الهام بهروزی

جنگل حرای دیر، همان باشوی غریبه خلیج فارس است که از بد روزگار در جوار یکی از بنادر زیبای این خلیج جای گرفته است و امروز به جولان‌گاهی برای افراد سودجو و نهادهای بی‌درایت مثل شهرداری این شهر بدل شده است تا بی‌دانشی و بی‌رحمی خود را در پشت مجوزهای شبهه‌دار در قالب پروژه‌های مضحک و کاملا مغایر با قوانین محیط زیستی به نمایش بگذارند!

این جنگل که در حریم تالاب دیر- بردستان قرار گرفته است، پناهگاهی مهربان و ایمن برای پرندگان، جانوران، گیاهان و آبزیان کم‌نظیر این منطقه به‌شمار می‌رود اما چندین ماه است که با اجرایی کردن طرح‌های تهدیدزا و غیراصولی آرامش را از این تالاب، جنگل و زیستمندانش گرفته‌اند. هر چند در این میان، دوستداران و کنشگران و سمن‌های محیط زیستی ساکت ننشسته‌اند و با توسل به قانون و دستگاه قضا درصدد مقابله با این تهدیدها برآمده‌اند؛ اما متاسفانه هر بار مصوبات اشتباه ارگان‌های متولی مثل اداره راه و شهرسازی، منابع طبیعی و شرکت آب منطقه‌ای، بستر را برای اجرای طرح‌های جنگل‌کش و ناقض محیط زیست نهادی مثل شهرداری و سرمایه‌گذاران بخش خصوصی فراهم می‌آورد.

این جنگل امروز از هر سمت در تهدید قرار گرفته است، از یک سو، بلوار خلیج فارس آب ورودی شیرین به تالاب دیر- بردستان و تاج جنگل حرا را مسدود کرده و از سوی دیگر، پروژه تکثیر لارو میگو در حریم این تالاب و جنگل آرامش را از زیستمندان این پناهگاه امن سلب کرده است؛ اما تهدید جدی‌تر خیز شهرداری این شهر برای احداث دهکده گردشگری در محدوده این تالاب منحصربه‌فرد است که قطعا احداث آن رابطه مستقیمی با مرگ این اکوسیستم غنی خواهد داشت! شهرداری که تا این لحظه با احداث بلوار خلیج فارس و اجرای فاز دوم ساحل‌سوزی، ناقوس مرگ سواحل بکر ماسه‌ای این بندر را به صدا درآورده است و مشخص نیست که نهادهایی چون منابع طبیعی، اداره راه و شهرسازی و شرکت آب منطقه‌ای بر اساس کدام قانون مجوزهای لازم را برای این نهاد صادر کرده‌اند که کمترین درایت را در ساحل‌سازی و مدیریت شهری در چند سال اخیر در این بندر کهن از خود به نمایش گذاشته است! آیا با مرگ جنگل حرا شهرداری دیر آرام می‌گیرد!

آیا این نهاد تعریف مشخصی از توسعه پایدار دارد که این‌گونه به بهانه توسعه شهری به جان جنگل بکری افتاده که بسان ریه‌های قوی به تصفیه هوای شهر در این سال‌ها همت ورزیده است؟! آیا جواب ایثار و مهربانی جنگل حرا نشستن رد لودرهای زمخت بر تن و پیکر آن و فرار پرندگان و دیگر زیستمندانش در اثر سر و صداهای دهشت‌زای این ماشین‌های غول‌پیکرِ ویرانگر است! آیا وقت آن نرسیده است که شرکت آب منطقه‌ای با بازدید میدانی و انجام مطالعات لازم حریم تالاب دیر- بردستان را تعیین کند! آیا زمان آن نرسیده است که منابع طبیعی حریم 60 متر دریا را در سواحل استان تعیین کند تا این‌گونه شاهد قلع و قمع سواحل بکر استان با عنوان پرطمطراق طرح تفصیلی شهرها نباشیم! قطعا حفظ اکوسیستم دریایی و خورها تنها برعهده ارگان خاصی چون اداره‌کل حفاظت محیط زیست نیست؛ بلکه همه ارگان‌های ذی‌نفع مسوول هستند که در حفظ و جلوگیری از هر گونه تصرف و تخریبی در سواحل استان و خلیج فارس کوشا و مسوولیت‌پذیر و پیرو قانون باشند.

