرزندان آماده کند و تا حد زیادی جلوی آسیب‌های ناشی از معایب خواهر و برادر نداشتن را بگیرد.
این مشاور خطاب به والدین دارای تک‌فرزند گفت: اگر تصمیم به تک‌فرزندی گرفته‌اید با رعایت این نکات می‌توانید تک‌فرزند موفقی داشته باشید. به او مهارت‌های اجتماعی یاد بدهید، فرزند خود را به ارتباط با دیگر کودکان تشویق کنید؛ چراکه او به ارتباط با همسالانش نیاز دارد تا رشد کند، الگوی او باشید، به‌خاطر اینکه تک‌فرزندان مسائلی مانند رقابت با خواهر و برادر را تجربه نمی‌کنند؛ بنابراین مواردی مانند فعالیت گروهی، تقسیم وسایل، سازش و مراعات کردن حال دیگران را یاد نمی‌گیرند. در نتیجه والدین باید خود برای یاد دادن آن اقدام کنند و الگوی خوبی برای فرزندشان باشند.
علی‌زاده ادامه داد: از او انتظار کامل بودن نداشته باشید در برخی موارد کودکان به‌دلیل اینکه می‌خواهند والدین را خوشحال کنند با انجام کارهای سخت و رعایت استاندارد‌های والدین، خود را تحت‌فشار می‌گذراند شما به‌عنوان والدین به او بفهمانید که او را بی‌قیدوشرط دوست دارید و نیازی به انجام این کارها نیست.
وی بابیان اینکه به فرزندتان مستقل بودن را یاد بدهید، گفت: یک کودک تک‌فرزند به علت اینکه همیشه از حمایت والدین برخوردار بوده، ممکن است نتواند مستقل بودن را تجربه کند؛ بنابراین والدین باید در مواردی مانند انجام تکالیف، بازی و سرگرمی استقلال را یاد دهند.
این مشاور در ادامه افزود: در رفع نیاز‌های کودک عجله نکنید اگر تمامی توقعات فرزند خود را برآورده سازید، باعث می‌شود تله‌های روانی در او شکل بگیرد. همان‌طور که بی‌توجهی به فرزند عواقب ناخوشایندی دارد، توجه بیش‌ازحد نیز باعث ناتوان شدن او می‌شود درنتیجه نمی‌تواند برای خواسته‌هایش تلاش کند یا صبر کند و این آینده او را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
علی‌زاده در پایان یادآور شد: اگرچه تک‌فرزندی مزایای متعددی دارد، اما نباید معایب تک‌فرزندی را نیز نادیده گرفت؛ بنابراین، اگر در مورد داشتن بچه‌های بیشتر دچار شک و تردید هستید مهم است که در مورد معایب و محاسن تک‌فرزندی به‌خوبی فکر کنید و سپس تصمیم بگیرید. از سوی دیگر، بر اساس آموزه‌های اسلام، داشتن فرزندان بیشتر و گسترش خانواده بسیار تشویق می‌شود.
