برابر با آمارهای جهانی در جهان حدود یک میلیارد نفر به آب آشامیدنی سالم دسترسی دارند و روزانه 50 هزار نفر در جهان بر اثر مصرف آب غیر بهداشتی جان خود را از دست می‌دهند و تا سال 2050 میلادی بیش از نیمی از کشورها در سراسر دنیا در تامین آب آشامیدنی مورد نیاز خود با بحران جدی روبه‌رو خواهند شد. تمام این جمله‌های هشدار دهنده، بیانگرآن هستندکه بحرانی جدی به نام «بحران آب» در حال گسترش و پیچیده‌تر شدن است و این در حالی است که بحران آب در بسیاری از کشورهای جهان از جمله کشورهای واقع در کمربند خشک زمین مانند ایران، روز به روز ابعاد پیچیده‌تری به خود می‌گیرد و به همین دلیل جنگ آینده جنگ آب است و هم‌اکنون می‌توان صدای منحوس آژیر خطر آن را به آرامی در اقلیم‌های خشک و نیمه خشک جهان به‌وضوح شنید. بنابراین به‌شدت در شرایط بحران منابع آب و عدم مدیریت صحیح منابع آب قرار داریم. خشک شدن تالابها، کاهش سطح سفره‌های زیر زمینی و کاهش دبی یا برون ده رودخانه ها از مهم‌ترین نمودهای شرایط بحرانی مصرف آب در ایران است.

 به نظر می‌رسد تشدید بحران کم آبی در کشور دلایل متعددی داشته باشد که عمده‌ترین آن مدیریت ضعیف و ناکارآمد بر بهینه‌سازی منابع آب و استفاده از روشهای سنتی آبیاری در کشاورزی و آبشویی در صنایع و نبود فرهنگ صحیح در بخش شرب است که هر کدام، به نوبه خود نقش بسزایی درشکل گیری و تشدید بحران منابع آب را خواهند داشت. در این یادداشت تلاش شده است با پرداختن به وضعیت نامناسب برداشت آب از سفره های زیر زمینی(چاه) در صنعت تولید شن و ماسه، قدری ملموس‌تر بحران منابع آب و عدم بهره‌وری را به عموم خوانندگان عرضه کرد.

در استان بوشهر به‌دلیل برخورداری از منابع معدنی متعدد، واحدهای فرآوری متعددی همچون واحدهای تولید شن و ماسه و آسفالت شکل گرفته‌اند که هر کدام از واحدهای تولید شن و ماسه اگر به‌طور متوسط از دو خط ماسه شوی در تولید استفاده کنند، روزانه به‌طور متوسط معادلm3 600 برداشت آب از چاه برای واریزه‌های کوهی و یا m3400 برداشت آب از چاه برای واریزه‌های رودخانه‌ای انجام خواهند داد که اگر میانگین این برداشت آب از چاه را m3500 لحاظ کنیم، با فرض روزانه 10 ساعت کار و 25 روز فعالیت در طول ماه، حدود m312500 و برای یکسال حدود m3150000 آب از سفره‌های زیر زمینی صرفا برای یک واحد تولید شن و ماسه برداشت می‌شود که به‌صورت سنتی حدود 30% آن از طریق حوضچه‌های ترسیب، مجددا بازیابی و به سیستم شستشو در خط تولید برگردانیده می‌شود و مابقی به اراضی پست اطراف و یا محیط رودخانه و یا مسیل‌های همجوار و یا محیط دریا به صورت مخلوط با گل و لای رهاسازی شده و در برخی از محیط‌های پذیرنده، عمده پساب خروجی از طریق چرخه تبخیر بدون هیچ‌گونه استفاده مطلوبی به هدر می‌رود و از چرخه مصرف خارج می‌گردد. لذا چنانچه سرانه مصرف سالیانه آب در کشور برای هر نفر به‌طور متوسط m3800 باشد مشاهده می‌شود فقط یک واحد تولید شن و ماسه به تنهایی به اندازه 187 نفر در طول سال مصرف آب دارد و یا به‌عبارتی مصرف آب آن با یک روستایی با جمعیت 187 نفر یا 45 خانوار به‌عنوان کوچکترین واحد تقسیمات کشوری برابری می‌کند. در حال حاضر 62 واحد شن و ماسه به‌صورت فعال  در سطح استان بوشهر مشغول به‌کار هستندکه اگر سرانه مصرف آب برای هر واحد تولید شن و ماسه m3150000 در سال باشد در مجموع بالغ بر 9300000 مترمکعب برداشت آب از چاه توسط 62 واحد تولید شن و ماسه صورت می‌پذیرد که این رقم معادل مصرف آب در یک شهری با جمعیت حدود 11500 نفر و یا 2875 خانوار است.

مثال واقعی و ملموس فوق فقط گوشه‌ای از واقعیت هدر روی آب در یک صنف خاص از واحدهای صنعتی استان بوشهر در یک اقلیم گرم و خشک است از کشور است که اگر خیلی زود مدیریت منابع آب در آن بهینه نشود، مصایب بزرگتری را نسبت به زمان فعلی شاهد خواهیم بود. در حال حاضر به‌دلیل برداشت‌های بی‌رویه، عمده چاه‌های آب صنعتی در صنایع شن و ماسه و تولید آسفالت یا شور شده و یا به سمت شوری می‌روند که قابلیت آبیاری فضای سبز در آنها از بین رفته است و یا بسیار پایین آمده و هم اکنون فضاهای سبز ایجاد شده به آرامی رو به خشکیدگی گذاشته و در حال از بین رفتن هستند ضمن اینکه برخی دیگر از واحدها دقیقاً بدلیل شور شدن آب چاه‌ها امکان اجرای فضای سبز و یا توسعه آن را نداشته که به جهت الزامات قانونی در احداث فضای سبز، مجبور به انتقال آب از چاه‌های کشاورزی شده و به بحران جدید دیگری در حال دامن زدن هستند.

بنابراین جای آن دارد تا هر چه سریعتر و جدی‌تر مدیریت همه جانبه منابع آب و بهره‌برداری از سفره‌های آبهای زیر زمینی در اولویت برنامه‌ریزی مدیران و مسوولان دستگاه‌های مربوطه استان قرار گیرد و نسبت به اعمال نظارت‌های ویژه و الزام در برقراری شیوه‌های نوین مدیریتی در بهینه‌سازی مصرف آب در صنایع آب بر و جلوگیری از آلودگی منابع آب، اقدامات پیشگیرانه، سازنده و موثری صورت  گیرد و زمینه آموزش افکار عمومی و سایر بهره برداران در سه حوزه کلی مصرف شامل صنعت، کشاورزی، شرب و خانگی فراهم گردد. 

حسین یگانه - کارشناس ارشد آلودگی های محیط زیست