داود علیزاده

بحران آب در ایران طی سه دهه گذشته روزبه‌روز جدی‌تر شده است. خشک‌سالی و کاهش بارندگی، مصرف بی‌رویه در بخش‌های مختلف کشاورزی، صنعتی و خانگی، برداشت بی‌حساب‌وکتاب از منابع زیرزمینی و حفر چاه‌های غیرمجاز باعث شده است تا معادله آب در ایران به یکی از پیچیده‌ترین مسائل زیست‌محیطی حال حاضر مبدل شود. بحرانی در مراحل اولیه با مدیریت صحیح امکان توقف یا کاهش آن وجود داشت.

در استان بوشهر نیز وضعیت همچون دیگر نقاط کشور است و با فرونشست دشت‌ها به‌ویژه در دشت طلحه، خشک‌شدن چشمه‌ها در حواشی مناطق کوهستانی و افت منابع زیرزمینی بحران آب در این استان نیز جدی‌تر از گذشته روی خودش را نشان داده است. بحرانی که حداقل زمزمه‌هایش بیش از یک دهه پیش شنیده می‌شد اما به آن توجه کافی نشد.

سال 1390 شاپور رجایی، مدیرعامل وقت شرکت آب منطقه بوشهر با اشاره به کاهش بارندگی و افزایش برداشت بی‌رویه منابع آب زیرزمینی از 16 دشت استان بوشهر سه دشت بوشکان، جم و ریز را به علت افت شدید منابع آب زیرزمینی و برداشت بی‌رویه به‌عنوان دشت‌های ممنوعه اعلام کرد. بااین‌حال همچنان وضعیت 80 درصد دشت‌های این استان امیدوارکننده بود؛ اما در ادامه با توجه به اصلاح نشدن رویه برداشت آب‌های زیرزمینی و مصارف آب در سال 1397 عبدالله نادری مدیر وقت دفتر حفاظت و بهره‌برداری منابع آب استان بوشهر از افزایش دشت‌های بحرانی استان بوشهر به 12 مورد خبر داد و نسبت به آینده چهار دشت باقی‌مانده هشدار داد.

هشداری که به نظر می‌رسد جدی گرفته نشد؛ چراکه اکنون مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بوشهر در برنامه یکشنبه‌های پاسخگویی مدیران به رسانه‌ها با اشاره به کاهش بیش از یک متری سطح آب‌های زیرزمینی در دشت‌های استان بوشهر، تمامی دشت‌های استان را ممنوعه اعلام کرده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بوشهر با بیان اینکه وضعیت تمام دشت‌های استان بوشهر ‌بحرانی شد، گفت: سطح آب زیرزمینی بیش از یک متر افت کرده است.

علی محمدی روز یکشنبه در برنامه یکشنبه‌های پاسخگویی مدیران به رسانه‌ها، میزان بارش باران در استان به‌صورت متوسط 253 میلی‌متر دانست و گفت: این میزان بارندگی در 10 سال اخیر به سبب خشک‌سالی کاهش‌یافته است.

وی وابستگی 65 درصدی منابع آب استان بوشهر به دیگر استان‌ها را مورد اشاره قرار داد و تصریح کرد: در سال آبی جاری میانگین بارش باران نسبت به برنامه بلندمدت 26 درصد کاهش‌یافته است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بوشهر با اشاره به ممنوعه شدن دشت‌های استان و فرونشست آنها بیان کرد: تمام دشت‌های استان بوشهر ممنوعه و یا بحرانی شد و سطح آب زیرزمینی بیش از یک متر افت کرده است.

محمدی کسری مخازن آب زیرزمینی استان بوشهر را بالای 30 میلیون مترمکعب دانست و تصریح کرد: دشت طلحه افت سطح آبی زیرزمینی به‌گونه‌ای است که فرونشست در برخی نقاط آن دیده می‌شود.