در این میان، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در خصوص تعیین حریم ۶۰ متری در کل سواحل استان به بامداد جنوب گفت: متاسفانه تاکنون این حریم از سوی ارگان‌های متولی در سواحل استان تعیین فیزیکی نشده است. طبق قانون اراضی مستحدثه و ساحلی که سال ۵۴ مصوب شده است، مقرر شده که منابع طبیعی نسبت به تعیین حریم ۶۰ متر دریا اقدام کند ولی با توجه به ابهاماتی که در تعیین حد و بستر حریم ۶۰ متر در سواحل جنوبی وجود دارد، مشکلات فراوانی در زمینه توسعه شهری در شهرهای ساحلی به‌وجود آمده که اختلاف‌نظرهای فراوانی را میان نهادها ایجاد کرده است.

فرهاد قلی‌نژاد در ادامه با اشاره به وجود خورهای متعدد و مهم در سواحل خلیج فارس در استان بوشهر افزود: این استان با توجه به موقعیت جغرافیایی که دارد، تعداد زیادی خور در خود جای داده است. این خورها متاسفانه در سال‌های گذشته با وجود اهمیتی که در رژیم چرخه غذایی و حیات دریا دارند، به‌عبارتی آغازگر چرخه غذایی و مولدان دریایی هستند، مورد تخریب و تصرف عدوانی متعددی قرار گرفتند تا جایی که شاهد خشک شدن بر خی خوریات در این استان بودیم که نمونه بارز آن، خور سلطانی در بوشهر است که پس از احداث بلوار امام علی (ع) بخش زیادی از این خور خشک شده و به طرح جامع بوشهر اضافه شده و الان مکانی برای ساخت و سازها شده است. همچنین خور دیر- بردستان در شهرستان دیر یکی از خورهای مهم استان است که متاسفانه در سال‌های اخیر دستخوش تحولات و تغییرات غیراصولی شده است.

به گفته وی، در سال ۹۶ با تصویب قانون تالاب‌ها و در پی آن با ابلاغ آیین‌نامه اجرایی آن در سال ۹۷، کلیه خوریات به‌عنوان تالاب شناخته می‌شوند که هر گونه تخریب و تجاوز به آن‌ها ممنوع اعلام شده است. از همان سال، ما خور دیر- بردستان را شناسایی کرده و مطالعات لازم را درباره آن برای ثبت ملی تالاب انجام دادیم اما آنچه در این میان مورد ابهام است؛ یکی همین تعیین حریم ۶۰ متر دریاست و دیگری تعیین محدوده خور است. متاسفانه تعلل در این زمینه مشکلات عدیده‌ای را برای این خور و جنگل حرای موجود در آن ایجاد کرده است.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر با بیان اینکه با وجود اینکه بارها از دستگاه‌های متولی خواسته‌ایم که حد بستر و حریم این خور را تعیین کنند و اینک برای بار دیگر از این دستگاه‌ها تقاضا می‌کنیم که هر چه زودتر نسبت به تعیین حریم این خور همکاری کنند، افزود: در حال حاضر در استعلام‌های واصله در محدوده این خور، ما سعی می‌کنیم آنچه در محدوده این خور و تالاب قرار دارد با آن مخالفت کنیم و اجازه ندهیم در این خور تصرفاتی صورت بگیرد؛ اما با همه این‌ها در شهر دیر اتفاقاتی افتاده یا در حال رخ دادن است که ما در این زمینه با تشکیل پرونده‌های قضائی مخالفت کرده‌ایم. متاسفانه در این بندر، حریم ۶۰ متری دریا در فاز دوم پارک ساحلی مورد تجاوز قرار گرفته است که ما به‌محض آغاز عملیات آن، شکایت و پروژه را متوقف کردیم. افزون بر این، به‌تازگی شهرداری این شهر، زمینی را در محدوده این خور برای احداث زمین فوتبال تقاضا کرد که ما با این طرح مخالفت کردیم. همچنین احداث بلوار خلیج فارس در محدوده تالاب دیر- بردستان و جنگل حرا ابهامات بسیاری دارد که در این زمینه با پیگیری قضائی که کردیم متاسفانه مشخص شد که این بلوار در محدوده قانونی و طرح جامع شهری دیر قرار گرفته است.

