حسین فریدونی‌نیا:
در هفته‌ای که گذشت ده‌ها زلزله مناطقی از شهرستان‌های دشتستان و گناوه را به لرزه درآورد. از عصر یکشنبه 28 آذر تا جمعه 3 دی‌ماه بیش از 61 زلزله ریز و درشت در این مناطق به وقوع پیوست که بزرگ‌ترین آن با شدت 2/4 ریشتر در مقیاس امواج درونی زمین گزارش شد. از این تعداد، بخش شبانکاره در شمال دشتستان در 57 نوبت(4 زمین‌لرزه با شدت بالای 4 ریشتر، 27 زمین‌لرزه با شدت بین 3 تا 4 ریشتر و 26 زمین‌لرزه با شدت بین 2 تا 3 ریشتر) کانون زلزله‌ها بود.
در هفته‌ای که گذشت ده‌ها زلزله مناطقی از شهرستان‌های دشتستان و گناوه را به لرزه درآورد. از عصر یکشنبه 28 آذر تا جمعه 3 دی‌ماه بیش از 61 زلزله ریز و درشت در این مناطق به وقوع پیوست که بزرگ‌ترین آن با شدت 2/4 ریشتر در مقیاس امواج درونی زمین گزارش شد. از این تعداد، بخش شبانکاره در شمال دشتستان در 57 نوبت(4 زمین‌لرزه با شدت بالای 4 ریشتر، 27 زمین‌لرزه با شدت بین 3 تا 4 ریشتر و 26 زمین‌لرزه با شدت بین 2 تا 3 ریشتر) کانون زلزله‌ها بود.
اما زمین‌لرزه‌های اخیر که از نظر فراوانی و پیوستگی زمان وقوع در استان بوشهر کم‌نظیر و یا شاید بی‌سابقه بود با خود حواشی زیادی به‌همراه داشت، به حدی که در شبکه‌های اجتماعی مصائب زلزله تحت شعاع این مباحث قرار گرفت و افکار عمومی استان به‌ویژه در بخش شبانکاره تا چند روز پس از آن درگیر حواشی این بلای طبیعی رخ داده بود.
اولین و یکی از مهم‌ترین حواشی - که البته جای سوال و پیگیری جدی دارد - این بود که مرکز لرزه‌نگاری کشوری وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران عنوان تنها مرجع رسمی و قابل استناد اعلام زلزله‌ها در سراسر کشور، با وجود مشخص بودن موقعیت رومرکز زلزله اما کانون اغلب زمین‌لرزه‌های اخیر را مراکزی غیر از محل اصلی وقوع اعلام می‌کرد.
متاسفانه این تنها قسمت دهشتناک ماجرا نبود. با بررسی مختصات طول و عرض جغرافیایی زلزله‌های 10 سال اخیر منطقه شبانکاره، چه بسیار زمین‌لرزه‌هایی که به همین سبک محل وقوع آن جایی غیر از بخش شبانکاره اعلام شد. این رویه طی سال‌های قبل معمول بوده و آمار موارد مشابه این‌چنینی، چیزی فراتر از انگشتان دو دست را نشان می‌دهد. برای نمونه زمین‌لرزه واقع شده در ارتفاعات شمال شرقی بخش شبانکاره در ساعت 14:16:28 روز 31 اردیبهشت ماه 1393 با بزرگای 4/5 ریشتر و 34 پس‌لرزه از جمله 8 نوبت بالای 4 و 5 ریشتری طی همان روز بود که مرکز لرزه‌نگاری کشوری کانون آن را بندر ریگ اعلام کرد، در حالی که در آن ماه به‌عنوان بزرگ‌ترین زلزله کشور با طول 60/29 درجه شمالی و عرض 86/50 درجه شرقی ثبت شد. این زمین‌لرزه‌ها در روستاهای خلیفه‌ای، سمیعا و شاه فیروز باعث ترک‌خوردگی تعدادی از منازل مسکونی و دیوارهای منازل شد اما خوشبختانه تلفات جانی به همراه نداشت. این زمین‌لرزه تنها 3 دهم کمتر از زلزله آذرماه 92 برازجان بود که منجر به فوت 7 نفر و خسارت به هزار و 800 واحد مسکونی شد.
این‌که اعلام دقیق کانون وقوع زلزله چه اهمیتی دارد؟ پاسخ آن را باید در برون‌داد نشست‌ها و جلسات ستاد مدیریت بحران جست‌وجو کرد. معمولا پس از وقوع حوادث غیر مترقبه و بلایای طبیعی از قبیل زلزله با مشخص شدن کانون آن، بلافاصله ستاد مدیریت بحران اقدام به تشکیل نشست اضطراری و اتخاذ تدابیر عاجل برای بسیج و گسیل امکانات و نیروهای امدادرسان به زلزله زدگان می‌کند. حال تصور کنیم وقتی 61 زمین‌لرزه در نواحی مشخصی در حال وقوع است و هر آن احتمال آوار شدن ابنیه‌های روستایی عمدتا قدیمی، فرسوده و غیر مقاوم بر سر ساکنان می‌رود، چگونه اعلام اشتباه کانون زلزله که مبنای تصمیم‌گیری‌ها و اقدامات ستاد مدیریت بحران است، می‌تواند به یک فاجعه انسانی مبدل شود.