وی دشت دهرود را بحرانی اعلام و خاطرنشان کرد: زمانی دشت دهرود دشتستان یکی از نقاط پر آب استان بوشهر بود ولی اکنون چاه‌های این دشت از دسترس خارج‌شده و افت کاهش مخزن آب در این دشت بحرانی و ممنوعه است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بوشهر منابع آبی زیرزمینی استان بوشهر را نگران‌کننده دانست و تاکید کرد: کیفیت آب چاه‌ها‌ در دشت‌های استان بوشهر نامطلوب شده و قابل بهره‌برداری نیست.

محمدی میزان روان آب در استان بوشهر سالانه 7/2 میلیارد مترمکعب دانست و تصریح کرد: با بهره‌برداری از دست‌های در حال اجرا 5/1 میلیارد مترمکعب آن استحصال می‌شود.

وی از افتتاح سه سد باغان، خاییز و اخند تا پایان سال جاری در استان خبر داد و بیان کرد: تلاش می‌شود امسال تا اوایل سال آینده 2 سد دیگر استان شامل دشت پلنگ و دالکی آبگیری شود.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای بوشهر با اشاره به اینکه 13 هزار و 500 حلقه چاه آب در استان بوشهر فعال است تصریح کرد: در راستای طرح احیا و تعادل بخشی چاه‌ها اقدامات مهمی در دستور کار قرار گرفته است.

محمدی با اشاره به شناسایی 970 چاه آب غیرمجاز در استان گفت: بر اساس احکام صادر شده از سوی دستگاه قضایی هر سال بین 150 تا 200 حلقه چاه مسدود می‌شود.

وی آزادسازی حریم رودخانه‌ها را مورد اشاره قرار داد و تصریح کرد: سال گذشته 35 هکتار اراضی حاشیه رودخانه‌ها بازگشایی شد و این میزان از سال 1398 تاکنون 150 هکتار بوده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر گفت: افزایش ۲۱ درصدی بارش‌ها در سال آبی جاری منجر به افزایش ۴۲ و نیم درصدی حجم کل آب سدهای استان نسبت به سال پیش از آن شده است.

وی افزود: براین اساس برای نخستین بار میزان پرشدگی و ذخیره آب سد رئیس‌علی به‌عنوان بزرگ‌ترین سد مخزنی وارد مدار بهره‌برداری در استان از ۵۰ به ۷۲ درصد رسیده است.

مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر تصریح کرد: همچنین در زمان حاضر ۱۱ میلیون مترمکعب از سد ۱۶ میلیون مترمکعبی خائیز تنگستان پُر است و به‌زودی بخشی از نخیلات تنگستان با استفاده از ظرفیت این سد سیراب می‌شوند.

به گفته محمدی تا پیش از احداث سد خائیز آبیاری نخلستان‌های تنگستان به‌خصوص در فصل تابستان از طریق آب‌های زیرزمینی آبیاری و همواره با کمبود آب در زمان خشک‌سالی مواجه بوده است.

وی ادامه داد: بیشترین حجم آبی که به نخلستان‌های تنگستان روان می‌شد در زمان سیلاب و از طریق بندهای انحرافی و کانال‌ها بوده است.

محمدی بیان کرد: این در حالی است که در تابستان امسال با توجه به آبگیری سد خائیز مشکل کم‌آبی تاریخی بخشی از نخیلات نخلستان‌های اهرم تنگستان رفع و به‌زودی زمینه سیراب شدن آن‌ها فراهم می‌شود.

در دیگر نقاط کشور نیز وضعیت آب کم‌وبیش شبیه به استان بوشهر است. بر اساس اظهارات رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشکسالی سازمان هواشناسی کشور تابستانی جاری گرم و کم‌بارش خواهد بود.

