داود علیزاده

شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی در چند سال گذشته، در اغلب عرصه‌های زندگی روزمره، تاثیراتی جدی و عمیق گذاشته‌اند. یکی از این تاثیرات، تغییر شکل روش‌های گردآوری کمک‌های مردمی به محرومان، آسیب‌دیدگان و مستضعفان بوده است.

پویش به چه معناست؟ بهترین و ساده‌ترین تعریف از مفهوم پویش به این صورت است: پویش اجتماعی اطلاعیه یا دعوت‌نامه به شمار می‌آید اما این دفعه به‌جای اینکه اطلاعیه‌ها مثل دوران قدیم در جهان واقعی و با مجموعه‌ای از اصول و قوانین معین شکل بگیرد، فضای مجازی موجب شکل‌گیری این مجموعه از گردهمایی‌های اجتماعی می‌شود.

به‌منظور درک بهتر این معنا باید عبارتی مثل هماهنگی و کارگروهی برای رسیدن به یک آرمان منحصربه‌فرد با ته‌مایه اجتماعی به تعریف خود اضافه کنیم. در واقع پویش‌ها از مجموع افرادی باهدفی یکسان شکل‌گرفته و پیرو ایجاد یک جمع انسانی با تفکراتی همسو هستند.

پویش اجتماعی را می‌توان یک «کار فراگیر هدفمند» دانست که در یک بازه زمانی معین اجرا می‌شود. به همین خاطر بهره‌مندی از یک طرح دقیق و اصولی پیش از شروع فعالیت اجتماعی از ملزومات یک پویش اجتماعی موفق به شمار می‌آید.

شبکه‌های اجتماعی اکنون تبدیل به بستری برای گردآوری کمک‌های مردم و تبلیغ برای نیکوکاری شده‌اند. از همین رو سازمان‌ها و نهادهای فرهنگی می‌توانند با حضور در این شبکه‌های اجتماعی و حمایت چهره‌های مورد اعتماد جامعه کمک‌های مردمی را گردآوری و در میان محرومان جامعه توزیع کنند.

بااین‌حال، این پویش‌ها اگر متمرکز و هدفمند نباشد، به‌صورت پراکنده در فضای وسیع مجازی گم می‌شود و نمی‌تواند تاثیر ارزشمندی داشته باشد. اینجاست که نقش پررنگ سمن‌ها مشخص می‌شود. سمن‌ها با هدف‌گذاری و مشخص کردن جامعه هدف پویش را هدایت می‌کنند تا سرمایه لازم برای انجام فعالیت موردنظر شکل بگیرد.

بوشهر یکی از استان‌هایی است که در زمینه‌های مختلف نیاز به همراهی و همیاری مردمی دارد. ازمواردی همچون کمک به محرومان تا همبستگی استانی برای رسیدن به اهداف مترقی. حتی هدایت‌شوندگی در دوران بحران کرونا. بااین‌حال پویش‌هایی به‌طرز ثمربخش صورت نگرفته است.

از نمونه‌های موفق پویش‌های ملی می‌توان به بحث کمک به زلزله کرمانشاه اشاره کرد. اگرچه روند تبلیغ کمک به محرومان و حمایت از مستضعفان در فضای مجازی از زمان ابداع شبکه‌های اجتماع آغازشده‌ است، اما زلزله کرمانشاه در سال ۱۳۹۶ به نقطه عطفی برای گردآوری کمک‌های مردمی از طریق شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی تبدیل شد.

پیام‌های تبلیغاتی برخی از چهره‌های مشهور هنری و ورزشی و شخصیت‌های سیاسی و فرهنگی و اعلام شماره‌حساب برای گردآوری کمک‌های مردمی از سوی آنان، با موجی از استقبال عمومی روبرو شد و همین چهره‌ها اعلام کردند که ظرف مدت کوتاهی، مبالغی کلان از سوی مردم به‌حساب آنان واریز شده است.

هرچند در مورد نحوه صرف کمک‌های گردآوری‌شده از سوی این چهره‌های مشهور، بحث‌های بسیاری طرح‌شده است؛ اما پویش‌های مردمی که برای گردآوری این کمک‌ها در شبکه‌های اجتماعی و به صورتی خودجوش ایجاد شدند، تبدیل به موضوعی شدند که توجه‌ مسئولان، کارشناسان و خیران را به خود جلب کردند. می‌توان گفت گردآوری کمک‌های مردمی در حادثه زلزله به نقطه عطفی در نحوه گردآوری کمک‌های مردمی در ایران تبدیل شد.

نقش افراد موثر و چهره‌ها در پویش‌های مشابه ملی غیرقابل‌انکار است بااین‌حال باید به چهره‌ها و افراد بانفوذ استان بوشهر یادآوری شود که از ظرفیت نفوذ خود برای هدایت پویش‌های مفید استفاده کنند. بوشهر در زمینه مذهب، هنر، ورزش دارای چهره‌های محبوبی است که در بزنگاه می‌بایست نقش خود را ایفا کنند؛ اما در بسیاری از مواقع چهره‌های ورزشی دچار حاشیه می‌شوند. چهره‌های هنری جایگاه خود را متزلزل می‌بینند و. ... همین امر باعث شده تا نقشی نداشته باشند.