قلی‌نژاد با تاکید بر اینکه ضروری است که ارگان‌های متولی مثل اداره راه و شهرسازی، منابع طبیعی و شرکت آب منطقه‌ای به این مساله ورود کنند، تصریح کرد: در بلوار خلیج فارس الان مهم‌ترین خواسته‌ای که داریم تعبیه آبراهه در این بلوار است تا هم از بروز سیلاب جلوگیری شود و هم آب شیرین به جنگل حرا برسد. در غیر این صورت احداث این بلوار موجب قطع شدن آب شیرین و خسارت به جنگل حرا می‌شود.

مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر در پایان یادآور شد: حتما باید در طرح جامع شهری دیر بازنگری شود و اگر محدوده تالابی جزء این طرح قرار گرفته، باید خارج شود. اداره مناطع طبیعی به‌عنوان متولی تعیین حریم ۶۰ متری دریا، باید حریم دریا را در این شهر مشخص و علامت‌گذاری کند. پروژه‌های شهرداری دیر باید با رعایت حریم ۶۰ متری دریا احداث شوند؛ چون این محدوده به‌عنوان انفال و منظرگاه دریا به‌شمار می‌رود و مورد استفاده عموم قرار می‌گیرد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهر هم در این زمینه به بامداد جنوب گفت: در سال‌هاي گذشته فعاليت و تجربه خوبي در خصوص حفاظت، احيا، تقویت و توسعه زیست‌بوم‌های حرا به‌وسيله اداره‌کل منابع طبيعي و آبخیزداری استان بوشهر انجام شده است. طرح كاشت نهال حرا در سواحل «مله گنزه» شهرستان دير با همكاري دوستداران تشکل‌های مردم‌نهاد محيط‏‌زيست از تجربه‏‌هاي خوب سال‌هاي گذشته است. توليد نهال در نهالستان واقع در اکوسیستم جذر و مدي دیر و غني‏‌سازي جنگل در دير و نايبند عسلويه و توسعه حراكاري در خورهای اطراف شهر بوشهر در قالب طرح مطالعاتي از سال ۱۳۷۹ به بعد با موفقيت انجام شد و در سال‏هاي بعد در خورهای سواحل شهرستان‌هاي دير، گناوه و ديلم توسعه يافت که همچنان در دستور کار و اقدام قرار دارد.

غلامرضا منتظری در ادامه با اشاره به جنگل حرای دیر و ساخت و سازهای اخیر در محدوده آن افزود: این رویشگاه در محدوده و حریم قانونی شهرهای دیر و بردستان قرار دارد و مطابق قانون محدوده قانونی این شهرها نیز به سازمان ملی زمین و مسکن و اداره‌کل راه و شهرسازی استان بوشهر تحویل و تحول شده و در اختیار آن مجموعه قرار گرفته است. بنابراین هرگونه تخصیص زمین و واگذاری اراضی برای طرح‌های مختلف صنعتی خدماتی و گردشگری در محدوه قانونی شهر با محوریت اداره‌کل راه و شهرسازی و از طریق کمیسیون‌های مربوط انجام می‌شود.

وی با تاکید بر اینکه محدوده رویشگاه حرای دیر ۱۱ هکتار و زون حفاظتی آن ۵۰ هکتار و در مجموع ۶۱ هکتار است و تاکنون هیچ‌گونه واگذاری در این محدوده رویشگاه و زون حفاظتی آن صورت نگرفت است، تصریح کرد: طرح پرورش آبزیان اگرچه خارج از محدوده رویشگاه حرا بوده و البته در واگذاری آن نیز این اداره کل دخالتی نداشته؛ اما به‌دلیل احتمال آثار سوء و مخرب اجرای آن بر رویشگاه حرا، از طریق مراجع قضائی اقدام و درخواست توقف عملیات شده است.