استان بوشهر متاثر از «جبهه کوهستان» است. گسل کوهستان یکی از گسل‌های اصلی زاگرس است که به‌دلیل نزدیک شدن صفحه عربستان به ایران فعال شده است. از طرفی دشتستان در زون «گسل کازرون» که از لحاظ لرزه‌خیزی فعال است، واقع شده است. جغرافیای بخش شبانکاره ترکیبی از دو رشته‌کوه و دشت است. ارتفاعات «طویسه» از سمت شمال غربی به شمال شرقی در سراسر بخش امتداد می‌یابد. در سنوات گذشته تا کنون زمین‌لرزه‌ها و پس‌لرزه‌های متعدد، پیوسته و کم‌ژرفا در این ارتفاعات ثبت و گزارش شده است.
شاید بتوان یکی از علل اصلی خطای مرکز لرزه‌نگاری کشوری در اعلام کانون زلزله را به نبود یک ایستگاه لرزه‌نگاری در بخش شبانکاره دانست. در حال حاضر از 30 ایستگاه شبکه شتابنگاری مربوط به پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله واقع در استان، دو ایستگاه چهل زرعی عجم و شبانکاره در بخش موجود است که سال‌های اخیر از ایستگاه چهل زرعی هیچ‌گونه گزارشی ثبت نشده است.
متاسفانه در استان زلزله‌خیز بوشهر تنها یک ایستگاه لرزه‌نگاری در شهرستان دشتی در حال فعالیت است که انتظار می‌رود با توجه به سوابق وقوع زمین‌لرزه و فراوانی زلزله‌های بالای 3 ریشتر طی 10 سال اخیر منطقه شبانکاره، از سوی موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نسبت به راه‌اندازی ایستگاه لرزه‌نگاری در این بخش اقدام شود تا در آینده شاهد رخداد چنین خطاهای محاسباتی و متعاقب آن تصمیمات مبنایی نباشیم.
اما یکی دیگر از حواشی زلزله‌های اخیر نحوه عکس‌العمل و سرعت عمل ستاد مدیریت بحران و نهادهای امدادی استان بود. بنا به اظهار عبدالحمید کریم آزاد، معاون عمرانی فرماندار دشتستان، ستاد بحران شهرستان راس ساعت 22 و 30 دقیقه یکشنبه شب 28 آذر تشکیل شد، این در حالی است که از زمان وقوع اولین زمین‌لرزه تا برگزاری جلسه مذکور، 4 ساعت و 45 دقیقه گذشته بود و در این فاصله 23 زلزله از جمله سه زمین‌لرزه با شدت بالای 4 ریشتر رخ داده بود.
همچنین به‌دنبال این جلسه و بنا به اظهار محمدحسن باستی، معاون امور عمرانی استاندار و جانشین ستاد مدیریت بحران استانداری بوشهر، نشست اضطراری مدیریت بحران استان نیز در محل اداره کل بحران استانداری بوشهر در بامداد دوشنبه 29 آذر برگزار شد. در حالی قاسم قایدی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری بوشهر از برگزاری این نشست در کمترین زمان ممکن یاد کرد که حداقل بیش از 6 ساعت از زمان نخستین زمین لرزه گذشته بود.
اگرچه آمادگی شهرداری‌ها و بخشداری‌های آبپخش و سعدآباد و شبانکاره و تمامی دستگاه‌ها به‌منظور امدادرسانی در مناطق زلزله‌زده و پیش‌بینی اسکان موقت در صورت تدام وضعیت، ماحصل اعلام شده از دو جلسه فوق‌الاشاره بود و عبدالحمید کریم آزاد از استقرار برخی مردم ساکن روستاهای لایپه و شاه فیروز در چادرها خبر داده بود اما محمدباقر سعادت، نماینده مردم دشتستان در مجلس شورای اسلامی در کانال تلگرامی روابط عمومی دفتر خود از مکالمه تلفنی با ارسلان زارع، فرماندار دشتستان خبر داده و اظهار داشته بود: وقوع زلزله نشان داد مردم ما از حداقل امكانات محروم هستند.
سعادت ادامه می‌دهد: بلايای طبيعی يكي دو روز اخير نشان داد مردم ما به‌خصوص در روستاها از كمترين امكانات بهره می‌برند و حتی از داشتن يك چادر محروم هستند و اين مهم همت تمامی مسوولان را می‌طلبد كه نگاه وي‍ژه‌ای به تامين احتياجات مردم داشته باشند.
ابراز نارضایتی ساکنان مناطق زلزله‌زده از نحوه کمک‌رسانی ستاد مدیریت بحران استان و نیز تصاویری که از نحوه اسکان اهالی منطقه به سرعت در شبکه‌های مجازی منتشر یافت، به روشنی گواه متقنی بر اظهارات نماینده دشتستان بود. سرعت عمل و واکنش سریع می‌بایست با حضور در منطقه زلزله زده و امدادرسانی به‌موقع به محک گذاشته و برای مردم قابل لمس باشد نه برای برگزاری نشست اضطراری که آن هم با تاخیر غیر موجه صورت پذیرفت.
توزیع بسته‌های حمایتی از قبیل چادر و تخته پتو میان زلزله‌زدگان از ملزومات اولیه پیشگیری از بروز حوادث و تلفات انسانی در برابر بلایای طبیعی به‌ویژه زلزله قلمداد می‌شود چیزی که با وجود این همه فراوانی و تداوم سه روزه زمین‌لرزه‌های اخیر ما از ستاد مدیریت بحران استان شاهد نبودیم.
با این تفاسیر و حالا که ظاهرا تب زلزله‌ها فروکش کرده آیا می‌شود انتظار داشت که نگرانی مسوولان می‌بایست روی ضعف آشکار در ساخت و سازهای ضعیف و غیر استاندارد در مناطق زلزله‌زده بخش شبانکاره متمرکز باشد؟