احد وظیفه، درباره بارندگی‌های کشور در ابتدای سال تاکنون گفت: در برخی نقاط کشور از جمله استان‌های شرقی وضعیت بارندگی‌ها در شرایط بحرانی قرار دارد. برخی استان‌ها بارش‌هایی به‌شدت کمتر از حد نرمال را دریافت کرده‌اند و ذخایر آبی در شرایط بسیار نامناسبی قرار دارد این در حالی است که امسال سومین سال پیاپی خشک‌سالی است و سطح ذخایر آبی نیز به‌شدت پایین است.

وی ادامه داد: تا انتهای سال آبی گذشته در حوزه غربی کشور بارندگی‌ها به حدی کم بود که برخی استان‌ها همچون کرمانشاه، ایلام و به‌طورکلی حوزه غربی کشور بارندگی‌هایی حتی ۵۰ درصد کمتر از نرمال را دریافت کردند اما این مناطق در سال آبی جاری در شرایط نرمال بارندگی قرار دارند و جزو مناطق پربارش محسوب می‌شوند. به‌طورکلی میانگین بارندگی‌های کشور بیش از سال گذشته است، با این وجود برخی استان‌هایی که در جنوب البرز قرار دارند حتی نسبت به میانگین بلندمدت و سال گذشته نیز کمبود بارش دارند.

رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشک‌سالی سازمان هواشناسی کشور افزود: در خرداد سال جاری باوجود بارندگی‌هایی که ثبت شد میانگین بارش همچنان زیر حد نرمال است. وضعیت بارندگی‌ در برخی استان‌ها نسبت به سال گذشته بهتر و در برخی استان‌ها بدتر است. میانگین بارش کشور بالاتر از سال گذشته است اما در برخی استان‌ها همچون خراسان رضوی، سمنان، تهران، قزوین و به‌طورکلی استان‌هایی که در شرق، شمال شرق و مرکز و جنوب البرز واقع می‌شوند مقدار بارندگی‌ها نه‌تنها نسبت به میانگین بلندمدت کمتر است بلکه نسبت به بارندگی‌های سال گذشته نیز کمبود جدی دارد.

وظیفه تاکید کرد: وقتی در استانی بارندگی کم است و دما افزایش می‌یابد رطوبت خاک نیز کاهش می‌یابد و اگر این کم‌بارشی در یک بازه زمانی زیاد و طولانی باقی بماند بر کیفیت و کمیت آب‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی، بیابان‌زایی، تخریب سرزمین، خشک شدن درخت‌های کهنسال و... تاثیر می‌گذارد. کشور ما در محدوده گرم و خشک قرار دارد بنابراین این خشکسالی و کم‌بارشی آن را بیشتر تحت تاثیر قرار می‌دهد.

به گفته وی گرم شدن هوا در ایران و در مقیاس بزرگ‌تر و جهانی در حال افزایش روز افزون است و نگرانی‌های بسیاری را به همراه دارد، با وجود شرایط جوی کنونی پاییز سال جاری با آغازی به‌هنگام و همراه با بارندگی‌های نرمال و حتی بیش از حدنرمال پیش‌بینی می‌شود.

رئیس مرکز ملی اقلیم و سرپرست بحران خشک‌سالی سازمان هواشناسی کشور تاکید کرد: تابستان سال جاری برخلاف تابستان سال گذشته، سال چندان خوبی از نظر بارندگی نیست. به لحاظ دمایی نیز گرم‌تر از سال گذشته و حتی متوسط دمای بلندمدت خواهد بود و هم‌مقدار کلی دریافت بارش نسبت به سال گذشته و حتی نسبت به نرمال کمتر پیش‌بینی می‌شود.

وظیفه در پایان یادآور شد: به دلیل اینکه سه‌ سال پیاپی خشک‌سالی و کم‌بارشی کشور را درگیر کرده است، حتی اگر بارندگی‌ها بسیار مناسب و بیش‌ازحد نرمال باشد نیز کم بارشی‌های گذشته جبران نمی‌شود. شاید در وضعیت آب‌های سطحی تاثیر مثبت داشته باشد اما همچنان کمبود آب و لزوم صرفه‌جویی و مصرف بهینه وجود خواهد داشت.