باید در نظر داشت که این شبکه‌ها نشان دادند که می‌توانند تبدیل به بستری برای اهدای کمک خیر به محرومان و نیازمندان جامعه شوند و مراجع تقلید، مسئولان، هنرمندان، ورزشکاران، ائمه جماعات، شخصیت‌های فرهنگی یا سیاسی، اساتید دانشگاه و دیگر گروه‌های مرجع می‌توانند با حضور در شبکه‌های اجتماعی و انتشار فراخوان‌ها در این زمینه پیشگام شوند. شبکه‌های اجتماعی این ظرفیت را دارند که بتوان از طریق آن فراخوان‌هایی را برای مشارکت گسترده مردمی منتشر کرد و ظرف مدتی کوتاه، همراهانی بسیار به دست آورد.

مساله جلب کمک‌های مردمی از طریق شبکه‌های اجتماعی، اماواگرهایی نیز دارد. یکی از این اماواگرها، شفافیت در گردآوری کمک‌ها و نحوه صرف آن‌ها است. در چند سال گذشته، بسیاری از افراد با ادعای گردآوری کمک‌های مردمی برای امور خیر، از طریق شبکه‌های اجتماعی اقدام به کلاه‌برداری کرده‌اند. همچنین افرادی هم هستند که هم‌اکنون از طریق این شبکه‌ها کمک‌های مردمی را برای امور مختلفی دریافت می‌کنند، اما درباره نحوه خرج کمک‌های گردآوری‌شده، هیچ‌گونه اطلاعات شفافی را منتشر نکرده‌اند.

از سوی دیگر، مساله گردآوری کمک‌های مردمی از طریق شبکه‌های اجتماعی، هنوز خلأهای قانونی بسیاری دارد و به نظر می‌رسد ابهامات موجود و تخلفات پراکنده، در صورت عدم تصویب قوانین مشخص و شفاف، در آینده می‌تواند موجب بی‌اعتمادی عمومی مردم به فراخوان‌های منتشرشده شود. از همین رو به نظر می‌رسد انتقال این کمک‌ها به نیازمندان، از طریق سازمان‌های دولتی و مردم‌نهاد مورد اعتماد، ثمرات بهتری داشته باشد و در عین حال بار روانی و حقوقی این اقدام را از دوش چهره‌های مشهور برخواهد داشت.

گردآوری کمک‌های مردم در دوره‌های زمانی خاص، امکان تمرکز و انباشت این کمک‌ها و سپس باز توزیع گسترده آن‌ها را فراهم خواهد کرد و بدین ترتیب می‌توان با تجمیع این کمک‌ها و هدایت آن‌ها، گره‌های بسیاری از مشکلات محرومان جامعه باز کرد. این ایام فرصتی است تا سازمان‌هایی مانند «بهزیستی»، «هلال احمر» و «کمیته‌ امداد امام‌خمینی (ره)» با همراهی مردم بتوانند به سیره امیرالمومنین تاسی کرده و بار دیگری موجی مردمی را برای حمایت از محرومان آغاز کنند.

علاوه بر سازمان‌هایی که به صورت مستقیم وظیفه حمایت از محرومان را عهده‌دارند، نهادها و سازمان‌های فرهنگی نیز می‌توانند گام‌هایی موثر در این راه بردارند.. به‌طور مثال «بنیاد بین‌المللی غدیر» یکی از سازمان‌هایی است که می‌تواند برای ایجاد این پویش‌های مردمی اقدامات ارزشمندی را انجام دهد و با آغاز این پویش‌ها در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی، باعث ایجاد شور و شوقی عمومی در جامعه شود.

گردآوری کمک‌های مردمی از طریق شبکه‌های اجتماعی در شرایط امروز، یکی از راه‌هایی است که می‌تواند باعث شود تا شهروندان با کمک نهادهای دولتی و عمومی و همکاری یکدیگر از مشکلات و گرفتاری‌ها عبور کنند. با این حال باید به یاد داشت که لزومی ندارد که این کمک‌ها، حتماً مالی یا نقدی باشند. شیوع بیماری کرونا در کشور، نشان داد که حتی می‌توان شکل کمک‌ها را با توجه به نیاز عمومی جامعه تغییر داد. امروزه اهدای اقدام بهداشتی نظیر ماسک و دستکش نیز می‌توانند گره از مشکلات برخی افراد نیازمند بردارند و به حفاظت آن‌ها در برابر ویروس کرونا کمک کنند. با این حال باید دانست که کمک به هم نوع و حمایت از نیازمندان، به هر شکل و صورتی که باشد، علاوه بر اجر معنوی آن، باعث حل مشکلات گروهی از شهروندان خواهد شد و به بهبود وضعیت کشور کمک خواهد کرد.