منتظری در خصوص احداث دهکده گردشگری و پیست موتورسواری در محدوده تالاب دیر- بردستان توضیح داد: در مورد واگذاری طرح گردشگری (بازی‌های آبی) در آن منطقه سابقه‏‌ای از آن در این اداره‌کل وجود ندارد و هیچ مجوزی از سوی این اداره‌کل صادر نشده است. این واگذاری نیز قاعدتاً چنانچه اتفاق افتاده باشد، از سوی اداره‌کل راه و شهرسازی اقدام شده است. ضمن اینکه طبق بررسی مشخص شد واگذاری خارج از حریم ۶۰ متری دریا و خارج از محدوه رویشگاه جنگل حرا است. در خصوص پیست موتورسواری هم باید بگویم که طبق بررسی اداره منابع طبیعی شهرستان دیر هیچ اطلاعی وجود ندارد.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بوشهربا بیان اینکه تصرفات شخصی و مالکیت خصوصی بر حریم ۶۰ متر دریا ممنوع است، بیان کرد: اما طرح‌های ملی و عمرانی و توسعه منطقه‌ای در سواحل و حریم ۶۰ متری دریا با رعایت مقررات و ضوابط فنی و زیست‌محیطی و کسب مجوزهای لازم از مراجع ذی‌صلاح از جمله آب منطقه‌ای، حفاظت محیط ‏‌زیست، بنادر و دریانوردی و سایر مراجع و نهادهای مرتبط با سواحل و با تصویب در کارگروه ساماندهی سواحل و در نهایت اخذ مجوز از سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور قابل واگذاری و اجرا است. در تمام دنیا نیز امروزه از سواحل برای طرح‌های بزرگ اقتصادی و گردشگری استفاده و بهره‌برداری می‏‌شود.

منتظری در پایان با تاکید بر اینکه در مجموع مدیریت مناطق ساحلی موضوعی چندوجهی است و بهره‌برداری از ظرفیت‌های اقتصادی از این مناطق همراه و همزمان با حفاظت از منابع طبیعی در سواحل مدنظر است، گفت: در چشم‌انداز و اهداف کلان مدیریت پایدار رویشگاه‌های مانگرو، طرح مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی کشور به‌عنوان محور برنامه‌ها مورد توجه است. مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی، در عمل یکپارچه‌سازی فرایند تصمیم‌گیری در مناطق ساحلی و دخالت دادن همه بخش‌های درگیر، به‌منظور سازگاری و توازن در بهره‌برداری و استفاده از منابع ساحلی از جمله منابع طبیعی و رویشگاه‏‌های جنگلی است. در بلندمدت هدف مدیریت یکپارچه مناطق ساحلی، ایجاد توازن میان منافع حاصل از توسعه اقتصادی و استفاده انسان از سواحل، حفاظت، نگهداری و بازسازی سواحل، به حداقل رسانیدن خسارات جانی و مالی در سواحل و کسب منافع مترتب بر دسترسی و بهره‌گیری همگانی از سواحل است. این به‌نوبه خود نیازمند هماهنگی و همکاری سازمان‌ها و ادارات مختلف دولتی در سطوح ملی و منطقه‌ای است که دارای وظایف و مسوولیت‌هایی در رابطه با سواحل هستند. بنابراین نظام کلان مدیریت کشور و استان بر توسعه اقتصادی و زیست محیطی به‌طور همزمان در مناطق ساحلی تاکید دارند.

در پایان یادآوری می‌شود، جنگل حرا یکی از منحصربه‌فردترین جنگل‌های جهان به‌شمار می‌رود که در نزدیکی شهر قرار گرفته است و زیستگاه مستعدی برای جانوران، گیاهان، پرندگان و پوشش گیاهی و آبزیان خلیج فارس محسوب می‌شود، به توجه جدی و تصمیمات نجات‌بخش نیاز دارد نه اجرای طرح‌های غیراصولی و مغایر با اکوسیستم آن! بی‌شک تردد وسایل نقلیه در بلوار خلیج فارس تهدید جدی برای این جنگل خواهد بود که هم شهرداری و هم دستگاه‌های متولی و صادرکننده مجوز از آن غفلت ورزیده‌اند یا احداث دهکده گردشگری در جوار آن، برابر است با از بین رفتن چهره بکر و طبیعی این اکوسیستم منحصربه‌فرد و نابودی حیات در آن! امید که متولیان امر طرح تفصیلی این شهر که بی‌توجه به پیوست‌های محیط زیستی تدوین و اجرا شده است، به‌صورت جدی و مسوولانه مورد بازنگری قرار بدهند.