بامدادجنوب- هما نیکبخت:
محوطه تاریخی نایبند در شهرستان عسلویه و در جهبه غربی روستای هاله و در حاشیه ساحل واقع شده است. وجه تسمیه نایبند را ناوبند یا نابد دانسته‌اند و آن را محلی برای بستن ناو (کشتی) و یا پناهگاه و حافظ کشتی معنی کرده‌اند.
این بندر همزمان با رونق سیراف در سده‌های سوم و چهارم هجری شروع به رشد و توسعه کرده و به‌عنوان یک بندر مهم نقش ویژه‌ای را در شبکه تجارت دریایی خلیج فارس ایفا کرده است. از نگاه بسیاری از محققان اهمیت نایبند از آن جهت است که با اتکا به موقعیت ویژه جغرافیایی خود همواره به‌عنوان یک لنگرگاه و پناهگاه منحصر به فرد طبیعی عمل کرده و کشتی‌ها را از گزند توفان و امواج مصون داشته است، چنانکه یاقوت حموی که در اواخر قرن ششم از سیراف بازدید کرده است نایبند را «لنگرگاه سیراف» می‌نامد و بر موقعیت ویژه این بندر تاکید می‌کند:
«در آنجا (سیراف) لنگرگاهی برای کشتی‌ها نبود و اگر کشتی‌ها به آنجا نزدیک می‌شد در خطر بودند، در نزدیکی آن محلی به نام نابد است که خلیجی است بین دو کوه و لنگرگاه مناسبی برای کشتی‌هاست. در آنجا کشتی‌ها از وزش باد مصون بودند...».
علاوه بر موارد فوق استقرار فیل‌خانه عضدی در نایبند نیز نشان دهنده جایگاه ویژه این بندر در نزد پناه خسرو دیلمی بوده که حتی پس از زوال آل بویه و همچنین سیراف، این رونق تا قرون میانه اسلامی نیز تداوم می‌یابد.
با توجه به اهمیت این بندر، محوطه نایبند در تاریخ هشتم بهمن ماه 1385 در فهرست آثار ملی کشور به شماره 17118ثبت شده است که با وجود این تا کنون اقدام مثمرِ ثمری جهت حفاظت از آن صورت نپذیرفته است و روز به روز بر ابعاد تخریب این محوطه افزوده می‌شود. در اواخر سال 1391 با تبدیل عسلویه از بخش به شهرستان و رونق ساخت و ساز در مناطق روستایی بر شدت این تخریب‌ها نیز افزوده شده است و اکنون نیز بخش قابل توجهی از این محوطه تسطیح و دیوارکشی شده است. شایان ذکر است که بخش عمده‌ای از محوطه نیز در سال‌های ابتدایی انقلاب و در هنگام احداث راه از سوی جهاد سازندگی تخریب شد.
با وجود این‌که برخی از ارگان‌های دولتی چون سازمان محیط زیست برای جلوگیری از تخریب بیشتر این محوطه به‌دلیل ظرفیت‌های ویژه اکولوژیکی آن و قرارگیری این سایت تاریخی بر سنگوارهای مرجانی پیگیری‌هایی را انجام داده است (اگر چه ناقص و ناکافی) اما تا کنون اقدام شایسته‌ای از سوی سازمان میراث فرهنگی به جهت حفاظت از این بندر مهم تاریخی انجام نپذیرفته و فرصت‌طلبان با اتکا به خلأ موجود و اهمال‌کاری‌های موجود روز به روز بر ابعاد تخریب‌هایشان می‌افزایند.
شایسته است سایر دستگاه‌های مسوول نظیر فرمانداری شهرستان عسلویه با پیگیری‌های منسجم به شرایط اسفناک فعلی و دغدغه دوستدارانِ میراث تمدنِ شکوهمند اسلامی پایان دهد، چراکه ضرورت حفظ مظاهر تمدنِ اسلامی در کلام بزرگان و دلسوزان نظام چون مقام معظم رهبری همواره هویدا بوده است، چنانکه ایشان در اجتماع مردم اراک در آبان ماه 1379 می‌فرمایند: «اگر یك ملت را از تاریخش، از گذشته‌اش، از فرهنگش، از شخصیتش، از مفاخر علمی و دینی و سیاسی و فرهنگی‌اش جدا كردند و از یادش بردند این ملت آماده خواهد شد كه هر چه می‌خواهند بر سرش بیاورند».
همچنین ایشان به مناسبت‌های مختلف و در سخنرانی‌های متعدد از اوج رونق و شکوفایی تمدن اسلامی در قرون چهارم و پنجم هجری و جایگاه ایرانیان در شکوفایی این تمدن عظیم، به نیکی یاد کرده‌اند. شکی نیست که بنادر تاریخی حاشیه خلیج فارس با توجه به موقعیت ویژه خود بیرق‌دار حرکت مسلمانان در ترویج و توسعه فرهنگ اسلامی در سایر ملل بوده‌اند، چنانکه بسیاری از مورخان ورود اسلام را در بخش‌های از شرق آسیا و همچنین بخش‌هایی از افریقا (به‌ویژه در شرق افریقا و دوران آل بویه) به مسلمانان ایرانی نسبت می‌دهند و این در حالی است که امروزه بدون توجه به نصایح مشفقانه بزرگانمان این سرمایه گرانقدر را با دستان خود به باد نسیان و نابودی سپردهایم و باید پرسید آیا وقت آن نرسیده است تا به جای لفاظی و نعره‌های نابجا و نمایشی، برای نجات محوطه‌های باستانی ساحلی یک اقدام شجاعانه و البته کارشناسی صورت پذیرد؟
پیشنهاد می‌شود تا با توجه به قرارگیری محوطه نایبند در مجاورت تاسیسات عظیم نفت و گاز پارس جنوبی از توانایی بالقوه و ذاتی این محوطه در ایجاد عقبه فرهنگی شهرستان عسلویه استفاده کنیم. همچنین شایسته است تا در شرایطی که ترافیک حضور مسوولان ارشد دولت در عسلویه و کنگان از مرکز استان نیز بیشتر است، با حفظ نایبند، سیراف و نجیرم و معرفی این بنادر به مسوولان و با جلب نظر آنان (برای جذب بودجه)، در جهت صیانت از سایر بنادر تاریخی استان نیز همت کنیم. بر مسوولان پوشیده نیست که تزریق بودجه‌های قطره‌ای فعلی برای حفاظت و صیانت و همچنین کاوش در بنادر باستانی خلیج فارس به هیچ وجه کافی نبوده و بی‌شک بخشی از بحران فعلی علاوه بر سوء مدیریت میراث استان و کشور در سه دهه اخیر، معلول شرایط بودجه‌ای بوده و این در حالی است که بیشترین تراکم محوطه‌های باستانی ساحلی در استان بوشهر است.
